Actualiteit van de Kunsten - PDF

Actualiteit van de kunsten NEO-DADA: FLUXUS Situering: tijd en context Laatmodernisme Postminimalisme, land art, uxus, concept art, performance, Arte Povera.... Brede waaier aan substromingen en kunstenaars In relatie tot vroege avant-garde Anti- institutionalisering,...

Actualiteit van de kunsten NEO-DADA: FLUXUS Situering: tijd en context Laatmodernisme Postminimalisme, land art, uxus, concept art, performance, Arte Povera.... Brede waaier aan substromingen en kunstenaars In relatie tot vroege avant-garde Anti- institutionalisering, anti-museaal Procesmatig, ruimtelijk Minder aandacht voor artefact maar nadruk op “gebeuren” (vervolg) Situering Fluxus 1961-1978 bij benadering Internationaal: VS, Europa, Japan Eerder attitude ipv beweging of stijl 1961: eerste Fluxus evenement in AG Gallery, NY In 1962 eerste festivals in Europa Grondlegger George Maciunas Maciunas: 1931-1978 Fluxus manifest, 1963 Fluxus manifest Citaten Maciunas in brieven: Fluxus is anti-professional”; “Fluxus should become a way of life not a profession”; “Fluxus people must obtain their ‘art’ experience from everyday experiences, eating, working, etc. PURGE THE WORLD OF ‘EUROPANISM’! Ay-O, Mieko Shiomi, Nam June Paik, Yoko Ono: plannen voor een Japanse editie van het magazine, interesse voor Zen, haiku... Relatief veel vrouwen alsook Afro-Amerikaan Ben Patterson Conditions for Performing Fluxus Published Compositions, Films & Tapes By Permission of Fluxus “collective spirit, anonymity and Anti-individualism,” (...) “eventually we would destroy the authorship of pieces and make them totally anonymous— thus eliminating artists’ ‘ego’— [the] author would be ‘Fluxus.’” Ben Vautier (alias Ben, °1935-2024 ) Franse uxusartiest https://www.artforum.com/ news/ben-vautier- dies-19352024-555401/ Ben Dieu: soort magazine / artist book Werkt met tekst, ook Mail Art 1971 Neo-dada? fl fl  dadaïstische anti-kunst-sensibiliteit Verschil met Dada: meer positieve ingesteldheid Maatschappelijke logica toeëigenen: bureaucratie, consumptiekapitalisme Kunst koppelen aan dagelijks leven Belangstelling voor dagelijkse realiteit, in die zin gelijkenissen met pop art Doe het zelf, esthetica van de eenvoud Eenvoud: kleine werken, korte teksten, korte performances Korte handeling is ook kunst Werken met wat beschikbaar is Humor! (vervolg) Experimenten met toevalsfactoren, “indeterminacy”: Belang van John Cage: 4’33” (1952) Minimale instructies: ruimte voor het onvoorziene Grenzen tussen beeldende kunsten en muziek, interactie tussen media Belang van experimenten van Cage in de jaren 1950 Paik, Higgins, Corner: begonnen als componisten Belang van lm en video John Cage: Belangrijkste media: - Fluxus festival, Fluxus concert, uxus boxes, event scores - betreft performance, mail art, kunstenaarsboek, multiple, lm... 1) Fluxus Boxes/ uxkit (maciunas, 1964-1966) -> Maciunas: uxkits, uxboxes Verzameling van gedrukte kaarten, spelen en ideeën In kleine plastieken of houten doosjes O cieel statement 1965: uxus art –amusement: - Pretentieloos - Voor iedereen toegankelijk - Iedereen kan kunst maken - Massaproductie - Spelelement - Geinspireerd door Boîte- en-valise van Duchamp Marcel Duchamp (1934-1941) -> 2) Eventscores ffi fi fl fi fl fl fl fl  Korte en eenvoudige performance (itt happening: vaak lang en complex) “The smallest unit of a situation” (George Brecht) Berekende routine tot kunst verhe en Event scores: korte notities voor “uitvoerder” aanreiken van kader om dagelijks leven te ensceneren Interactie met publiek minder belangrijk (itt happening) Philip Corner, Piano Activities, 1962 Uitgevoerd door Maciunas, D. Higgins, W. Vostell, B. Patterson, E. Williams Hun interpretatie: piano vernielen en onderdelen veilen aan het publiek Fluxus International Festival of New Music, Wiesbaden, 1962 Corner: geinteresseerd in kalligra e en zen door militaire school in Korea Componist voor Judson Dance Theatre Maciunas, In Memoriam to Adriano Olivetti, 1963 - Opgedragen aan de overleden fabrikant van typemachines Olivetti. - Geuniformeerde rij geeft papier door van typemachines, zogezegde “scores” - Kritiek op systeem door implementeren van organisatorische elementen van kapitalistisch systeem: vandaar fascinatie voor Olivetti George Maciunas brengt Drip Music van George Brecht, 1963 Amerikaans-Duitse George MacDiarmid : Brecht is pseudoniem eerbetoon aan Bertold Brecht “DRIP MUSIC (DRIP EVENT) For single or multiple performance. A source of dripping water and an empty vessel are arranged so that the water falls into the vessel. Second version: Dripping” Via de post in Fluxus doos bezorgd George Brecht, Three Lamp Events, 1961 -Mail art project - Verzamelde zijn ‘event scores’ in het artist book ‘Water Yam’ - Voor The Yam festival in de States, parallel aan uxus festival van Maciunas in Europa Nam June Paik TV Cello, 1971 TV Budha, 1974 TV Cello (1971): design van Paik, uitvoering celliste Charlotte Moorman Combinatie video, muziek, performance Geïnspireerd door “altered piano’s” van John Cage Tussen paranoia en euforie om TV als dominant medium: 90% van de bevolking in VS bezat een TV in 1960. Tussen erotiseren van technologie en kritiek op objectivering van vrouwen in media fi ff fl  Belang van Portapak van Sony (1965): eerste portable audio en video recorder “[TV Cello is] the rst real innovation in cello design since 1600.”