Anatomiye Giriş ve Terminoloji PDF

ANATOMİYE GİRİŞ VE TERMİNOLOJİ Dr. Tufan ULCAY Anatomi ABD  “HIC MORTUI VIVENTES EDUCANT ; BURADA ÖLÜLER DİRİLERİ EĞİTİR”  ANATOMİ NEDİR? – Anatomi, Grekçe Anatemnin mastarından gelir ANATOME Çıkarmak Kesmek  ANATOMİ NEDİR? Anatomi insan gövde...

ANATOMİYE GİRİŞ VE TERMİNOLOJİ Dr. Tufan ULCAY Anatomi ABD  “HIC MORTUI VIVENTES EDUCANT ; BURADA ÖLÜLER DİRİLERİ EĞİTİR”  ANATOMİ NEDİR? – Anatomi, Grekçe Anatemnin mastarından gelir ANATOME Çıkarmak Kesmek  ANATOMİ NEDİR? Anatomi insan gövdesinin normal şekil ve yapısını ve gövdeyi oluşturan çeşitli organlar ve aralarındaki normal ilişkileri inceleyen bir bilimdir. Latince : DISSECTION Dis : parçalamak Secare : Kesmek  Anatominin bilimdeki Yeri? Anatomi doğa bilimlerine dahildir. Canlı (biyolojik)grup Doğa bilimleri Cansız (abiyolojik)grup Anatomi biyolojik gruba dahildir.  Biyoloji Canlı varlıkların (bitki ve hayvan) nasıl meydana geldiklerini, Doğup büyümelerini, Yaşayış ve üremelerini, Strüktür (yapı) ve form (şekil) gibi özelliklerini bilimsel metotlarla inceleyip, bunlar arasında mevcut bilimsel değer ve münasebetleri tespit ve açıklamaya çalışan geniş bir disiplindir.  Biyoloji Morfoloji Biyoloji Fizyoloji Biyolojide morfoloji (ya da biçimbilim), canlıların yapı ve biçimini inceleyen ve özel fiziksel özelliklerini araştıran bilim dalıdır. Morfoloji, canlıların organları gibi iç bölümlerinin biçimlerinin incelemek kadar canlıların diğer özelliklerini (renk, şekil, doku, yapı) de inceler. Aynı organların zaman kavramı ile vazifelerini (function) anlatan kola da fizyoloji denir.  Doğa Bilimleri Canlı (biyolojik) Cansız (abiyolojik) Morfoloji Fizyoloji Phytotomia Zootomia Anthropotomia Anatomia comparativa  ANATOMİNİN ALT GRUPLARI 1. Makroskopik Anatomi (Gross Anatomi): İnsan yapısını gözle görülebilen şekliyle inceleyen anatomi dalıdır. Bu amaçla kullanılan temel eğitim aracı, ilaçlanarak doku özelliklerinin uzun zaman kalıcılığı sağlanan ölü insan vücududur (kadavra). Modeller, yazılı gereçler (kitap, atlas, poster gibi), video görüntüleri ve bilgisayar programlarından da eğitimde geniş ölçüde yararlanılmaktadır.  ANATOMİNİN ALT GRUPLARI 2. Mikroskopik Anatomi (Histologia): Vücudu oluşturan organlardan özel teknikler ile alınarak boyanan doku örneklerini mikroskop altında inceleyen bilim dalıdır. 3. Sitoloji: Histolojinin bir bölümü olarak da kabul görmekte olan hücre bilimidir. Hücreyi oluşturan yapıların ayrıntılı olarak incelenmesini temel alır.  ANATOMİNİN ALT GRUPLARI 4. Gelişimsel Anatomi (Developmental Anatomy): İnsan vücudunun şekillenmeye başladığı ilk andan ölümüne kadar geçirdiği evreleri ve normal yapısal değişiklikleri inceler. Çeşitli alt başlıklara ayrılabilir: A-Doğum Öncesi Dönemi Anatomisi (Embryologia): Dişi ve erkek eşey hücrelerinin birleşmesi ile şekillenen zigot oluşumundan doğuma kadar olan dönemi incelemeyi temel alır. B-Çocukluk Dönemi Anatomisi (Child Anatomy): Doğumdan itibaren puberte dönemi sonrasına kadar süren gelişimi inceler. C-Erişkin Dönemi Anatomisi (Adult Anatomy): Erişkin insan vücudunun yapısını inceler. D-Yaşlılık Dönemi Anatomisi (Geriatric Anatomy) : Yaşlı insanlardaki normal yapısal değişiklikleri inceler.  