بررسی هنر مذهبی هخامنشیان PDF

‫بررسی هنر مذهبی هخامنشیان‬ ‫چکیده‬  ‫مقدمه‬ ‫هخامنشیان یکی از ادوار با شکوه در تاریخ ایران وجهان است‪.‬این قوم پارسی با از پای در آوردن حکومت ماد؛ توا...

‫بررسی هنر مذهبی هخامنشیان‬ ‫چکیده‬  ‫مقدمه‬ ‫هخامنشیان یکی از ادوار با شکوه در تاریخ ایران وجهان است‪.‬این قوم پارسی با از پای در آوردن حکومت ماد؛ توانستند محدوده‬ ‫تحت سلطه ماد را به تصرف خود در آورند‪.‬این سلسله به واسطه داشتن پادشاهانی فخیم وارجمند همچون کوروش و داریوش؛‬ ‫قلمرو این سرزمین را از هندوستان تا آنسوی دریای اژه گسترش دادند و براقوام گوناگونی در این گستره جغرافیایی وسیع حکومت‬ ‫کردند‪.‬پادشاهی هخامنشیان ویژگی هایی نظیر سیستم جاده ای‪ ،‬پست مدرن‪ ،‬پادشاهی متمرکز‪ ،‬خدمات شهروندی وبسیاری از‬ ‫خصوصیات یک امپراطوری نمونه را دارا بودند که این باعث وجه تمایز این حکومت از سایر حکومتهای پیش از اسالم شده است‪.‬‬ ‫هنر هخامنشی هنری کامال درباری بوده که این هنر شکوهمند در عین حال زاییده فرهنگ وتمدن حکومتهای مجاور به شمار می‬ ‫رود‪.‬هنر این دوره بسیار مورد تاثیر هنر بابل‪ ،‬آشور‪ ،‬مصر ویونان بوده است که هخامنشیان بازیرکی عناصر وهنر وفرهنگهای ملل‬ ‫تابع خود را با هنر ایرانی آمیخته که این همکاری مشترک میان مردمان گوناگون تاثیر بسزایی در القای قدرت وبرتری حکومت‬ ‫هخامنشی داشته است‪.‬وجنبه های سیاسی همچون القای قدرت وعظمت وجنبه های مذهبی همچون اعتقادات وباورهای‬ ‫هخامنشیان را به تصویر کشیده است که در نگاه اول بیشترین تاثیر را بر بیننده می گذارد‪.‬این دوره بیشتر با آثار سلطنتی شناخته‬ ‫شده است و با ساخت تخت جمشید اوج معماری خود را به جهان نشان داده اند‪.‬که در این بنا تزییناتی همچون حجاری‪ ،‬نقش‬ ‫برجسته‪ ،‬نقاشی دیواری و رنگ آمیزی برای نشان دادن اندیشه‪ ،‬قدرت وحاکمیت بکار برده شده است‪.‬پاسارگارد نقطه آغازی در‬ ‫زمینه حجاری دردوره هخامنشیان است و نقوشی از این حجاری ها در کاخ تچر و کاخ هدیش تخت جمشید استفاده شده است‪.‬در‬ ‫این نقوش‪ ،‬نقوش جنگ و شکست دشمنان به تصویر کشیده نشده که خود بیانگر قدرت هخامنشیان‪ ،‬چیرگی بر دشمنان‪ ،‬امنیت و‬ ‫استحکام این سلسله با عظمت ومقتدر است‪.‬همچنین نقش برجسته های تخت جمشید نمایانگر برابری واتحاد ملل مختلف در‬ ‫گستره حکومت پارس‪ ،‬است‪.‬که این آثار به تنهای بیانگر قدرتمند و دادگر بودن شاهان هخامنشی است‪.‬این نقوش سلطنتی نوعی‬ ‫ابزار قدرتمند برا ی تبلیغات سیاسی ومذهبی آن زمان به شمار می روند که یکی از هزاران راهکارهای گوناگون برای نشر وبا عظمت‬ ‫نشان دادن نفوذ سلطنتی و حکومت هخامنشیان بوده است‪.‬عالوه برجنگجو بودن پادشاه‪ ،‬مقام فرهنگی ومذهبی شاه نیز نشان داده‬ ‫می شد وبا هنرمندی سعی میکردند اندیشه وجهانبینی شاهان را هم به تصویر بکشند‪.‬زیرا بنابر باور ایرانیان‪ ،‬فرمانروایی شاه‪،‬‬ ‫مبتنی بر لطف الهی‪ ،‬قابلیت شخصی ونجابت خانوادگی او‪ ،‬بوده است‪.‬همچنین در نقوش برجسته به هویت ایرانی خود تاکید‬ ‫میکردند ودرکنار نمایندگان ملل های مختلف که اورنگ شاهی را حمل می کنند؛ ایرانی نیستند‪.‬ایرانی ها همیشه در صحنه های‬ ‫محبوب ودر مراتب باالتر حجاری شده اند‪.‬نقش برجسته ها و کتیبه های این دوره؛ همانند گنجینه ای پر رمزوراز از اندیشه ها‪،‬‬ ‫باورها وسنت های آیینی مردمان باستان در قالب نقوش ونمادها تا به عصر کنونی درون خود حفظ کرده است‪.