– Charlotte Moorman” TV wordt muziekinstrument. Drie beelden: directe feed van concert, random tv-beelden, videocollage van andere cellisten TV Bra for Living Sculpture (1969) -Nam June Paik en Charlotte Moorman -Camera’s gericht op haar gezicht, beeld gere ecteerd in spiegels in de vorm van mini-tv’s op haar borst -“to humanize electronics... and technology.” (Paik) Shigeko Kubota, Vagina Painting, 1965 - Feminisme - Rode verf op papier via verfborstel in haar vagina - Reactie op viriele werken van Pollock - Perpetual Fluxus Festival , NY cinematheek 1965 Yoko Ono, Cut Piece, 1965 Carnegie Recital Hall, New York, 21 maart 1965 Wolf Vostell, Manifesto, postkaart 1972 The Store, Claes Oldenburg, 1961 -Dit popart werk was belangrijke inspiratie voor Fluxus ivm simuleren van commerciële en institutionele kaders voor presentatie en distributie. -1965: Macunias opent de Fluxshop in NY -Spelen met democratisering van kunst -Fluxus: pioniers ivm erkenning collectieve identiteit en sociale relaties die het belangrijkste zijn European Mail-Order Warehouse/Fluxshop Amsterdam, Willem de Ridder, 1964-1965 fi fl  George Maciunas, Name Cards of Fluxus Artists, 1966 - Individuele gepersonaliseerde kaartjes, zowel 19e eeuws ornamenteel als schree oze , meer bureaucratische letter van IBM typemachine - Belang van gra sch ontwerp en typogra e : vgl dadaïsme, collageboeken van Max Ernst, werk van Joseph Cornell voor Boîte van Duchamp... - Fluxus publicaties: spelen met “corporate designs”, reclamevormgeving en ornament. - Yam Newspaper: leeservaring wijzigen door scroll formaat, fragmentatie in bladspiegel FluxShop Graphic, Maciunas, 1965 Postkaart verzonden door Maciunas naar Nam June Paik in 1964: NJP participeerde aan Originale van Karlheinz Stockhausen. M. beschouwde Stockhausen als een bourgeois “cultureel imperialist”. Zen For Film, Nam June Paik, 1964 - Analogie met minimal art van John Cage - Geen beeld, enkel stof en krasjes van de pellicule te zien in loop - Reactie op overdaad aan beelden, ruimte maken voor innerlijke beelden - Opgelet: géén videokunst, is pellicule!! Joseph Beuys (1921-1986) -Belangrijke guur binnen Fluxus en tegelijk buitenbeentje. Aktionen - Lichaam als artistiek instrument naast materialen als vilt, vet, metaal - Belang van biogra e - Persoonlijke mythologie - Kunstenaar als sjamaan - Objecten: naast foto en lm ook restanten van Aktionen fi fi fi fl fi fi Eurasienstab (Joseph Beuys, 1968) Wide White Space Gallery in Antwerpen, 1968 Ritueel met lange koperen kromstaf om werelddelen met elkaar te verbinden Vilt op zijn schoenen, hoeken van de kamer smeert hij in met vet Beuys was piloot bij de Luftwa e tijdens WOII. Neergeschoten en gered door Tartaarse stam die hem wikkelden in vilt en dierenhuiden: symbolen van leven Utopische combinatie van Europa en Azië en van west en oost Wie man dem toten Hasen die Bilder erklärt, 1965 “For me the Hare is a symbol of incarnation, which the hare really enacts- something a human can only do in imagination. It burrows, building itself a home in the earth. Thus it incarnates itself in the earth: that alone is important. So it seems to me. Honey on my head of course has to do with thought. While humans do not have the ability to produce honey, they do have the ability to think, to produce ideas. Therefore the stale and morbid nature of thought is once again made living. Honey is an undoubtedly living substance- human thoughts can also become alive. On the other hand intellectualizing can be deadly to thought: one can talk one's mind to death in politics or in academia” I like America and America likes me (Joseph Beuys, 1974) - Beuys sloot zich 3 dagen op in een kooi met een coyote. Coyote had bijzondere betekenis voor inheemse culturen, maar werd bedreigd door kolonisten. - Rite met vilt en staf, coyote verscheurde vilten cape - In René Block Gallery in New York, kunstenaar liet zich transporteren van luchthaven naar galerie en terug in ambulance - Spirituele connectie tussen mens en dier, herstel van trauma door kolonisatie 7000 oaks (Joseph Beuys, Documenta 7, 1982) -Concept “social sculpture” -“Everyone is an artist” (uitspraak van Novalis) -Land art ff  MINIMAL ART EN POSTMINIMALISME Minimal art Hoogtepunt: tweede helft jaren 1960 ABC Art (essay van kunstcri ca Barbara Rose, 1965 over minimal art voor h p:// www.ar namericamagazine.com/) Primary Structures: younger American and British sculptors (Jewish Museum, NY, 1965): tento bracht minimal art bij het grote publiek Frank Stella, Donald Judd, Carl Andre, Soll LeWitt, Richard Serra, Dan Flavin, Robert Morris… Enerzijds reactie tegen Greenbergsiaans modernisme Anderzijds beantwoordt het ook wel aan sommige doelstellingen van Greenberg. Barbara Rose schreef: “..if Pop Art is the re ection of our environment, perhaps the art I have been describing is its antidote, even if it is a hard one to swallow.