ANATOMİNİN ALT GRUPLARI 5. Patolojik Anatomi: Makroskopik ya da mikroskopik olarak insan dokusunun normal olmayan yapısını inceler.  Öğrenim yöntemlerine göre anatominin alt grupları Sistematik Anatomi (Anatomia Systematica): Organizmayı organ topluluklarından oluşan sistemlere ayırıp, incelemeyi esas tutar. Bu öğretim modelinde bir sistem içindeki organlar ve doku grupları belirli bir sırayla öğretililir. Bölgesel Anatomi (Anatomia Topographica- Anatomia Regionalis): Vücut bölgelere ayrılarak buralarda yer alan doku ve organlar dıştan içe incelenir.  Öğrenim yöntemlerine göre anatominin alt grupları Karşılaştırmalı Anatomi (Anatomia Comparativa): Çeşitli hayvanlar ve hayvanlarla insanlar arasındaki benzer organları kıyaslama yaparak inceler. Cerrahi Anatomi (Anatomia Chirurgica): Cerrahi uygulamaları dikkate alarak organizmayı topografik olarak inceleyen anatomi dalıdır.  Öğrenim yöntemlerine göre anatominin alt grupları Klinik Anatomi (Anatomia Clinica): Sistematik, topografik ve cerrahi anatomiyi kapsayan bilgilerin klinikte canlı insan üzerinde uygulamasını yapan anatomi dalıdır. Yüzeysel (Surface) Anatomi: Canlı üzerinde organları elle, gözle veya radyolojik, endoskopik olarak inceleyen daldır.  Öğrenim yöntemlerine göre anatominin alt grupları Estetik (Plastik-Artistik) Anatomi: Çeşitli durumlarda vücudun dış şeklinde oluşan değişiklikleri ve nedenlerini inceleyen daldır; daha çok ressam ve heykeltraşları ilgilendirir. Spor Anatomisi: Spor eğitimi verilen kurumlarda özellikle hareket sistemini oluşturan yapıların incelenmesine dayanan bir daldır.  ANATOMİ Anatomi en eski temel tıp bilimidir. Resmi olarak ilk defa M.Ö. 500 yılında Mısır’da çalışıldı Daha sonra M.Ö. 460 - 377 yıllarında tıbbın babası ve Anatomi’nin bulucusu olarak kabul edilen Hippocrates tarafından Yunanistan’da çalışıldı Hippocrates, Anatomi ile ilgili bir kaç kitap yazmıştır  ANATOMİ Galenos (M.S. 130-200) isimli araştırmacı hayvanlar üzerinde anatomik çalışmalar yapmıştır. Galenos’un anatomik oluşumları ve çeşitli hastalıkları tanımladığı eseri orta çağın sonlarına kadar kullanılmıştır.  ANATOMİ M.S. 980-1037 yıllarında yaşayan ve Avrupalılar tarafından Avicenna ismi ile tanınan İbn-i Sina "Tıp Kanunu" kitabında anatomi ve fizyoloji ile ilgili konulara da yer vermiştir. İbn-i Sina eserlerinde Hippocrates ve Galenos’un görüşlerinden de yararlanmıştır.  ANATOMİ Leonardo da Vinci’nin (1452-1519) insan vücudu ile ilgili çizimleri geçerliğini bugün de sürdürmektedir.  ANATOMİ Başka bir Yunanlı doktor ve bilim adamı Aristotle, komperativ anatomi ve gelişimsel anatomi (embriyoloji) üzerine çalışmalar yapmış ve ilk defa “kesip ayırma, parçalama” anlamına gelen Anatomi terimini kullanmıştır Bu terim, Latince “dissecare, dissectio” kelimesi ile eş anlamlıdır  ANATOMİ 16.yy.’da Andreas Vesalius (1514-1564) çok sayıda kadavra diseke ederek, insan vücudunu incelemiş ve 28 yaşında iken “De fabrica corporis humani” denilen bir kitap yazmıştır Anatomi’de yaptığı önemli çalışmaları nedeniyle Vesalius, Anatomi’nin babası olarak kabul edilmektedir  ANATOMİ Türkler’de ilk defa Hekim Şanizade Mehmet Ataullah Efendi 1816 yılında Teşrih (Anatomi) isimli bir kitap yazmıştır Türkiye’de modern Anatomi’nin kurucusu ise Mazhar paşadır