‬فلزکاری در عصر‬ ‫هخامنشی رو به توسعه و پیشرفت نهاد وبه دلیل اهمیت فلز و استادان زبردست تبدیل به هنری کاربردی و اصیل شد که منجر به‬ ‫ساخت اشیائی زرین‪ ،‬سیمین و مفرغی شد که غنی از ظرافت وزیبایی بودند که در عین حال در روزمرگی کاربردهای اساسی‬ ‫داشتند‪.‬ساخت ظروف مفرغی سالح و زیورآالت زرین از گستره همدان تا شوش در ایران وآنسوی مرزهای کنونی ایران‪ ،‬که در‬ ‫گذشته در سیطره حکومت هخامنشی بودند‪ ،‬ادامه داشت آثار فلزی این دوران‪ ،‬نظیر‪ :‬ریتون‪ ،‬جام های طال و نقره‪ ،‬تنگ هاو ‪...‬به‬ ‫روش های ریخته گری وچکش کاری ساخته میشدند وهنرمندان آن دوره با نقوش گیاهی‪ ،‬اساطیری وحیوانی به این آثار زینت می‬ ‫بخشیدند به گونه ای که امروزه آثار فلز کاری‪ ،‬جزوی از مهمترین منابع شناخت هنر این دوره می باشد که با تکیه بردانش گذشته‬ ‫به شیوه زندگی‪ ،‬اعتقادات‪ ،‬وضعیت اجتماعی وهنری و‪...‬آن دوران پی میبریم‪.‬در این دوره کم نظیر با توجه به اینکه فلزکاری بسیار‬ ‫اهمیت داشت آنها شروع به ضرب سکه های فلزی خالص کردند که این سکه ها جزو ارزشمندترین آثار هنری ایران شد ومبدل به‬  ‫مدرکی گرانمایه از رویدادهای مهم حکومت هخامنشی گردید‪.‬سکه ها همانند نقوش برجسته ابزاری مهم برای تبلیغ فرمانروایان‬ ‫هخامنشی در ایران باستان بوده است که اکنون برای ما به خوبی بازگو میکنند بسیاری از حقایقی را که در تاریخ دفن شده است‪.‬‬ ‫همچنین نقشی رسانه ای در جهان باستان ایفا میکردند که به آگاهی ما درباره عناصری مختلف مانند آداب و رسوم‪ ،‬هنر‪ ،‬شناخت‬ ‫ادیان و همچنین به شناخت اساطیر باستانی آن دوره کمک بسیاری می کنند‪.‬اولین هدف از ضرب سکه ها‪ ،‬استقالل وآزادی آن‬ ‫حکومت وبرتری دیگر آن پیشرفت تمدن وپرداختن به فرهنگ بود که هنرمندان هخامنشی با ترسیم نقوشی ویژه از شاهان‬ ‫ونمادهای مقدس‪ ،‬جنبه هایی از قدرت حکومت وهمچنین قدرت فکری ومعنوی زمان خود را به آیندگان نشان دادند‪.‬از این رو‬ ‫سکه های این دوران به عنوان یکی از برجسته ترین منابع معرفی امپراطوری هخامنشی به حساب می آیند که میتوان با پشتیبانی‬ ‫آنها به اندیشه ها وباورهای آن زمان دست پیدا کرد‪.‬می توان به مهرها که یکی از عناصر مهم هنری آن دوره است اشاره کرد‪.‬زیرا‬ ‫نقوش روی مهرها‪ ،‬نشانه ای از آیین و باورهای ایرانیان داشته است وبه تنهایی می توان گفت که یکی از مهمترین و بزرگترین منبع‬ ‫شناخته شده هنر تصویر گری هخامنشی به شمار می روند که نقش های گوناگونی از نقوش انسانی‪ ،‬حیوانی‪ ،‬گیاهی و نقوش‬ ‫ترکیبی و اساط یر را به نمایش می گذارند‪.‬مهرها تاثیر بسزایی در آشکار کردن نقاط تاریک هنر وتاریخ اقوام مختلف دارند و باعث‬ ‫هموار شدن مسیر شناخت فرهنگ وتمدن گذشتگان می شوند‪.‬مخصوصا در ایران‪ ،‬زیرا مهر را به عنوان مهمترین رکن در شناخت‬ ‫اسناد شناسایی کرده اند‪.‬یکی از گروه های نقوش مهرها‪ ،‬نقوش مرتبط با تصاویر خدایان مورد پرستش‪ ،‬هخامنشیان است‪.‬این‬ ‫نقوش خدایان مورد پرستش بنابر موقعیت های مختلف تصویر پیدا میکردند‪.‬از طرفی دیگر‪ ،‬یکی از عناصر منقوش روی مهرها‬ ‫نمادهایی هستند که نمایانگر اندیشه واعتقادات حاکم بر آن منطقه بوده‪.‬این نمادهای ناشناخته‪ ،‬کلیدی برای رمزگشایی زندگی‬ ‫معنوی و احساسات مردمان گذشته است‪.‬که شناخت وتفسیر این نقوش ونمادها کاری بسیار دشوار وسخت است زیرا که برداشت‬ ‫اولیه انسان از جهان پیرامون خود در گذشته است‪.‬همچنین این نمادها می توان بیانگر جایگاه ویژه مقدسات باشند که نمونه قابل‬ ‫مثال آن فرش پازیریک است که در نقوش آن آتش را به عنوان نمادی مقدس در فرهنگ ایران در عصر هخامنش به تصویر کشیده‬ ‫اند‪.