“”. Zij begreep minimal art als een haast mystieke ontkenning van het artistieke ego Overstappen van schilderkunst naar driedimensionele speci c objects (Judd) of structures (LeWitt).Bij Stella via shaped canvas Verdwijnen van interne ruimte van schilderij ( atness) Interesse voor relatie tussen kunstwerk en tentoonstellingsruimte, tussen kunstwerk en toeschouwer Kenmerken minimal art: Desubjectivering, anti-expressionisme Geometrische vormen, repetitieve en modulaire structuren. Geen “composities” Industriële materialen en productiemethodes Formalisme en letterlijkheid Zelfverwijzend en autonoom NIET: hogere spirituele werkelijkheid oproepen zoals Malevich of Mondriaan NIET:utopisch denken zoals constructivisme, Malevich of Mondriaan Die Fahne Hoch! (uit de serie van 24 Black Pain ngs genaamd Black Series (Frank Stella, 1958-..) 308.9 × 184.9 cm - Anti-expressief - Film van zwarte lakverf maakt zich los van het doek, groot formaat - Witte uitsparingen tussen zwarte stroken - Diepe lijsten: werpen schaduw op wand - Vlakheid van schilderij valt niet samen met muurvlak Schilderij wordt object - All-over structure versterkt: gehele beeldvlak bepaald door modulaire, repetitieve structuur. Stroken hebben breedte van penseel of de spielatten van de drager - Niet langer compositie, inbreng individu nog verder geminimaliseerd Shaped canvas, Frank Stella, vanaf vroege jaren 60 -Interne modulaire structuur bepaalt vorm van het doek -Stella vergelijkt ruimtes tussen doeken met intervallen in muziek -Interesse voor relatie tussen werk en expositieruimte -Re ecterende koperverf vanaf midden jaren 1960 fl ti ti fl ti fl fi tt  Donald Judd (1928-1995) Judd: schilderkunst per de nitie illusionistisch al ruimtelijke ambiguïteit bij één penseelstrook of monochroom vlak Vroege jaren 1960: incorporatie van concrete materialen in schilderijen Schilderijen worden tastbare, tactiele reliëfs of objecten Uiteindelijk volledig afstappen van schilderkunst Vervaardigen van concrete objecten in concrete ruimte: zgn. speci c objects Materialen als plexiglas en staal Un tled (judd, 1968) un tles (Judd 1967) Judd, 1963 Donald Judd (illustra e van de omvang van de stacks in MOMA) Industriële materialen:multiplex, gegalvaniseerd staal, plexiglas Deel van dagelijkse omgeving: glazen wolkenkrabber Associatie met ambachtelijk kunstenaarschap ondermijnen:object, geen sculptuur! Industrieel productieproces: in fabriek gemaakt, dus kunstenaar geen deel van materiële uitvoering van ontwerp (vgl. pop art) Monolithisch object ofwel opgebouwd uit repetitieve, modulaire structuren - compositie verworpen als subjectief gegeven -open of transparant: kunstwerk is duidelijk/volledig zichtbaar Untitled, Robert Ryman, 1961 - “It’s not a question what to paint but how to paint” - Onderzoek naar dragers, materialen, procedes. - Olieverf op linnen of kartonachtige achtergrond, ongeveer 30 x 30 cm - Werken vierkant en wit, variëren inzake schaal en textuur Carl André, 64 lead square, 1969 -Horizontale uitwerking: breken met eeuwenlange ti fi ti ti fi  sculpturale traditie, verschillende werken in deze stijl - Identieke metalen vierkante platen waarover je kan stappen; tegelpatroon dat een pad lijkt te vormen; imitatie van stuk straat waar je als toeschouwer kan overlopen… - Confrontatie met ruimte en aandacht voor lichamelijkheid van toeschouwer - Schreef concrete poëzie en werkte samen met structural lm maker Hollis Frampton. - Partner van Ana Mendieta (controverse rond haar overlijden) Alternating Pink and Gold (1967, Dan Flavin) -Neonsculpturen - industriële materialen: units in oorspronkelijke industriële vorm -Ready-made aspect -Onderscheid tussen kunstwerk en ruimte errond valt weg Minimal Art impliceert: Paradoxale stroming: focus op object maar verschuivende aandacht naar context Relatie tussen verschillende objecten Relatie tussen speci c object en ruimte (wand of vloer) Relatie tussen speci c object en toeschouwer Post-minimalisme (ca.1967-1980) Impact van minimal art: late jaren 60 en jaren 70 voelbaar (object in ruimte, installatie dus aandacht voor context, tegelijk is object autonoom, volledig zelfverwijzend) Chronologisch, stilistisch en theoretisch letterlijk na minimal