Bundan sonra Ord.Prof.Dr. Nurettin Ali Berkol ve sonrada Ord.Prof.Dr. Zeki Zeren’in ülkemizde Anatomi’nin gelişmesine büyük katkıları olmuştur  ANATOMİ Anatomi eğitiminde esas materyal cadaver’dir Cadaver (caro + data + vermis); “solucana verilecek et” anlamına gelir  Anatomik pozisyon Kişi ayakta ve dik, üst ekstremiteleri yanlarda, ayaklar bitişik, avuç içleri, yüz ve gözler karşıya bakar durumdadır Bütün anatomik tarifler, bu pozisyondaki bir insanın vücudundan geçen hayali düzlemlerle ilişkisine göre yapılır DÜZLEMLER-EKSENLER Anatomide organ ve oluşumların durum, yön ve birbirleri ile olan komşuluklarını anlatabilmek için düzlem ve eksenler tarif edilmiştir. DÜZLEMLER Planum medianum İnsan vücudunun ortasından geçerek vücudu sağ ve sol eşit iki parçaya ayıran düzlemdir Planum horizontale (transversale) Yere paralel geçen ve vücudu üst ve alt olmak üzere eşit olmayan iki parçaya ayıran düzlemdir Yere paralel, sagittal ve frontal düzlemlere diktir. Planum sagittale İnsan vücudunun ortasından geçerek vücudu sağ ve sol eşit olmayan iki parçaya ayıran düzlemdir Planum medianum’a paraleldir Planum frontale (coronale) Yüze paralel geçen ve vücudu ön ve arka olmak üzere eşit olmayan iki parçaya ayıran düzlemdir  EKSENLER Eksen: Hareket sırasında hareket etmeyen noktalardan geçen tasarılı çizgidir.  Tasarılı Anatomik Eksenler (Axis) Axis verticalis Axis transversalis Axis sagittalis  Axis verticalis Baştan ayaklara doğru geçirilen eksendir Yere diktir.  Axis sagittalis Yere paralel olarak önden arkaya veya arkadan öne geçirilen eksendir  Axis transversalis Yere paralel olarak sağdan sola veya soldan sağa geçirilen eksendir Vücudun bölümleri  İnsan vücudunun bölümleri Caput (Baş) Membrum superius Collum, cervix (Boyun) Brachium Truncus (Gövde) Antebrachium Thorax Manus Abdomen Membrum inferius Dorsum Femur Crus Pes (Pedis)  İnsan vücudundaki boşluklar Göğüs boşluğu (Cavitas thoracis ) diaphragma karın boşluğu ( cavitas abdominalis ) Pelvis boşluğu (cavitas pelvis ) Spinal boşluk Cranial boşluk Perikardial boşluk  Cavitas cranialis Cavitas thoracis Cavitas abdominis Cavitas pelvicis Cavitas spinalis  Cavitas cranialis Cavitas spinalis Cavitas thoracis Cavitas abdominis Cavitas pelvicis  Sistemler Systema integumentum (Deri ve ekleri) Systema locomotoria Systema cardiovasculare Systema digestorium Systema respiratoria Systema nervosum Systema urogenitale Systema endocrinologia Systema organa sensuum (Organa sensoria) Systema integumentum (Deri ve ekleri) Systema locomotoria Systema cardiovasculare Systema endocrinologia Systema genitale Systema digestorium Systema nervosum Systema urinaria  Terminoloji Terimler Latince ya da Grekçe orijinlidirler. Nomina Anatomica adı verilen bir kitapta toplanmış ve bütün dünyada aynı isimlendirmeler kullanılması sağlanmıştır.  