Akvaryumlar (Presentation)

Akvaryumlar Dr. Burcu Bilir Koca  Akvaryum Nedir?  Akvaryumlar, farklı su canlılarının kontrollü olarak yaşamlarını sürdürmeleri ve çoğalmaları amacıyla meydana getirilen su ortamlarıdır. Denizde veya tatlı sularda yaşayan canlıların bulunduğu kaplara veya cam araçlara ak...

Akvaryumlar Dr. Burcu Bilir Koca  Akvaryum Nedir?  Akvaryumlar, farklı su canlılarının kontrollü olarak yaşamlarını sürdürmeleri ve çoğalmaları amacıyla meydana getirilen su ortamlarıdır. Denizde veya tatlı sularda yaşayan canlıların bulunduğu kaplara veya cam araçlara akvaryum denilmektedir.  Akvaryumların Amacı  Gerek yetişkinler gerekse de çocuklar su dünyası hakkında daha fazla yeni ve ilgi çekici şeyler öğrenmek için bu yerleri ziyaret ederler. Ziyaretçiler akvaryumlarda meraklarını gidermek ve eğlence amaçlı ihtiyaçlarını karşılamak istemektedirler. Yine birçok modern akvaryumlar, hayvan şovları ve hayvanları besleme etkinlikleriyle gelen ziyaretçileri canlılar hakkında bilgilendirmeyi amaçlamaktadır.  Bu gösteriler ayrıca izleyiciyi cezbederek, hayvanlara yönelik ilgiyi artırmayı sağlar. Bu gösteriler bazen etkileşimli faaliyetlerle bütünleştirilmiştir. Böylece ziyaretçiler hayvanları doğal ortamlarında gözlemleme, yaban hayatını ve hayvan davranışlarını görme fırsatı elde etme, önceki bilgi ve deneyimleri arasında bağlantı kurma, duyularını devreye sokma, ikna edici iletişim kullanma, öğrendiklerini günlük deneyim ve hedeflerle ilişkilendirme fırsatı bulurlar.  Bazı akvaryumlar kendilerine özel amaçlar edinmişlerdir. Örnek olarak, 1997 yılında Monterey Bay Akvaryum'u (MBA) misyon olarak okyanusların korunmasını ön plana getirmiştir. Gelen ziyaretçilerin farkındalıklarını artırmak için deneyimler yaratmak, bilgilerini güçlendirmek, ilgi çekici sergiler sunmak, okyanusları koruyucu tedbirleri duyurmak için çeşitli etkinlikler düzenlemiştir.  Aşırı avlanma ve deniz kirliliği gibi belirli konular üzerinde farkındalık yaratma adına yapılan çalışmalar sınırlıdır. Bu gibi konulara dikkat çekmek, sosyal sorumluluğu geliştirme açısından faydalı olabilir. Şehir akvaryumları, sosyal sorumluluk projeleri de yürütmektedir. Yine akvaryumlar bazı özel günler için şovlar yapmaktadırlar.  Akvaryumların Önemi  Akvaryum gibi informal ortamların ilgi, motivasyon, öğrenme isteği, farkındalık ve dikkat geliştirmede potansiyel olarak büyük katkılar sağladığı kabul edilmektedir. Akvaryumlar, bir aile grubundaki yetişkin bireylere farklı ve iç içe geçmiş alanlardan oluşan benzersiz tecrübeler sunar.  Akvaryumlarda doğaya yönelik koruyucu mesajlar, gelen ziyaretçileri doğal kaynakları önemseme noktasında cesaretlendirebilirler. Yapılan çalışmalar, akvaryum gibi informal öğrenme ortamlarına geçmiş tecrübeler, deneyim ilgi ve merak ile yapılan ziyaretlerin öğrenmeyi artırdığını ortaya koymaktadır.  Akvaryumların Tarihsel Gelişimi  Yaklaşık 4000 yıldır yakınlardaki göl, deniz ve akarsulardan sağlanan sularda açık sistemlerde beslenen süs balıkları ve kapalı olarak kâselerde bakılan balıkların olduğu bilinmektedir. İnsan toplulukları besin sağlama veya kutsal saydıkları için ya da balıkları izlemenin güzelliğinden dolayı balık yetiştirmişlerdir.  