art Term is van Richard Pincus-Witten (1971) Vormen en structuren minimalistisch maar zelden zuiver en helder: minder steriel Robert Morris, Robert Smithson, Richard Serra, Bruce Nauman, Eva Hesse, Vito Acconci… Robert Morris (°1931, VS) Brede achtergrond: ingenieur, kunstcriticus (o.m. Notes on Sculpture, 1968), vroege schilderijen à la Pollock, minimal art installaties, contact met Fluxus-mensen als John Cage, decorobjecten voor dans, performance “Simplicity of form is not necessarily simplicity of experience” Kunst in open lucht: ook belangrijke bijdrage aan land art 1968: essay Anti-Form Benadrukken van ongebruikelijke industriële materialen, zoals ijzerdraad, rubber…Vaak kneedbare, vloeiende materialen die op de vloer of de muur gedrapeerd werden Desubjectivering verder doordrijven via die nadruk op materialen die gekozen worden omwille van hun reacties op processen: verandering van objecten die opgehangen, uitgespreid, doorgeknipt etc worden => process art Post-minimalisme, anti-form, process art vaak door elkaar gebruikt Box with the Sound of Its Own Making (Robert Morris, 1961) -Houten kubus (ca. 30cm x 30 cm x 30cm) met tape die via luidspreker wordt afgespeeld: drie uur durende geluiden van de constructie van het werk (kloppen, zagen, boren) -Nadruk op proces van het maken fi fi fi  - Autonoom: geen aura van individualiteit van de kunstenaar die bepaalde hoogst persoonlijke keuzes maakt. Werk kan telkens opnieuw gefabriceerd worden voor elke tentoonstelling en staat op zichzelf - Demysti catie van kunst Untitled (Morris, 1967) Untitled (Morris 1968) Untitled (Morris, 1968-69) multiplex installatie (Morris, 1965) Observatorium (Morris, 1977, land art in Nederlands Flevoland) Site (Morris en Carolee Schneeman, 1964) -Performance met feministische cineaste Carolee Schneemann (RIP 2019) voor Judson Dance Theater -Morris draagt een masker gebaseerd op zijn eigen gezicht (gemaakt door Jasper Johns) -Nabootsing Edouard Manet's Olympia (1863) -Morris draagt multiplex objecten weg om de naakte Olympia te onthullen -Geluiden van constructiewerken op de achtergrond fi  Eva Hesse (1936-1970) Untitled (Eva Hesse, 1970, latex, koord, draad) Hang up (Hesse, 1966) Eva Hesse http://whitney.org/WatchAndListen/Artists?play_id=558 Het procesmatige! Organische, vloeiende structuren Ook in context van feminisme belicht: vrouwelijke lichamelijkheid “sculptuur”: veranderd door minimal art Overgang tweedimensionaliteit naar context via draad in het speelse Hang up Kruisbestuivingen en hybride vormen Heel wat guren wagen zich vanuit een onderzoeksma ge aanpak op diverse terreinen Bv.: Vito Acconci (gestorven in april) Body art (bv. Seedbed, 1972: performance rond masturbatie onder de vloer van een galerie; experimenten rond pijn zoals Marina Abramovic) Ook schrijver en dichter Vanuit onderzoek naar spanning tussen privé en publiek, meer en meer gericht op kunst in de openbare ruimte, landschapsarchitectuur… Robert Smithson en Nancy Holt Land art, foto’s en lm van project Spiral Je y (Great Salt Lake in Utah, VS, 1970) Smithson eerst opgeleid als schilder, maakte collages, eerst zelfs pop elementen. Fragment uit de 16mm lm: https://www.youtube.com/watch?v=Cg_iJp6LAUc Te bekijken docu: https://www.youtube.com/watch?v=LQv3YqHisZc Following Piece (Vito Acconci, 1969 ) Spiral jetty (Robert Smithson, 1970) fi fi fi tt ti Invloeden vandaag Ver strekkende invloeden op zowat alle kunst die terugkeert naar de basis en de uitpuring van vorm en materiaal met een conceptuele en formalistische inslag Denk aan minimalisme in muziek (Steve Reich’s Phase Music, Eliane Radigue, uxus artiesten als John Cage en Nam June Paik i.s.m. Charlotte Moorman, La Monte Young, Philip Glass…) als basis van eindeloos veel muziekgenres en contemporaine releases) Vele “tributes” en “door minimal art geinspireerde” tentoonstellingen. Bv. Na de dood Van Sol LeWitt in 2007: https://www.km21.nl/nl/tentoonstellingen/sol-lewitt Of https://www.mleuven.be/nl/sol-lewitt (‘Wall drawings’ uitgevoerd door een groot team tekenaars ism kunstschoolstudenten) Sterke “minimal” trend in architectuur tot op vandaag. Voorbeelden als Ludwig Mies Van der Rohe. (Minimalisme en functionalisme kunnen we bovendien traceren tot De Stijl, constructivisme…!) CONCEPT ART, HAPPENING, ARTE POVERA Context: Laatmodernisme: ca 1965-1980 Verschilden stromingen duiken op, staan naast elkaar, hebben voorlopers en navolgers: Postminimalisme, land art, concept art, uxes, performance, Arte povera… Belang van ruimtelijke installatie Procesmatig (reeds vanaf popart, zelf-re ectieve kunst, nadeken over “hoe stel je iets voor’ ipv ‘wat stel je voor) Onderzoeksmatig Anti-object (nadruk op gebeuren, maakproces, ipv op indexicale relatie met de werkelijkheid) Anti-museaal (bv. Land art: stelt kunst op in de natuur, art povera: werkt