‬‬  ‫انواع هنرهای هخامنشی دارای نقش ونماد‬ ‫نگارکنده‬ ‫اغلب نگارکنده هایی که ویژگیهای شاخص هنر رسمی هخامنشی را نشان میدهند در زمان داریوش اول ظهور پیدا کرده اند‪.‬در‬ ‫زمان این امپراطوری بزرگ آثار ارزشمندی مانندنقش برجسته های صخره ای بیستون‪ ،‬آرامگاه داریوش وهمچنین مجموعه کاخ‬ ‫های تخت جمشید و ‪...‬اشاره کرد‪.‬‬ ‫بیستون‪ :‬سنگ نوشته بیستون بزرگترین سنگ نوشته جهان ونخستین متن شناخته شده ایرانی از آثار این دوره است که واقع در‬ ‫شهر بیستون از توابع کرمانشاه در ‪30‬کیلومتری این شهر بر دامنه کوه بیستون است‪.‬این نقش برجسته صخره ای بیستون تنها اثر‬ ‫هنری _ تاریخی هخامنشیان است که به شکلی نمادین‪،‬پیروزی شاهان هخامنشی را نمایش داده است‪.‬این نقش برجسته به همراه‬ ‫کتیبه سه زبانه اش یادبودی از پیروزی های داریوش اول بر مخالفان و دشمنانش است‪.‬که در اوایل سلطنت او (حدود ‪520‬‬ ‫ق‪.‬م)‪،‬برسینه کوه بیستون حک شده اند‪ ،‬داریوش در کتیبه بیستون به شرح مسبوطی از اتفاقات ونبردهایی که منجر به پیروزی‬ ‫های اووبرپایی این یادمان شده پرداخته است‪،‬عالوه براین‪،‬کتیبه بیستون حاوی تفکرات سیاسی واعتقادی داریوش نیز بوده که تا‬ ‫حدودی نشانگر ایدئولوژی حکومتی او و جانشینانش است‪(.‬قائم پناه ومبینی‪)140 :1399،‬‬ ‫آرامگاه داریوش‪ :‬در هشت کیلومتری شمال تخت جمشید کوهی واقع شده است که احتماال قبل از دوره هخامنشیان محلی مقدس‬ ‫بوده است‪(.‬لوکوک‪ )123 :1386،‬این مکان که نقش رستم نام داردرا داریوش برای آرامگاه خود مناسب یافت وجانشینان پس از او‬ ‫نیز از خشایارشا تا داریوش دوم به تقلید از او آرامگاه خود را درست راست وچپ آررامگاه داریوش ساخته اند‪.‬‬ ‫ظاهرا اردشیر دوم بعدها آرامگاه خود را درست باهمان معماری نقش رستم در کوه رحمت وفراز شرق صفه تخت جمشید بناکرد‪.‬از‬ ‫این تاریخ به بعد آرامگاه های آخرین شاهان هخامنشی به کوه رحمت منتقل شده که تمامی آنها از آرامگاه داریوش الگو گرفته‬ ‫اند‪(.‬کخ‪ )338 :1380،‬احتماال داریوش احداث گورهای دخمه ای را از اورارتوها کسب کرده باشد‪.‬با اینحال چیزی که جدید بود‬ ‫شکل نمای گور بود‪ ،‬یعنی یک تقاطع صلیب گونه غول آسا (تصویر‪ )1‬که روی بخش میانی آن نمای یک کاخ هخامنشی حجاری‬ ‫شده که شاید به معنای کاخ داریوش باشد‪(.‬گرشویچ‪)726 :1385،‬نمای خارجی او طرز ساختمان آرامگاه های نقش رستم وتخت‬ ‫جمشید یکسان وعبارت از یک مجلس حجاری است که شاهنشاه را روی سریر بزرگ پادشاهی بلند کرده و در دست دیگرش‬ ‫کمانی دارد‪(.‬تصویر‪ ) 2‬اینکه پادشاهی برفراز دست وسر بیست وهشت تن نمایندگان کشورهای جزء قرار گرفته وبدین وسیله‬ ‫گسترش وشکوه شاهنشاهی را نمودار ساخته اند‪(.‬سامی‪ )323 :1348،‬جدا از زمینه منقوش باال‪ ،‬در سمت چپ‪ ،‬سه شخص‬ ‫برجسته‪ ،‬به ترتیب یکی باال دست دیگری ترسیم شده اند‪(.‬لوکوک‪ )125 :1386،‬قسمت پایین نمای خارجی ایوانی نمایانده شده‬ ‫که سقف آن برچهارستون قرار گرفته ودری در وسط دارد واطراف در را ردیفی از گلها دوازده برگ وباالی ستونها را ردیفی شیرهای‬ ‫ایستاده‪ ،‬مزین ساخته است‪(.‬سامی‪)323 :1348،‬‬ ‫تخت جمشید‪:‬صفه عظیم تخت جمشید در مرو دشت واقع شده که مشرف به کوه رحمت است‪(.‬گیرشمن هرتسفلد‪)4 :1379،‬‬ ‫منطقه کاخ تخت جمشید به سه بخش تقسیم شده است‪:‬سطه صفه (تخت جمشید) که ساختمانهای اصلی روی آن قرار گرفته اند‪،‬‬ ‫ساختمان های واقع در دست به طرف جنوب و غرب صفه‪ ،‬سرانجام سراشیبی تپه بلند به طرف شرق صفه‪ ،‬حدود دوازده ساختمان‬ ‫بر روی صفه ساخته شده بود وبیشتر آنها به وسیله نقوش برجسته آرایش شده بودند‪ ،‬نقوشی که روی سردرها‪،‬پلکانهاوچهارچوب‬ ‫درها وپنجره ها کنده شده بودند‪.