Koi ve Japon balıkları üretimi yaklaşık 2000 yıl öncesine dayanmaktadır. Mısır’daki eserlerde kutsal sayılan balıkların beslenmesine ait resimler yer almaktadır. Çin’de 10. yüzyılda insanlar japon balıklarını iç mekânlarda beslemişlerdir.  Akvaryum modern bir kavram olarak 1850'lerden bu yana süregelmektedir. Akvaryumlar yaban hayat biyolojisi, koruma, veterinerlik, teknoloji, eğitim gibi kültürel değişimin birçok parçasında yer almaktadır.  Akvaryum tarihi daha az değişikliğe uğrayan ve kökeni 1850 İngiltere'sine dayanan modern bir tarihtir. Robert Warington, 1850 ve 1854 yılları arasında yayınlanan makalelerde tatlı su akvaryumlarını, 1853 ve 1854 arasında yayınlanan makalelerde ise tuzlu su akvaryumlarını ele almıştır. Bir doğa bilimcisi olan Philip H. Gosse tarafindan 1854'te "Akvaryum” ve 1855'te "Deniz Akvaryumu Kitabı” adıyla yazılan kitaplar sayesinde akvaryumlar popülerliğini kazanmıştır.  Amerika'da ise 1858'de Arthur M. Edwards tarafından yayınlanan ilk kitaplar "Suyun Altındaki Yaşam” ve "Amerika'da Akvaryumculuk” olmuştur. 1853-1899 yılları arasında Avrupa ve Amerika'da halka açık akvaryumlar kurulmaya başlandı. İlk halk akvaryumu, 1853'te Londra'da Regent's Park'ta "Balık Evi” adıyla kurulmuştur. 1859’da Paris ve 1864'te Hamburg’da akvaryumlar açılmıştır.  Birçok halka açık akvaryum ve deniz araştırmaları istasyonlarının açılması 20. yüzyıla kadar devam etti. Okyanus canlılarının bulunduğu ilk akvaryum 1938’de kurulmuştur. İlk olarak burası su altı filmleri çekimlerinde kullanıldı, daha sonra ise halka açık gösterimlerine devam etti. Teknolojik gelişmeler ve tasarımlardaki ilerlemelerle birlikte akvaryumlara ilginin artmasıyla, bu alanlar büyük ve bağımsız olan doğal yaşam alanı sergilerine dönüşmeye,  Akvaryumların Eğitim Amaçlı Kullanımı  Akvaryumlar deniz canlıları konusunda farkındalık ve koruma bilinci geliştirmeye yardım etmelerinin yanında, bilimsel bilgi kazandırma konusunda alan eğitimi amaçlı olarak oldukça etkili olan okul dışı öğrenme ortamlarındandır. Akvaryumlarda deniz canlılarını tanıma ve yakından görme şansını elde ederiz.  Köpek balıkları besinlerini bulurken zayıf elektrik alanlarını algılayabilmektedirler. Burunları üzerinde "Lorenzini ampulü” olarak adlandırılan almaçlar bu işlevi görür. Bir öğretmen biyoloji ve fizik konu alanını birleştirerek bir akvaryumda köpek balıklarının elektriksel özelliklerini ve vücut yapılarını rahatlıkla  Akvaryumlardaki su kalitesi orada çalışan bir teknisyen ya da kimyager ile iletişime geçilerek araştırılabilir ve böylelikle bir kimya dersinin konusu olabilir.  Akvaryumdaki ve yakın çevredeki var ise deniz, okyanus ırmak veya göldeki su örnekleri alınarak iyon kromatografisi (doğal bir ortamdaki N, Ca, Mg, K düzeyleri) analizleri yapılıp bunlar öğrencilerle birlikte incelenebilir.  Yine suyun pH değeri, tuzluluk oranı, NN düzeyi belli bir yaşam ortamına hangi kimyasalların ekleneceği gibi konular akvaryumda işlenerek bu ortam doğal bir laboratuvar olarak kullanılır.  