met vergankelijke materialen, concept art: kunstwerk is geen artefact dat opgesteld moet worden maar een concept…) Belangrijk boek: dematerialization of the art object (Lucy Lippard, 1973) 1. Concept art (1965-1980) Het kunstwerk is geen artefact maar een idee of concept Het artistiek idee kan uitgedrukt worden middels schriftuur, documenten, fotos en lms, postkaarten, het lichaam v/d kunstenaar enz… Kunstwerk kan vergankelijk zijn en vluchtig, vaak geen blijvend materieel en verkoopbaar kunstobject, toeschouwer moet een andere inspanning leveren Taal is vaak erg belangrijk: zowel vormelijk (geschreven neerslag van concept) als inhoudelijk (kunstwerk zoekt naar relatie tussen taal en werkelijkheid, naar structuur van taal…) Sterke link met loso e en kunsttheroei (kunstwerk lijkt soms eerder op loso sch statement of kunsttheoretisch manifest) Extreme uitputting van minimal art en postminimalisme: extreem formalisme van minimal art: object en vorm verdwijnen vaak in concept art Minimal art: het kunstwerk heeft geen onderwerp, het is louder een ‘ding’, ‘speci c object’ etc Concert art: het kunstwerk is alleen maar onderwerp, er is geen ‘ding’ meer Belang van duchamp: uxus, concept art.. neo dada! Bij duchamp is ready-made eveneens vooral conceptueel Bruce Nauman (1941) - hybridisteit: video, preforamnce, sculptuur, fotogra e… minimal art maar op veel meer treinen actief, ongrijpbaarheid van werken maakt hem vooral een conceptueel kunstenaar - Focus op ‘environment’ net als Dan Flavin, ook veel neon - Engagement gevraagd van de toeschouwer op mentaal en fysiek niveau - Net als Robert Morris interesse in ‘Gestalt psychologie’ van Wolfgang Köhler. - Voorloper body art (repetitieve handelingen) - Psychologie, fenomenologie, taalkundige problematiek: onderzoek fi fi fl fl fl fi fi fi fl fi fi  Live-taped video corridor (1970, bruce nauman) Serie video’s: Green Light Corridor (1970), performance Corridor… Belang omgeving! Video-installatie Ervaring van kijker die lichamelijk betrokken is: kijker wordt ook performer Walking in an Exaggerated Manner Around the Perimeter of a Square 1967-68, Bruce Nauman Performer doet een loopje rond met tape afgebakend vierkant op de vloer, cf. de contraposthouding in klassieke sculptuur Spiegel achteraan die zijn bewegingen soms ook weerspiegelt: cf.transparantie en gehele presentie bij minimal art Lawrence Weiner (°1942-2021) Grensgebied tussen beeldende kunst en poëzie, belang van “word art”, typogra e Vooral opschriften Cf. Ben Vautier ( uxus) Site-speci c dikwijls: begon met explosieven te plaatsen in Californische velden Kunst kan geen “bezit” zijn: “Once you know about a work of mine you own it. There's no way I can climb inside someone's head and remove it”. Statements (1968): tentoonstelling in de vorm van een boekje met beschrijvingen van c eve of mogelijks uit te voeren kunstwerken. Deze beschrijvingen beschouwde hij als materiaal, de tekst is een vorm van sculptuur One Quart Exterior Industrial Enamel Thrown on a Brick Wall (Laurence Weiner, 1968)(links) Uit: statements (Weiner 1978) (rechts) Joseph Kosuth (1945) Amerikaans kunstenaar, studeerde design, fotograaf Belangrijke essays in zijn boek Art a er philosophy (1969) Kritiek op veelvuldige aandacht voor formalisme bij kunstcritici als Clement Greenberg De aard, het wezen, het zijn van de kunst en de functie van kunst moeten bevraagd worden Formalistische kunsttheoretici zijn enkel bezig met fysieke verschijningsvorm, stelt Kosuth Kunst moet in vraag gesteld worden: - Een kunstwerk is niet feitelijk, maar een linguïstische zaak! - Kunstwerk geeft geen informatie over de wereld - Kunstwerk geeft commentaar op wezen van kunst, moet de aard van kunst analyseren - Kunst in 20ste eeuw is geen noodzaak, het bevraagt enkel zichzelf en bestaat enkel om zichzelf fi fl ft fi fi ti  - Kunst kan functie van kunsttheorie overnemen, kunst loso e en esthetica zijn zélf kunst of worden overgenomen door kunst in feite - Geïnspireerd door Ludwig Wittgenstein en de logica, via principes als “kunst is een tautologie” stellingen innemen over kunst - Geschriften met woordenboekde nities, neonwerken, tekst fotograferen en op muren aanbrengen of op glasplaten… One and three chairs (Joseph Kosuth, 1965) (links) Four Colors Four Words (Joseph Kosuth, 1966) (rechts) Ar st’s shit / merde d’ar st (Manzoni, 1961) Begon met monochromen zoals klein en fontana 90 blikjes mt uitwerpselen, geveild bij Sotheby’s voor enorm bedrag Conceptuele kunst, link met art povera Vond dat werk niet uitgevoerd hoefde te worden, maakte een catalogus met 100 blanco blz Ben Vau er signeerde overlijdensakte van Manzoni en verklaarde zo zijn dood tot een kunstwerk in 1963 Young Bri sh Ar st Gavin Turk verkocht zijn unine in navolging Marcel Broodthaers (1924-1976) Diverse varianten van “de mosselpot”/ “grande casserolle” vanaf 1965 (links) La pluie, projet pour un texte (1969) Object, lm, concept (rechts) 2. Happening, performance Vanaf jaren 1960 toenemend belang. Voorlopers van body art - Jackson Pollock: schilderij als arena voor action painting - George Mathieu: Franse lyrische abstractie, Europese voorloper van action painting Tachisme of l’art informel: lyrische abstractie, kalligra e, snel en intuïtief proces, performance in 1956 voor publiek waarbij reusach g doek vol kalligra sche tekens werd gezet - Allan Kaprow: studeerde compositie bij John Cage en beeldende kunst, werkte met vergankelijke materialen ti ti ti ti ti ti fi fi fi fi fi fi  Organiseerde “happenings” in jaren 1950-1960: grootschalige evenementen of ludieke acties in het openbaar Spontaan, concreet, métier niet belangrijk, duurzaamheid niet belangrijk, momentaan 1958: essay The Legacy of Jackson Pollock Rol van het toeval, dagelijks leven en kunst verzoenen - Joseph Beuys: einzelganger binnen uxus (cf. ppt uxus) 18 happenings in 6 parts. Allan Kaprow, Rueben Gallery NY, 1968 Ruimste aangekleed alsof men door een driedimentioneel schilderij bewoog, installatie Minimale instructies voor het publiek, men mocht niet applaudisseren Publiek als rekwisieten alls het ware Onderscheid tussen acteurs en publiek onduidelijk Elektrische Klanken, dia’s werden getoond Performance binnen het ‘nouveau realisme Europa, 1960-1970 Nouveau réalisme: onder meer Yves Klein met monochromen (patent op eigen kleur blauw), antropométries met “levend penseel” maar evengoed Wolf Vostell ( uxus!), Tingeley (machinekunst, kinetische kunst, waterorgels… ), Christo’s inpakkunst… Geconceptualiseerd door Franse criticus Pierre Restany in manifest, revolteerde tegen abstract expressionisme in VS. gelijkaardige doelstelling als uxus en (min of meer) popart: tussenschot tussen kunst en dagelijks leven en realiteit vernielen 1960, Yves Klein: Antropométrie, in blauwe verf gerolde lichamen, performance met muziekstuk van Klein met slechts 1 aanhoudende muzieknoot: ‘Symphonie Monotone’ Antropometries (yves klein, 1958-1960) links Méta-matic nr 17 (Jean Tinguely 1959) rechts Zero en null Late jaren 1950 tot medio jaren 1960 internationale Zero-beweging (wieg in Düsseldorf met Heinz Mack en Otto Piene) Kernbegrippen: stilte, puurheid, licht, beweging, belang van monochrome kunst voor de pure kleurwaarneming (denk aan Yves Klein en Fontana) fl fl fl fl Ook natuur en techniek: kinetische werken van Tingeley In België bijvoorbeeld Pol Bury en Jef Verheyen (expo in 2024) als vertegenwoordigers: https://www.muhka.be/exhibitions/jef-verheyen-venster-op-het-oneindige/ In Nederland noemde men zich de Nul-beweging: repetitie, monochromie… Bezoek de website van het 0-instituut dat de beweging archiveert en onderzoekt: https://www.0- institute.info/group.html Directe overlap met nouveau réalisme en sommige guren uit arte povera 3. Arte Povera Italië, 2e helft jaren 1960, letterlijk “armoedige kunst”, revival jaren 80 en nog Giovanni Anselmo, Luciano Fabro, Mario Merz…Belangrijke rol voor Germano Celant, curator die hen samenbracht Verzoening cultuur/natuur, gericht op zuiverheid en de oorspronkelijke “energie” van organische materialen Minimal art: clean, arte povera ook vuil, aarde, eten, dieren… Cf. ook Luciano Fontana die monochromen openwerkte om ze ademruimte te geven Minimalisme: technologisch productieproces ⬄ arte povera: het natuurlijke tegen Amerikaans consumentisme (ook anders dan pop art dus) Struttura che mangia / structuur, die eet (anselmo, 1968) links L’alto in basso, il basso in alto (pistoletti, 1977) rechts Sisyphus (fabro, 1994) Verwijzing naar mythes, pre-beschaving, natuurelementen, natuurkrachten Toeschouwer kon gegraveerde marmeren cilinder door meel rollen, afdruk maakt afbeelding szichtbaar op de cilinder Eenvoudige, natuurlijke elementen verbonden met de eerde, spoor nalaten, vergankelijk en tegelijk verbinding met het oude, eeuwige van de mythe en circulaire structuur van tijd fi Concetto spaziale (fontana, 1965) Agentijns-itaiaans Conceptuele kunst maat ook link met art povera, nouveau realisme Concetto spaziale: ruimtelijke concept, sculpturen en doeken Monochrome doeken, fontana steekt nadrukkelijk na meditatie/ concentratie het doek met een mes Licht komt door de snijwonde in het doen: openbreken van tweedimensionale Groot oeuvre met kitch sculpturen, installaties, werk in opdracht… meest bekend op deze tagli Erfgenaam: Wim Delvoye als casus: erfgenaam van de conceptart, maar ook elementen van art povera, soms echte performance kunst. Sommige werken zijn typisch body art, andere dragen de sporen an pop art… Invloeden van street art, tattookunst… dus hoe dan determineren? Cloaca (win Delvoye, 2000) Belgisch hedendaags kunstenaar Concept art met elementen van arte povera en body art Zeer