‬زمینه اصلی این نقوش نشانگر تجلیل پادشاهان ایرانی است که در صحنه ها شاخص است‪.‬حال‬  ‫شاه چه در حال قدم زدن وعبور از درهای کاخ خویشتن وچه جلوس کرده برتخت ودرحال پذیرش هدایا از مردم تحت فرمان‬ ‫خویش باشد‪.‬سالم ترین نقوش برجسته آنهایی هستند که در جبهه شرقی آپادانا و برروی پلکانهای ساختمان مرکزی قرار گرفته‬ ‫اند‪ ،‬هردو قسمت زیر آوار دیوارهای خشتی فرورفته محفوظ مانده اند‪.‬نقوش برجسته آپادانا عموما شاه را نشسته برتخت نشان می‬ ‫دهند‪ ،‬درحای که درجلوی او بیست وسه هیات از مردم تحت حکومت‪ ،‬مشغول تقدیم هدایای ارزشمند وفوق العاده هستند‪ ،‬ودر‬ ‫پشت سرشاه ردیف های نگهبان‪ ،‬اسبان‪ ،‬ارابه ها‪ ،‬وبزرگان دربار مستقر شده اند‪.‬در جمع‪ ،‬بیش از ‪ 800‬نقش بر روی جبهه شرقی‬ ‫آپادانا کنده شده است‪.‬همین صحنه‪،‬که در صورت معکوس تراشیده شده است‪،‬برروی جبهه شمالی به چشم میخورد(مایکل‬ ‫رف‪ )16 :1381،‬پلکانهای کاخ های خشایارشا‪ ،‬داریوش و اردشیر سوم نیز با نقوش برجسته سربازان پارسی ومستخدمین آرایش‬ ‫شده است‪ ،‬درحالی که پلکانهای غربی کاخ داریوش وکاخ اردشیر اول بانقوش هیات های ملل تابعه ومستخدمین آرایش یافته‬ ‫است‪(.‬مایکل رف‪ )17 :1381،‬برآستانه یکی از درهای کاخ خشایارشا نقش یک قهرمان شاهی بانوعی حیوان وحشی افسانه ای در‬ ‫حال جنگ تن به تن است‪(.‬مایکل رف‪)17 :1381،‬‬ ‫بیش از ‪ 3000‬نقش بر روی ساختمان ها ومقبره های تخت جمشید ایجاد شده است‪.‬درسایر بناهای هخامنشی نقوش کمی‬ ‫وجود دارد‪ 32.‬نقش در پاسارگاد‪ 14 ،‬نقش در بیستون وتعداد کمی در شوش‪ ،‬حتی اگر این امکان در نظر گرفته شود که تعداد‬ ‫بیشتری از این نقوش از بین رفته باشند‪ ،‬نمیتوان تصور کرد که قبل از ساختن تخت جمشید صنعت پیکر تراشی وحجاری قابل‬ ‫مالحظه ای در پارس وجود داشته است(مایکل رف‪ )17 :1381،‬در تخت جمشید انسان‪-‬گاوبالدار در دوطرف دروازه بزرگ‪،‬به‬ ‫سمت تاالر صدستون قرار دارد (پایگاه میراث جهانی پارسه پاسارگاد‪.)1391،‬‬ ‫همچنین در بخشی از نگاره درگاه کاخ کوروش دروازه ملتها با نگاره عظیم موجودات افسانه ای برگرفته از هنر آشوری نگهبانی‬ ‫میشد وهمه کسانی که به تخت جمشید وارد می شدند ناگزیراز آن عبور میکردند‪.‬ورودی وقاب درهای کاخ با موجودات افسانه ای‬ ‫به شکل پیکرگاوبالدار وباسری از گاو یا انسان ویا موجودات بالدار مهم از هنر آشوری تزیین شده است‪(.‬غیور وآقاجانی‪)4 :1398،‬‬ ‫تصویر‪.1‬آرامگاه داریوش اول‪ ،‬نقش رستم‬  ‫تصویر ‪.2‬نقش برجسته آرامگاه داریوش اول‬ ‫فرش‬ ‫هنر وصنعت فرش بافی که امروزه مورد توجه جهانیان است از مهمترین صنایع دستی انسان ونشانه تمدن وپویایی تفکر انسان از دیر‬ ‫باز در سرزمین ایران رواج داشته و فرش پازیریک گواه بر این ادعاست‪.‬به نظر می آید حلول مفاهیم رمزی ونمادین در کالبد دست‬ ‫آفریده و پختگی ذهن پویای ه نرمندان کهن موجب پیدایش اثری چون قالی پازیریک شده است‪(.‬آذری و نوروز برازجانی‪:1391،‬‬ ‫‪ ) 18‬این قالی در محوطه پازیریک دره ای در دامنه تپه های شمالی کوهستان آلتایی ‪ ،‬از نواحی جنوب سیبری مرکزی(آذرپاد و‬ ‫حشمتی‪)12 :1384،‬؛ نزدیک مرز چین ومغولستان واقع شده است‪،‬کشف شده و این منطقه آلتایی در ‪ 2000‬کیلومتری شمال‬ ‫شرقی مرزهای ایران کنونی واقع است‪(.