Yılanbalıkları ise elektrik (biyoelektrik) üretebilmekte ve bu özelliklerini avlanmada ve düşmanlarına karşı savunma aracı olarak kullanabilmektedir. İleri düzeyde bir donanıma sahip bir akvaryumda bilgilendirme yazıları ve interaktif sergi alanlarıyla yılanbalıkları örneği üzerinden elektrik konusu anlatılabilir.  Denizde yaşayan memelilerden olan ve zeki olmalarıyla bilinen yunuslar akvaryum canlıları arasında yer almaktadır. İnsanlardan daha büyük bir beyne sahip oldukları bilinen yunuslar, beyinde problem çözme gibi özellikleri olan bir lieokortekse sahiplerdir. Yunuslar öğrenme biçimleri bakımından insanlara oldukça yakındır. Memeliler konusunu işleyen bir biyoloji öğretmeni için yunuslar ders anlatımı sırasında iyi bir örnek  Fen oluşturabilir. bilimleri derslerinin yanı sıra sosyal bilimler alanında akvaryumlar bir öğrenme ortamı olarak kullanılabilir. Örnek olarak, biyoçeşitlilik ve su ekosistemleri konularını işleyecek bir coğrafya öğretmeni için akvaryum, dersini işleyeceği güzel bir ortam sağlar. Öğrencileriyle beraber yapacağı ziyaret sayesinde deniz ve hatta kara canlılarından bazılarını yerinde inceler. Deniz canlılarını ve onların yaşam alanlarını görür. Akvaryumlar bir su ekosistem örneği olarak, farklı iklim kuşakları içerisinde yaşayan binlerce deniz altı canlısına ev sahipliği yapmaktadır. Akvaryumda yaşayan canlıların beslenme davranışları ve ilişkileri, üreme ve yaşam alanları ele alınarak coğrafya dersi  Deniz yaban hayat turizmi, deniz yaban hayatını izleme, çeşitli çalışmalar yapma ve bir faaliyet olarak turistik etkinliklerde bulunmadan oluşmaktadır. Hayvanları inceleme, deniz ve nehirlere geziler, gözlemler, deniz akvaryumlarını ziyaret ve koruma turlarından meydana gelir. Balina, kaplumbağa, penguen, deniz aslanı, ve köpekbalığı izleme, balık besleme, yunuslarla beraber yüzme sayesinde ziyaretçiler keyifli vakit geçirip, deniz ve çevresi hakkında bilinç kazanmaktadır.  Bu çeşit bir turizm etkinliği örneği Avustralya’da Mon Repos Doğal Kaynakları Koruma Parkı’nda caretta carettaları gözlemleme üzerine yapılmaktadır. Profesyonel rehberler eşliğinde ön bilgiler verilmekte, ziyaretçilere yapmaları ve yapmamaları gerekenler anlatılmakta, sonrasında yumurtlama kumsalına gece ya da erken saatte gruplar halinde geziler düzenlenmektedir. Bu şekilde yapılan geziler eğitsel amaçlı olmak yanında ülkelere turist çekme yönünde katkı da sağlamaktadır.  Akvaryumlardaki Eğitim Sürecinde Öğretmenin Dikkat Etmesi Gerekenler  Akvaryum ortamına eğitici faaliyet olarak rehber eşliğinde veya rehber olmadan okul gezileri düzenlenebilir.  Süreç başlamadan öğretmenin gezi öncesi hazırlık yapması bu anlamda oldukça önem taşır.  Örnek olarak öğretmen ziyaret öncesi akvaryumdaki eğitim servisiyle iletişime geçer, onlardan bilgi ister ve beklentilerini ifade eder.  Yine gitmeden önce akvaryumun web sitesine girerek gerekli olan bilgileri edinir, ortam hakkında bir nebze farkında olur, böylelikle ön hazırlığını tamamlar.  Öğretmen bunlara ilave, öğrencileriyle beraber gitmeden kendisi akvaryuma ön gezi düzenleyebilir ve öğrenme ortamını yerinde görerek önceden plan  Rehber eşliğinde okul gezisinde ise öğrencinin seviyesine göre ve spesifik bir konu üzerine akvaryuma grup olarak gelen öğrencilere bir tur düzenlenir. Rehberli ziyaretlerin süresi ve sınırları bellidir.  