geruchtmakende installatie die het menselijk spijsverteringsstelsel probeert na te bootsen met echte uitwerpselen als resultaat https://wimdelvoye.be/work/cloaca/cloaca-original-1/ Vaak provocatieve kunst die het lichaam, het dier als onderwerp heeft. Pop art elementen in zijn glasramen, zijn sculpturen rond gotiek Tim (Wim Delvoye, 2006-levenslang) Leestip op de website van Wim Delvoye: Whose Skin? Curating Tattooed Tableaux Vivants in Contemporary Art (Dorothée King, Journal of Curatorial Studies, 2019, Vol. 8, Nr 1.) https://wimdelvoye.be/about/publications/ Na de tattoo’s op varkens ook op een man genaamd Tim wiens huid contractueel de kunstenaar toebehoort Interview met Tim: https://www.nieuwsblad.be/cnt/ dmf20170819_03025024 Postmodernisme: activisme vs kunst en media Activisme in kunst jaren 1980 Conservatieve regeringen in UK, VS, West-duitsland Jaren 1980: kunst toont zich politiek progressief (o.m. door vietnamroolog, nucleaire dreiging, harde bedrijfsovernames wall street, raciaal en homofoob geweld in VS…) Kunstwereld reageert ook op marktdenken: nanciële manipulaties van collectioneurs, bv. Charles Saatchi -> guerrilla tentoonstellingen en alternatieve kunstcollectie/ vertoningsplatmvormen Vergelijk: banksy met Girl with balloon op 5 okt 2018, zelfdestructie na veilig voor meer dan een miljoen dollar bij Sotheby’s Girl with balloon (Banksy, 2018) -street art kunstenaar Banksy wist anoniem te blijven tot op heden -Aankaarten van sociaal onrecht, racisme en homofobie, milieuprobelematie, grootkapitaal en uitwassen va de commerciële aspecten van de kunstwereld, dierenrechten -Sjablonen om grootschalig te kunnen werken, gestart met gra ti, vorm van geweldloos protest Appropriatie en street art: de AIDS crisis als ijkpunt 1987: eerste publieke speech van Ronald Reagan over de epidemie na 36.058 besmettingen en meer dan 20000 doden Crisis wordt door kunstenaar ge neerd binnen politiek conservatief web Group material: New York, collectie dat de doofpotoperatie en gebrek aan middelen voor onderzoek aanklaagt, kadert binnen verdrukking van minoriteiten in de kunstwereld AIDS Timeline, 1989 Mixed media installatie door Grou Material (collectief m.o. jenny Holzer, Barbara Kruger…) Gran Fury (collectief), The Govnerment has blood on its Hands, 1988 Ideologische strijd rond AIDS werd bewust in de openbare ruimte gevoerd Inspelen op advertising cultuur via propaganda-e ect Deel van de ACT-up: AIDS coaliton to unleash power Subversieve appropriate van bedrijfsreclame, krantenkoppen… Anonieme posters, tags, stickers, buttons… Kiss-ins LGBT anti bureaucratie, reactionaire politici, abortuskwestie… ACT-UP werd geïnspireerd door: - performance art - Fotomontages van John Heart eld - Feminisme van Barbara Kruger - Pop art - Gran Fury collectief: ‘with 42000 dead art is not enough: take collectieve direct action to end the aids crisis’ fi fi fi ff ffi  John Heart eld (1891-1968, geworden Helmut Herzfeld) Fotomontage in jaren 1920 met George Grosz (schilder/gra ek): ingezet voor proletarische doelgroep. Fusie van beelden via airbrushtechnieken Berlin club DADA, eerste internationale Dada-Messe 1920 Decorontwerp door Erwin Piscator, Bertolt Brecht… kunternarskringen van Hanna Höch Satirisch magazine Die Pleite met Grosz in interbellum Gevlucht door ss, later geviseerd door stasi (Oost-Duitse geheime politie), nog later protesteerde hij tegen nucleaire dreiging en vietnamoorlog Untitled- your body is a battleground (Barbara krüger, 1989) Kruger werkte voor House & garden, mademoiselle… gebruikte beeldstrategieen uit advertising Poster voor woman’s march on Washington, pro legaliseren abortus Anti stereotypen van schoonheidsideaal, lichaamspolitiek Constant gevecht van vrouwen voor rechten ‘The image on the woman and the text superimposed upon it summarized what protesters felt about the issue: ‘where is the boundary between inside and outside, privacy and public, and who will control it?’ Pamela A. Ivinski Untitled (your Manias become science), Barbara Kruger, 1981 Niet alleen feministisch, ook adresseren van globale kwesties zoals de wapenwedloop gevaar van kernwapens… Billboard project for art against AIDS (kruger, Fan Fransisco 1989 “Her derision against a nation that has turned health care into a capitalistic enterprise, while the military receives funding from the government, speaks loudly in both the text and the image, in which a helpless arm is clutched by others’ hands, holding it back from receiving what it is reaching for (health care/money to pay for it).” (Jenni Drozdek) Kritiek op kunst en media, metare ectie Blue ower, O’kee e, 1918 (links) The dinner party, Judy Chicago, 1979-1985 (rechts) fl fi ff fl fi  Guerilla Girls, how women get maximum exposure, 1989 NY 1985: vrouwen met gorillamaskers Billboards met humor Liggent naast van