‬فیروزمندی شیره جینی و سقایی‪)50 :1387،‬‬ ‫بررسی های پروفسور رودنکو‪ ،‬کاشف قالی برروی نقش مایه های فرش پازیریک ومقایسه آنها با نقش برجسته های عمارت تخت‬ ‫جمشید به خوبی نشان داد که هنرمندا ن طراح فرش پازیریک‪ ،‬بی شک یکی از طراحان دوران هخامنشی است‪(.‬این فرش مربع شکل‬ ‫وبه ابعاد ‪ 183‬در‪ 198‬سانتی متر مربع است)با رنگ های ونقش مایه های خاصی که هرکدام بار معنایی ورمز خاصی دارند‪.‬رج شمار‬ ‫این فرش تقریبا برابر با ‪3600‬گره در هر دسیمترمربع است که تعداد ‪ 39‬گره در هر ‪ 5/6‬سانتی متر و ‪ 42‬گره در هر ‪ 7‬سانتی‬ ‫متر برای آن محاسبه شده که در مقایسه با فرش های امروزی در رده فرش های خوب ونفیس قرار میگیرد‪.‬جنس این فرش از پشم‬ ‫بوده ونوع گره مورد استفاده در این فرش از نوع گره متقارن می باشد‪.‬رنگ این فرش در طول زمان تغییر یافته ورنگ اصلی به سایه‬ ‫های صورتی روشن و سبز کم رنگ تبدیل شده وباید در اصل رنگ بسیار روشنی می داشته است‪ (.‬حشمتی رضوی‪)114 :1387،‬‬  ‫ظروف‬ ‫جام زرین هخامنشی‪ :‬هنرمندان هخامنشی برای نشان دادن توانایی هنرشان ‪ ،‬باالهام گرفتن از هنر فلزکاران پیشین(برای مثال از‬ ‫جام زرین کالردشت(تصویر‪ )) 3‬با مجسم کردن هیکل شیرها بر روی جام‪ ،‬سرآنها را به صورت برجسته بسازند وسپس بدنه جام‬ ‫متصل کنند‪ ،‬جام زرین با تجسم شیرهای برجسته که به دنبال هم در حرکت اند‪ ،‬زیبایی هرچه تمام تر آفریدند وچنین تصویر‬ ‫شاخصی را بر بدنه محدب جام نقش زدند که از نظر ه نری وزیبایی ونمودار ساختن پیکره باشکوه این جانور بی نظیر ویگانه‬ ‫است‪(.‬تصویر‪3‬و‪()4‬هژبری نوبری ودوستان‪)84 :1389،‬‬ ‫بشقاب های سیمین هخامنشی‪ :‬نمونه دیگر‪ ،‬وجود بشقاب های سیمینی هستند که متاسفانه تنها یکی ار آنها در ایران باقی مانده‬ ‫است واکنون در موزه رضا عباسی نگهد اری می شود‪.‬در این بشقاب یا کاسه کم عمق دارای لبه ای صاف وبه خاج برگشته است‪.‬قبه‬ ‫مرکزی ظرف را چهارده پره تخم مرغی شکل‪ ،‬که بین زبانه های برگ گونه شعاعی شکل قرار دارند‪ ،‬احاطه کرده اند؛ وانتهای هرپره‬ ‫نیز درون غنچه نیلوفر قرار گرفته است‪.‬کتیبه ای به خط میخی پارسی باستان لبه داخلی ظرف را در برگرفته است‪ ،‬ترجمه کتیبه‬ ‫چنین است‪ :‬اردشیر شاه بزرگ‪ ،‬شاه شاهان‪ ،‬شاه کشورها‪ ،‬پسر خشایارشاه‪ ،‬پسر داریوش شاه‪ ،‬در کاخ سلطنتی خود این بشقاب نقره‬ ‫را ساخته است‪(.‬تصویر‪()5‬گانتر وجت‪)91 :1383،‬‬ ‫تصویر‪.3‬جام کالردشت(کاتالوگ موزه ملی ایران)‬ ‫تصویر‪.4‬جام هخامنشی(موزه رضا عباسی)‬ ‫تصویر‪.5‬بشقاب سیمین هخامنشی(موزه ملی ایران)‬  ‫مهر‬ ‫مهر یا اثر آن‪ ،‬از جمله مدارک معتبری هستند که در شناخت فرآیند توسعه وتکامل ویا اُفت و خیزهای محوطه های باستانی کمک‬ ‫قابل توجه ای می کنند‪.‬مهرها دارای عالئم ونقوش خاصی هستندکه این عالئم بعضا منشا حروف هستند ویا نشانه هایی از مذهب‬ ‫و جهان بینی وباورهای فکری انسان را در طول حیات نشان می دهند‪(.‬امیری‪ )59 :1398،‬درموزه تخت جمشید‪ ،‬مهر دو طرفه ای‬ ‫به شماره اموالی ‪ 1267‬ثبت شده است‪.‬نمونه این مهر پیش تر از جیرفت متعلق به هزاره سوم قبل از میالد به دست آمده‬ ‫است‪(.‬تصویر‪)7‬؛اما از دوره هخامنشی نمونه این مهر تا کنون گزارش نشده است‪.‬قطر این مهر‪15‬میلی متر وضخامت ان ‪ 9‬میلی متر‬ ‫است؛ جنس آن از سنگ حدید ومحل یافت آن تخت جمشید اعالم شده است‪.‬یک سوراخ نسبتا بزرگ هردوطرف مهر کنده شده‬ ‫است‪(.‬امیری‪()60 :1398،‬تصویر‪)6‬‬ ‫از مهر های معروف دوران هخامنشی می توان به مهر منصوب به کورش اول اشاره کرد‪.