Her iki şekilde de dikkat edilmesi gereken en temel husus, okulda verilen formal öğretim programı ile akvaryumda ele alınacak konuların iç içe ve ilişkili olarak verilmesidir.  Öğretmen gezinin verimli olması için çeşitli öğretim yöntemleri kullanabilir. Aktifliği sağlamak için çalışma kağıtları, yönergeler, ön okuma ödevleri, ekstra aktiviteler ve farklı türden değerlendirme araçları tercih edilebilir.  Ülkemizde okul dışı öğrenme ortamları olarak en az tercih edilen yerlerden biri olan akvaryumların kullanımı artırılmalı ve eğitim amaçlı yapılacak çalışmalar desteklenmelidir.  Öğretmenler tarafından eğitsel gezilere yönelik alınacak güvenlik tedbirleri tüm geziler için benzer prosedürler içermekle beraber, akvaryum gezisine özel varsa alınacak güvenlik önlemlerine dikkat edilmelidir. Üzerinde durulması gereken genel hususlardan bazıları; gezi için okul yönetiminden ve velilerden izin alınması, uyulacak disiplin kuralları hakkında ön bilgilendirme yapılması, fobi, alerjik hastalıklar gibi durumu olan çocuklar için gerekli bilgilerin kaydedilmesi, su, yemek ve tuvalet ihtiyaçlarına yönelik tedbirlerin alınması, ulaşım gidiş- geliş yolunun güvenliğinin kontrolü olarak sıralanabilir.  İlave olarak, akvaryumlarda fotoğraf çekerken flaş kullanmama konusunda öğretmen uyarı yapmalıdır. Doğal ortamlarında aniden parlayan ışık kaynağı neticesinde balıklar geçici olarak kör olmaktadırlar. Yansıma sebebiyle akvaryum etrafına çarpıp hem kendilerini hem çevredeki canlıları yaralayabilirler.  Bazı su canlılarına dokunma ve beslemeye yönelik aktiviteler için akvaryumlarda varsa ilgili yönergelerin önceden okunması ve verilen kurallara uyulması Dünya’dan Bazı Akvaryumlar  Georgia Akvaryumu: Amerika Birleşik Devletleri'nin Atlanta- Georgia eyaletinde bulunmaktadır. 2005 yılında açılan akvaryum 30 milyon litre su kapasitesi, 100 binden fazla canlıyla dünyanın en büyük akvaryumlarındandır. 500 tür canlı çeşidinin bulunduğu akvaryumda 87 metre uzunlukta bir tünel mevcuttur. Akvaryumda balinalar, köpek balıkları, yunuslar, piranalar, nehir dip balıkları, yılan balığı, deniz su samurları, yengeç, deniz ejderi, penguenler, palyaço balıkları, deniz anaları, deniz atları, istakoz gibi canlılar yer almaktadır.  Teknolojik gelişmeleri de kullanan akvaryumda "Artırılmış Gerçeklik Hayvan Rehberi” akıllı telefon uygulaması aracılığıyla su canlılarının fotoğrafları çekilip, bu canlılar gezi esnasında daha yakından incelenebilir. Akvaryumda sergi galerileri ve günlük programlar dahilinde gösteriler mevcuttur. Eğitim amaçlı olarak ise öğretmenlere yönelik hazırlanmış okul programları, ailelere yönelik kamp programları ve gönüllüler için çeşitli programlar vardır.  Ulusal Akvaryum: Amerika Birleşik Devletleri'nde bulunan akvaryum 1981 yılında açılmıştır. Akvaryumda 750 farklı canlı türüne sahip 17 bin su canlısı sergilenmektedir. Farklı köpek balığı türleri ve kaplumbağalar, yunus, kurbağa, yengeç, yılan balığı, ahtapot, sürüngen ve örümcek bulunan canlılardan bazılarıdır.  