Latin alfabesi ve okunuşlar a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u w x y z C= a o u; k, e i ae oe y; s – cardium, processus Y= i – pyloris Q= ku T= ia io iu öncesinde s, extention J= y, jugularis  Latin alfabesi ve okunuşlar Th= t, thorax Rh= r, rhomboideus Ph= f, hipophysis Ch= k, chorda Ae= e, vertebrae Eu, oe= ö, euchromatinum, oesophagus  Anatomi ve terminoloji Keşefeden kişinin ismi – Eustachian tüpü Bitki ve hayvanlardan esinlenerek – Vermis: kurt, cochlea: salyangoz, uvula: küçük üzüm, musculus: fare Savaş ortamından – Thyroid: kalkan, xiphos: kılıç Pozisyonun belirtilmesinde kullanılan yön ve yer belirten terimler dexter- sağ X sinister- sol, anterior- ön, önde X posterior- arka, arkada ventralis- karın X dorsalis- sırt, sırtta, tarafında sagittalis- oksal, ok X transversalis- enine, yönünde medialis- iç yan X lateralis- dış yan, verticalis- düşey X horizontalis- yatay superior- üst, üstte X inferior- alt, altta cranialis- baş tarafında X caudalis- ayak tarafında, kuyruk tarafında superficialis- yüzeysel X profundus- derin medius- orta intermedius- iki oluşumun arasında longitudinalis- boyuna, boyunca centralis- merkezi X peripheralis- çevre internalis- iç (dahili) X externalis- dış (harici) proximalis- merkezi X distalis- merkezden uzak ipsilateralis- aynı taraf X contralateralis- karşı taraf apex- tepe X basis- taban apicalis- tepede X basalis- tabanda  Flexio X Extensio Fleksiyon, sagittal düzlemde (horizontal = transvers eksende) yapılan ve vücut kısımları yada kemikler arasındaki açıyı azaltan harekettir Genellikle anterior yönde olur Ancak bacağın fleksiyonu, posterior yöndedir Ayağın plantar yüzünün bükülmesi, plantar fleksiyon (=fleksiyon), dorsal yüzünün bükülmesi de dorsal fleksiyon (ekstensiyon)’dur  Flexio X Extensio Ekstensiyon, sagittal düzlemde (horizontal = transvers eksende) yapılan ve vücut kısımları yada kemikler arasındaki açıyı artıran harekettir Genellikle posterior yönde olur Ancak bacağın ekstensiyonu, anterior yöndedir Normalden fazla yapılan fleksiyon hiperfleksiyon, normalden fazla yapılan ekstensiyonda, hiperekstensiyon olarak bilinir  Lateral flexio; Koronal düzlemde baş ve gövdenin yana eğilme hareketidir Abductio X Adductio Abduksiyon, koronal düzlemde (sagittal eksende) yapılan median düzlemden uzaklaşma hareketidir Örn. üst ekstremitenin vücuttan uzaklaşması Parmakların abduksiyonu; elde üçüncü parmağa göre, ayakta ise ikinci parmağa göre diğer parmakların birbirinden uzaklaşmasıdır  Abductio X Adductio Adduksiyon, abduksiyon’un tersidir Koronal düzlemde (sagittal eksende) median düzleme doğru olan harekettir Örn. üst ekstremitenin vücuda doğru olan hareketi Elde ve ayakta parmakların yanyana getirilmesi adduksiyondur  Protractio X Retractio Protraksiyon, mandibula’nın yada omuzun öne doğru çekilme hareketidir Retraksiyon, mandibula’nın yada omuzun arkaya doğru çekilme hareketidir Elevatio X Depressio Elevasyon, çene yada omuzun yukarı doğru olan hareketidir (kaldırma) Depresyon, çene yada omuzun aşağı doğru olan hareketidir (indirme)  Rotatio medialis X Rotatio lateralis Rotasyon, vücudun bir parçasının uzun ekseni (yada vertikal eksen) çevresinde yaptığı dönme hareketidir İçe doğru yapılanına rotatio medialis (iç rotasyon), dışa doğru yapılanına rotatio lateralis (dış rotasyon) denir İç rotasyon, ekstremitenin ön yüzünü median düzleme yaklaştırır, dış rotasyon ise median düzlemden uzaklaştırır  Pronatio X Supinatio Pronasyon, radius kemiğinin uzun ekseni etrafında içe dönmesi ile oluşan önkol ve elin iç rotasyonudur. Bu harekette radius ulna’yı önden çaprazlar ve elin palmar yüzü arkaya bakar