‬بر روی گل مهر به دست آمده از تخت‬ ‫جمشید کتیبه ای به زبان ایالمی با عبارت ((کورش انشانی‪،‬پسر چیش پیش)) آمده است‪.‬صحنه نقش شده بر روی آن به سبک‬ ‫هنری دوره ایالمی م تاخر است‪.‬این صحنه مردی را سوار بر اسب نشان میدهد که با نیزه ای به دشمنان خود حمله میکند‬ ‫درحالیکه دو دشمن کشته شده ودر زیر سم اسب او افتاده اند‪(.‬بروسیوس‪()43 :1388،‬تصویر‪)8‬‬ ‫از دیگر مهر های دوره هخامنشی مهر معروف داریوش اول مکشوفه در مصر است‪.‬این مهر از استوانه ای بلوری تشکیل شده و‬ ‫تصویر شاه را در کنار ارابه‪ -‬ران خود در ارابه نشان میدهد که با دواسب کشیده می شود‪ ،‬در حالیکه کمانش را به سوی شیری که بر‬ ‫روی دوپایش در مقابل ارابه ایستاده‪ ،‬نشانه گرفته است‪.‬یک شیر روی زمین مرده و دو طرف تصویر دو درخت نخل قرار دارد‪.‬باالی‬ ‫صحنه قرص بالدار نماد اهورامزدا به چشم میخورد الزم به ذکر است این مهر با آنکه نام داریوش بر آن حک شده مهر شخصی شاه‬ ‫نبوده و احتماال یکی از صاحب منصبان عالی رتبه شاهنشاهی تعلق داشته است‪(.‬پرادا‪()253 :1386،‬تصویر ‪)9‬‬ ‫تصویر ‪.6‬روی مهر تخت جمشید‬ ‫تصویر‪.7‬مهر یا نشان از جیرفت‬ ‫تصویر‪.8‬مهر منصوب به کورش‬  ‫تصویر‪.9‬مهر معروف داریوش اول مکشوفه در مصر‬ ‫زیورآالت‬ ‫در هیچ یک از آثار مورخان قدیم‪،‬توضیح دقیقی درباره چگونگی شکل گیری زیورهای دوره ها از جمله هخامنشی دیده نمی شود‬ ‫وفقط به نام بردن انواع آن ها کفایت شده که ما با این داشته ها تنها می توانیم به وجودشان پی ببریم واگر برخی از محققان هم‬ ‫توضیحی داده اند‪ ،‬گمان نمیرود از حدی که کریستی ویلسن تشریح کرده است‪ ،‬جلوتر رفته باشند که گفته است‪«:‬در موقع ساختن‬ ‫کانال کورنیت در یونان‪ ،‬یک جفت بازوبند طالی خالص پیداشد که در دوسر آن‪،‬سردوقوچ وبزکوهی‪ ،‬در هر طرف‪ ،‬شاخته شده بود‪.‬‬ ‫این بازوبند بدون شک از صنایع زمان هخامنشی است‪(».‬ویلسن‪)245 :1317،‬‬ ‫داوید استروناخ در ‪ 1963‬دفینهای اعجاب انگیز را از درون ویرانه های پاسارگاد به دست آوردکه حاوی اقالمی باقی مانده از ‪450‬‬ ‫تا ‪ 350‬ق‪.‬م بود‪.‬این مجموعه مشتمل بر یک جفت دست بند طالی تابیده که هریک در دو انتهای خود به دوکله بزکوهی می‬ ‫پیوندد‪.‬گوشواره های پرزینت از ملیله کاری شبکه هایی یا مفتول های طال‪ ،‬برزمینه جودانه ای‪ ،‬قاشق نقرهای با دست های ظریف‬ ‫وخمیده به شکل سروگردن اردک‪ ،‬قطعه های یاقوت جگری ولعل بنفش‪ ،‬مهره های سنگ الجورد‪ ،‬زنگ های کوچک از طال‪ ،‬دانه‬ ‫های گردن بند ودست بند به شکل نیلوفر آبی‪ ،‬آویزههای کوچک ولوح های طال به شکل جانوران‪ ،‬سنگ های تراشخورده‪ ،‬سنجاق‬ ‫سینه با مینای خانه خانه‪ ،‬سنجاق سر‪ ،‬گردن بندهای مهره ای ومرواریدی‪ ،‬همه نشانه های بارزی از آرایه های بانوان اعیان دوران‬ ‫هخامنشی است‪(.‬یاقوتی و دادور‪)102 :1396،‬‬ ‫در مجموع‪ ،‬دو مجموعه از جواهرات دوره متاخر هخامنشی‪ ،‬در ایران کشف شده است‪ :‬یکی درون گورخانه ای در شوش ودیگری‬ ‫داخل سبویی مدفون در پاسارگاد‪.‬دفینه درون گورخانه شوش‪ ،‬شامل دست بند هایی از طال توپر‪ ،‬طوقی زرین که در انتهای دهان‬ ‫بازش به دوسر شیر منتهی می شود‪.‬گوشواره هایی از زرگوهر نشان شده(طالی مرصع) وشماری گردن بند ساخته شده از مهرهای‬ ‫گرد طال ونقره ودانه های مروارید و سنگ های گران بها شامل فیروزه‪ ،‬الجورد‪ ،‬زمرد‪ ،‬دُرّکوهی‪ ،‬یاقوت ویاقوت جگری‪ ،‬عقیق‪ ،‬سنگ‬ ‫یشم(آبی) میگردد‪(.