Eğitim anlamında öğretmen ve öğrencilere yönelik programlar vardır. Öğretmenlere oryantasyon dersleri verilmektedir. Bu eğitimlerde akvaryumdaki hayvanlar hakkında bilgi paylaşımı yapılmaktadır. Alan gezileri, ilk, orta ve lise öğrencilerine yönelik gezi öncesi, gezi sonrası aktiviteler, öğretim programına uyumlu öğrenci ve öğretmen rehber kitapçıkları ve kaynaklar bulunmaktadır. İlave olarak, hayvan koruma programları düzenlenmektedir.  Deniz Yaşam Akvaryumu: Avustralya’da bulunan ve 2000 yılında açılan akvaryumda 2,2 milyon litre su ile 10 bine yakın canlı bulunmaktadır. Antarktika balıkları, kral penguenleri, aslan balığı, deniz atları, köpek balıkları gibi çok çeşitli canlılar yer almaktadır.  Günlük aktiviteler olarak hayvan besleme ve hayvanlarla ilgili sohbet saatleri düzenlenmektedir. Deniz canlılarını koruma programları, 4 boyutlu sinema seansları, okul tatil zamanları için aktiviteler, özel günler için düzenlenen etkinlikler organize edilmektedir.  Okul programlarına ayrı bir önem veren akvaryumda gezi öncesi planlama programları, öğretmen ve ailelere yönelik bilgilendirici yönergeler, hazır çalışma kağıtları, okul öncesi, ilk ve orta öğretim düzeyinde STEM disiplinine yönelik programlar, bireysel çalışma yapacaklar için yönergeler mevcuttur. Türkiye’deki Akvaryumlar  Sea Life İstanbul: Bayrampaşa Forum AVM içerisinde 8bin metrekarelik alanda bulunan akvaryum 2009 yılında kurulmuştur. 83 metrelik Avrupa’nın en uzun su altı okyanus tüneline sahiptir. Birbirinden farklı 51 sergi alanında 7 milyon litre suda yaklaşık 15bin deniz canlısını görmek mümkündür. 270 derecelik panoramik görünüme sahip olan okyanus odasında 15 farklı türden 61 adet köpek balığı, vatoz ve deniz kaplumbağaları gibi canlılar bulunmaktadır.  Çocukların tasarladığı balıkları yüzdürdüğü «Resim Akvaryum» kısmı ile çocuklar dijital ortamda vakit geçirebilmektedirler. Özel etkinlikler için mekânsal imkan sağlayan Sea Life’da okullar ve eğitim amaçlı gelen gruplar için geziler organize edilmektedir. Okul öncesi, ilköğretim ve ortaöğretime yönelik geziler için kullanılacak öğretmen hazırlık kitapçıkları mevcuttur.  Emaar Akvaryum ve Sualtı Hayvanat Bahçesi: Üsküdar’da Emaar Square Mall’da bulunan akvaryum 20 binin üzerinde canlıyı barındırmaktadır. Yedi farklı temadan oluşan akvaryumda yengeç, pirana, vatoz, köpek balığı, yılan, örümcek ve penguen gibi canlılar bulunmaktadır.  Okul gezileri için düzenlenen özel kitaplar, aktivite paketleri (masal atölyesi, bilim gösterisi, sinema, robotik atölyesi) ve eğitsel etkinlikler mevcuttur.  Aqua Vega Akvaryum: Mamak’ta Nata Vega Outlet’te bulunan, 2012 yılında kurulan akvaryum 12 bin deniz canlısından oluşmaktadır. 98 metre uzunluğunda bir tünele sahiptir. 24 akvaryumda 200 farklı canlı türü yer almaktadır. Canlılardan köpek balıkları, Koi, Napolyon ve palyaço balıkları örnek olarak verilebilir. Köpek balıklarını besleme, Koi balıklarına dokunma gibi aktiviteler bulunmaktadır. Bünyesinde bir de tuz mağarası mevcuttur. Özel günlere yönelik aktiviteler yapılmaktadır. Okullara açık olan Aqua Vega, rehber eşliğinde eğitsel amaçlı gezilere imkan sunmaktadır. TEŞEKKÜRLER