Supinasyon, radius’un uzun ekseni etrafında dışa dönmesi ile oluşan önkol ve elin dış rotasyon hareketidir. Bu harekette radius ve ulna birbirine paralel olur ve elin palmar yüzü öne bakar Circumductio; fleksiyon-ekstensiyon, abduksiyon-adduksiyon ve rotasyon hareketlerinin kombinasyonu ile yapılan dairesel harekettir Başlıca sferoid tip eklemlerde yapılır  Evertio (pronatio + abductio) X Invertio (supinatio + adductio) Eversiyonda ayak tabanı median düzlemden uzaklaşır ve yukarı - dışa bakar Inversiyonda ayak tabanı median düzleme doğru yaklaşır ve aşağı - içe bakar Supinus; sırt üstü yatış X Pronus; yüz üstü yatış pozisyonudur Oppositio; başparmak pulpasının diğer parmak pulpalarına değdirildiği, palmar yüze doğru yaptığı harekettir Bu hareket sırasında başparmak sırasıyla; abductio, rotatio medialis ve flexio yapar Başlıca art. carpometacarpalis pollicis’te yapılır. Hareketin tersi Repositio olarak bilinir Anatomi terminolojisinde sık kullanılan önekler: ante- ön, önde bulunan retro-arka, arkada bulunan intra- iç, içinde bulunan extra-dış, dışında bulunan; ayrıca, fazla sub- alt, altta bulunan supra- üst, üstte bulunan infra- alt, altta bulunan; öte, ötesinde bulunan inter- ara, arasında bulunan ultra- uzakta epi- üst, üstünde, yakınında circum- çevresinde peri- etrafında, ilerisinde endo- içinde ecto-dışında pre- öncü, önce, önünde post-sonu, sonrası, arkası super- normalin üstünde, aşırı, fazla hyper- üst, üzerinde, yukarısında; aşırı, fazla hypo- alt, altında, aşağısında; eksik mega- aşırı büyük, aşırı geniş macro- büyük, iri micro- minik pyo- cerahat, irin ile ilgili pyro- ateş, ısı ile ilgili pseudo- yalancı, sahte uno- bir bi- iki tri- üç tetra- dört, dört kat quadri- dört, dört kat mono-bir, tek multi- çok, birden fazla a., aa. : - arteria, arteriae, atardamar, atardamarlar art., artt. :- articulatio, articulationes, eklem, eklemler cart., cartil.: - cartilago, kıkırdak digit.: -digitus, parmak fac.: - facies, yüz fasc.: - fasciculus, demetçik, küçük demet for.: - foramen, delik ggl., ggll.: - ganglion, ganglia, düğüm, düğümler (sinir düğümü) gl., gll. : - glandula, glandulae, bez, bezler inc.: - incisura, çentik lig., ligg. - ligamentum, ligamenta, bağ, bağlar memb.: - membrana, zar m., mm. : - musculus, musculi, kas, kaslar n., nn. : - nervus, nervi, sinir, sinirler nucl., nucll.: - nucleus, nuclei, çekirdek, çekirdekler pl., plex.: - plexus, ağ, ağ şeklinde yapı proc., procc.: - processus, processi, çıkıntı, çıkıntılar r., rr.: - ramus, rami, dal, dallar tub.: - tuberculum, kabartı tr., trr.: - tractus, tracti, yol, yollar (sinir liflerinin oluşturduğu yol) v., vv : - vena,- venae, toplar damar, toplar damarlar Anatomik bölgeler ile ilgili kısaltmalar: C - cervicalis boyun T - thoracalis göğüs L - lumbalis bel S - sacralis kalça, leğen Co - coccygeal kuyruk sokumu, koksiks Anatomi ile ilgili sıfatların kısaltılması: ant. : - anterior, anterius; ön, öndeki post. : - posterior, posterius; arka, arkadaki dext. : - dexter, dextra, dextrum; sağ, sağdaki sin. : - sinister, sinistra sinistrum; sol, soldaki inf. : - inferior, inferius; alt, alttaki sup.: - superior, superius; üst, üstteki superfic.: - superficialis, superficiale; yüzeysel prof.: - profundus, profunda, profundum; derin, derinde olan int.: - internalis; iç, içte olan ext.: - externalis ;dış, dışta olan obl. :- obliquus, obliqua; eğik, eğik olan dor. : - dorsalis, dorsale; sırt ile ilgili vent.: - ventralis, ventrale; ön yüz ile ilgili, karınla ilgili lat. : - lateralis, laterale; dış yan, dışyanda olan med. : - medialis, mediale; iç, iç yanda olan median.: - medianus, mediana, medianum; arada olan caud.: - caudales, caudale; kuyruk tarafında olan cran.: - cranialis, craniale; baş tarafında olan dist.: - distalis; merkezden uzakta olan prox.: - proximalis; merkeze yakın olan ANATOMİDE SIK KULLANILAN DİĞER BAZI TERİMLER: (KISA ANATOMİ SÖZLÜĞÜ) abdomen – karın abductio - uzaklaşma aberrant - anormal yerleşim gösteren absorbtion – emilme accessorius - ilave, eklenti acetabulum - sirke tası acusticus - işitme ile ilgili acutus - keskin, kısa süreli adaptatio – uyum adductio - yaklaşma aditus - ağız, açıklık afferens - getiren ala – kanat anastomosis - ağızlaşma angulus – açı antebrachium - önkol ansa - kavis, halka antrum - mağara, kovuk apertura - ağız, açıklık aponeurosis - yassı kiriş arcus - kemer, yay arteria - atardamar articulatio – eklem ascendens - yükselen auris – kulak axilla - koltuk altı biceps - iki başlı brachium - kol brevis – kısa bulla - kese, kabarcık cerebrum - beyin bursa - su kesesi cervix – boyun calcaneus - topuk kemiği costa - kaburga canalis – kanal circulatio – dolaşım caput - baş circumferentia – çevre capsula – kapsül collum – boyun carpus - el bileği columna - sütun cartilago – kıkırdak corpus - cisim, gövde cavum - boşluk, oyuk coxa - kalça cavitas - boşluk, oyuk cranium- baş (iskelet) cephalus - baş, kafa crista - ibik şeklinde kenar cerebellum – beyincik crus – bacak diaphragma - ikiye ayıran, bölen diameter - çap digitus – parmak fossa – çukur ductus - kanal, tüp fovea- sığ çukur efferens – uzaklaştıran, merkezden ganglion - sinir düğümü götüren, gaster - mide erector – dikleştirici genu – diz facies - yüz, dış yüzey glandula - bez fascia - zar, örtü femur - uyluk, uyluk kemiği fibula - baldır kemiği impressio – iz obliquus- eğik incisura - çentik obtusus - keskin olmayan insertio - yapışma yeri optic, opticus- görme ile ilgili lamina - levha, tabaka orbita - göz çukuru labium - dudak, kenar orificium - açıklık, ağız larynx - gırtlak os – kemik ligamentum- bağ pecten - tarak, dişli yapı margo - kenar pelvis – leğen mandibula - alt çene porus- açıklık geçit maxilla - üst çene processus – çıkıntı musculus – kas protuberantia - yumru nasus - burun nervus – sinir sinus - girinti, boşluk soma - vücut, gövde quadriceps - dört başlı spina – diken ramus - dal substantia - madde, cevher recessus - girinti, çıkmaz sulcus- oluk regio - bölge sutura- dikiş septum - ara duvarı, bölme synovia- eklem sıvısı serratus - dişli tarsus - ayak bileği tectum - tavan, çatı tendo- kiriş uterus - rahim teres – yuvarlak vagina - kılıf, kın thorax - göğüs kafesi vena - toplardamar trochlea – makara ventriculus – karın truncus - gövde vertebra - omur tuber - tümsek, çıkıntı vertex - tepe noktası tuberculum - tümsekcik vestibulum - giriş, antre tuberositas - engebeli çıkıntı turcicus - Türklerle ilgili umbilicus – göbek unguis - tırnak urina – idrar