‬گیوقصاب‪)50 :1386،‬‬ ‫معماری‬ ‫باید گفت که شاهان هخامنشی از اوان روی کار آمدن خود به ایجاد ساختمانها وشهرها عالقه وافری نشان دادند‪ ،‬چنان آمده است‬ ‫که شاهان بر کار عمارت عظیم حریص وراغب بودند و هرپادشاهی که به تخت می نشست در این اندیشه بود که در جایی خوش‬ ‫آب و هوا شهری بنا کندتا نام او در آبادان کردن مملکت در جهان ماندگار شود‪(.‬سید وبابایی توسکی‪)65 :1393،‬‬ ‫پاسارگاد‬ ‫پاسارگاد اولین پایتخت هخامنشی که ساخت آن را به کوروش کبیر نسبت می دهند در استان فارس قرار دارد‪.‬مجموع بناهای‬ ‫پاسارگاد یعنی تخت گاه گوروش بزرگ در محوطه ای به طول ‪ 2/5‬کیلومتر برپا گردیده که در ‪ 40‬کیلومتری تخت جمشید و ‪90‬‬  ‫کیلومتری شمال شرقی شیراز قرار گرفته است‪.‬این محل در جلگه سرسبز مرغاب واقع شده است‪(.‬استروناخ‪«.)804 :1379،‬نام‬ ‫پاسارگاد از اسم قبیله شاهان پارسی یعنی قبیله پاسارگاد گرفته شده که آنان گرزگران می کشند معنی می‬ ‫دهد‪(».‬شاپورشهبازی‪.)22 :1379،‬معماری پاسارگاد در واقع یکی از بهترین مظاهر هنر ایران باستان است؛ زیر این هنر بعداز‬ ‫تسخیر مصر وبا استقرار رابطه نزدیک با یونان ایجاد نشد‪ ،‬بلکه مدتی قبل از این تاریخ‪ ،‬از زمان کوروش خصوصیات بدیع آن‬ ‫مشخص گردید وچون این هنر از سایر هنرهای شرق مجزا شد‪ ،‬دیگر نیازی به تغییر راه واصول نیافت‪(.‬سید وبابایی توسکی‪:1393،‬‬ ‫‪ )65‬در نظر بسیاری از دانشمندان هنر پاسارگاد بسیار مهمتر از هنر تخت جمشید است‪(.‬سامی‪ )129 :1338،‬به طور خالصه می‬ ‫توان گفت‪:‬اتاق تدفین آرامگاه کوروش از نظر ابعاد وهم چنین ظاهر آن نشان می دهد که معماران و سنگ تراشان لیدیایی در‬ ‫طراحی وساخت آن دست داشته اند‪.‬سقف خر پشته ای با فضای خالی و بست های مرکزی آرامگاه کوروش یاددآور مقابر قرن‬ ‫هفتم‪/‬هشتم وبعدازآن درآناتولی است و کرسی هرمی شکل آرامگاه می تواند از بناهای معاصر در خود لیدی الهام گرفته‬ ‫باشد‪(.‬استروناخ‪) 63 :1379،‬هنر پاسارگاد در واقع هنر شاهی بوده است؛ زیرا مشوق آن پادشاه وبه استثنای بعضی آثار کوچک تر‪،‬‬ ‫غالبا منحصر به کاخ های سلطنتی بود‪(.‬لمپ‪)336 :1340،‬در واقع هخامنشیان برای آنکه دامنه ی هنر را از قیدومحدودیت خارج‬ ‫کنند‪ ،‬از هنر آشوری‪ ،‬مصری‪ ،‬یونانی و‪...‬بهره بردند‪.‬ذوق و سلیقه ی ملل تابعه را ترکیب کردند و هنر خاصی در معماری به‬ ‫وجودآوردند که نه آشوری است و نه یونانی و نه مصری؛ زیر در این شیوه ها تصرف هنرمندانه وبا سلیقه ای به عمل آمده و در واقع‬ ‫ایرانیان با شکیبایی‪ ،‬ظرافت‪ ،‬زیبایی و فلسفه را ترکیب کرده اند و هنر هخامنشی را پدید آورده اند‪(.‬پیرنیا‪)1556 :1362،‬‬ ‫کاخ آپادانا شوش‬ ‫شوش شهری است با ‪ 6/5‬کیلومتر مربع مساخت که در ‪ 24‬کیلومتری جنوب غربی دزفول و ‪ 115‬کیلومتری شمال غربی اهواز‬ ‫واقع شده است‪.‬منطقه باستانی شوش‪ ،‬پایتخت امپراتوری وسیع ایالم برسرراه کنونی اندیمشک به اهواز قرار گرفته ودر‬ ‫‪640‬ق‪.‬م«به دست آشوربانیپال پادشاه خونریز ومقتدر آشوری زیرورو گردید‪(».‬گیرشمن‪«.)138 :1390،‬محل آن از همدان و‬ ‫پاسارگاد یاتخت جمشید بهتر بود‪(».‬اومستد‪.)222 :1380 ،‬شهر باستانی شوش از مراکز تمدن قدیم‪،‬پایتخت چندهزار ساله عیالم‬ ‫و پایتخت امپراتوری هخامنشی بود‪(.‬محمدی فر و السادات میر صفدری‪ )21 :1393،‬از بارزترین ویژگی های معماری دوره‬ ‫هخامنشی‪ ،‬ساخت تاالر های ستون دار در بخش های مختلف شاهنشاهی می باشد که یک تاالر مرکزی ستوندار(باسقفی روی‬ ‫ستونها)چهار برج کناری واغلب رواق های سه بتون داشتندوبرج های کناری شان برای دسترسی به طبقه فوقانی مجهز به پلکان‬ ‫داخلی بودند‪.‬بعضی از این بناها ایوان هایی داشتند که راه پله ی بزرگی به آنها ختم می شد‪.‬تمام تاالرهای از این دست بنام آپادانا‬ ‫شهرت دارند‪.‬باید گفت‪ :‬این کاخ نخستین مجموعه ی ساختمانی است که شالوده آن را داریوش ریخته است وبه همین سبب برای‬ ‫زیبایی واستحکام آن از هیچ کوششی فروگذار نشده است‪.‬کاخ مزبور را بر خالف ساختمان های آجری متدوال در شوش با سنگ‬ ‫ساخته اند و برای پی افکنی بنا از ‪10‬تا‪20‬متر خاکبرداری شده است‪.‬کاخ آپادانا با ‪ 72‬ستون خود در تاالر اصلی‪ ،‬به عنوان الگویی‬ ‫برای تخت جمشید بکار رفت‪.‬افزون بربقایای آثار هخامنشی در این محل‪ ،‬که قبال در زمان های پیشه وران در شرق شهر سلطنتی‬ ‫وکاخ اردشیر دوم در ساخل غربی رود شاوور که شوش را مشروب میکنند‪،‬قرار دارد‪.‬فیالندر براساس مطالعه ی دقیق فنون سنگ‬ ‫کاری در استوانه های دور ریخته ستون ها که از برای روکش کردن پاشنه های درب مفرغی استفاده شده است‪ ،‬نظر دارد که ایونی‬ ‫ها ولیدی ها قریب به یقین در ساخت آپادانای شوش شرکت داشته اند‪(.‬سیدوبابایی توسکی‪)70 :1393،‬‬ ‫تخت جمشید‬  ‫بر روی صخره ای در دامنه کوه مهر(رحمت) به فاصله ‪57‬کیلومتری شمال شرقی شیراز بنا شده و‪1770‬متر از سطح دریا بلندتر‬ ‫است‪.‬آغاز ساخت مجموعه بنای تخت جمشید به سال‪518‬ق‪.‬م بازگردد‪.‬بناهای این مجموعه شامل کاخ ها‪ ،‬خزانه پادشاهان‪ ،‬کارگاه‬ ‫های ساختمانی وتاالر بارعام است‪.‬مطالعات باستان شناسی در منطقه تخت جمشید از قرن‪ 20‬م به شکل گسترده و منسجمی‬ ‫آغازشد‪.‬اولین کاوش در این محل توسط بالندل درسال‪ 1891‬انجام گرفت‪«.‬اگرچه تخت جمشید ساخته داریوش وخشایارشاه‬ ‫واردشیر یکم هخامنشی بوده است ولی اخالف آنان درزمان های بعدهم آثاری برجا گذاشته اند ودر زمان اسالمی به آن هزار ستون‬ ‫وچهل بنا نامیدند‪(».‬شاپورشهبازی‪.)11 :1384،‬تخت جمشید در واقع پس از کاخ شوش ساخته شد‪.‬از این روی هنرمندان‬ ‫ومباشرانی که کار خود را در شوش به انجام رسانیده بودند‪،‬به تخت جمشید انتقال داده شدند‪،‬تادر آن جا نیز کار خودشان را ادامه‬ ‫دهند‪.‬در این مجموعه مانند کاخ شو ش‪،‬حیوانات افسانه ای‪ ،‬درختان سرو ونخل وگلبرگ های نیلوفر آبی بیشترین نقوش را تشکیل‬ ‫می دادند‪.‬شیرهایی که گاوهایی را می دریدند وشاهان که درحال کشتن شیر بودند‪ ،‬بزرگانی که به صف آماده ی ورود به بارگاه‬ ‫بودند‪ ،‬از نقش برجسته های مهم تخت جمشید هستند‪.‬ورودی اصلی این کاخ ها‪ ،‬بافضایی وسیع وباصدوده پله ی عریض وکوتاه‪،‬‬ ‫که هریک از سنگ یکپارچه تراشیده شده بودوپهنای آن به‪7‬متر می رسید‪ ،‬افراد را بااسب به داخل پذیرا می شد تا به طرف دروازه‬ ‫ملل که دروازه ی ورودی کاخ ها بودراه یابند‪.‬این دروازه دارای سه در عریض بود که یکی روبه پلکان ورودی و یکی روبه کاخ آپادانا‬ ‫ودیگری روبه تاالر صد ستون باز می شد‪(.‬پور عبداهلل‪)97 :1377 ،‬خشایارشاه در نصب مدخل دروازه ملل از آشور تقلید کرده است‬ ‫وگاوهای بالداری که وی برسردر این دروازه نصب کرده بود کامال تقلیدی از آن ها می باشد‪(.‬سیدوبابایی توسکی‪)75 :1393،‬در‬ ‫تخت جمشید دوساختمان به خوبی به چشم میخورد؛ یکی تچریا قصر زمستانی که در زمان داریوش ساختمان آن آغاز گردیده‬ ‫بودودیگری آپادانا؛ این یکی از شگفت آورترین بنا در صفه ی تخت جمشید بود‪(.‬بروسیوس‪ )106 :1388،‬سالن روبازی که بر روی‬ ‫ستون های بلند باریک با پوشش چوبی اس تقرار دارد‪.‬این قصر در زمان داریوش بنا شد ودر زمان خشایارشاه و اردشیر یکم تجدید‬ ‫بنا گردید‪(.‬سید وبابایی توسکی‪)75 :1393،‬‬