Ingres met gorillakop Ook posters die galerieën en conservators hekelden Kritiek op receptie vn Georgia O’Kee e: libido in kunst van man wordt wel correct geïnterpreteerd Eis voor meer vrouwen in de canon Cindy Sherman “Got my blonde on” (Instagram account, 22 jan 2018) Eerste grote Belgische solotentoonstelling van haar werk gedurende haar hele carrière tot nu in FOMU Untitled, nr. 35 (Cindy Sherman, 1979) Deel van project Un tled Film S lls zwart-wit foto’s van eenzame vrouwen guren in een bevroren situatie re ectie op invloed van lm en mode imago en identiteit Sherman speelt zelf verschillende rollen Untitled Film Still nr. 14, (Cindy Sherman, 1978) Vanaf de jaren ’80 kleurenfotogra e + verruiming van de intertekstuele situatie naar mode-advertenties, damesromannetjes en pin-up-girls Deconstructie van schoonheidsideaal Scènefoto’s voor bioscoopvitrines Fotogra e als moderne equivalent van het masker Enscenering en theatraliteit Jonge zieke Bacchus (Caravaggio, 1593)links Untitled 224 (sherman, 1990) rechts Andy Warhol (Robert Mapplethorpe, 1986) Mapplethorpe gestorven aan aids in 1989 Gestileerde grote zwart-wit foto’s Beroemdheden, naakten , sensuele bloemen, zwarte mannen, sadomasochisme fl ff fi ti fi ti fi fi  Calla Lily (Robert Mapplethorpe, 1984) (links) Self-portrait (Robert Mapplethorpe, 1980) (rechts) Still uit kort lm X is Y, Richard Kern, 1990 Seks en geweld : cinema of transgression, no budget, reactie op Reagan in downtown NY Antiburgerlijke provocaties Anderen: Nick Zedd, Lydia Lunch, Sonic Youth, David Wojnarowicz…Sterke link met punk en noise Technology / transformation: Wonder Woman (Dara Birnbaum, 1978) Videokunstenares uit de VS Transformatie van vrouwelijk personage in superheldin in eindeloze loop, found footage geapproprieerd tot 7’ durende video in loop Discosoundtrack Vertraging van itsende tv-beelden: commentaar op snelheid en gebrek aan duiding in postmoderne massamedia Strange Fruit (Zoe Leonard, 1992-1997) Opgedragen aan David Wojnarowicz Materiaal: “Orange, banana, grapefruit, lemon, and avocado peels with thread, zippers, buttons, needles, plastic, wire, stickers, fabric, and trim wax” Traditie van vanitas, nature morte Titel verwijst naar Billy Holiday’s lied over lynching “a way to sew myself back up”: schillen van fruit terug aan elkaar genaaid Karen Finley 1956 - performance kunstenares “Tales of tboo” 1986: number rond vrouwonvriendelijke taal van rappers en popartists, cover van Anne clark’s sleeper in metropolis ‘Written in sand’, performance met teksten Rond aids Interactieve performances in musea waarbij toeschouwers via sexting opdrachten geven voor schilderijen zoals ‘sext me if you can’ 2013 Werkt ook rond de holocausts en 9/11 fi fl  St. Sebastian, (pierre et gilles, 1987) - fotograaf (pierre) en schilder (Gilles) - Geconstrueerde sets, theatrale ensceneringen - ‘Hand-painted’ fotos: er wordt geschilderd op de print - A niteit met mode en popcultuur: fotos van madonna, naomi campbell, Marilyn Manson en dita von tesse… - Videoclips en fotos op platenhoezen van amanda lear, coco rosie… - Provocatieve combinaties van sexualiteit en religieuze iconogra e - Nadrukkelijke queer-esthetiek: matrozen, makkelijke patroonheiligen… Sint-sebastiaan (mantegna, 1556-59) (rechts) ‘Mishima as st Sebastian’ Kishin Shinoyana 1966, de Japanse cultschrijver Yukio mischima poseert als sint Sebastiaan (links) Sainte sebastienne (louise bourgeois 1992) Ets met droge naald Pijlen worden in voorstelling van vrouwelijk lichaam verwijzingen naar de medische wereld, van acupunctuur tot cosmetische chirurgie, verwijzen naar pijn die het vrouwelijke lichaam kan ondergaan. Sommige versies tonen een kattenmasker of de eieren (die kunstleren symboliseren) die we herkennen uit haar ander werk Ook edities me stempel van haar vader lui, en verseis met haar eiden stempel binnen deze reeks (cf video) Filmstill uit Sebastiane (Derek Jarman, 1976) Ataxia – Aids is fun (Derek Jarman, 1993) Britse cineast van postmoderne arthouse producties, muziekvideo’s en experimentele lms Geinspireerd door abstract expressionisme van Pollock in zijn schilderkunst ffi fi fi  Blue (Derek Jarman, 1993) Testament: laatste lm voor zijn dood, blind door aids Gebaseerd op monochroom van Yves Klein, zijn gepatenteerde kleur blauw Voice over: poëtische tekst, gesproken door onder meer Tilda Swinton “Blue protects white from innocence Blue drags black with it Blue is darkness made visible Blue protects white from innocence Blue drags black with it Blue is darkness made visible” Postmodernistische tendensen: heropleving van guratie Postmodernisme - kunst in de late 20e eeuw: vraagstelling rond einde modernisme en beide avant-garde - Postmodernisme: problematiek rond terminologie. Verzameling van strategieën en attitudes eerder dan echter stroming - Paradoxen van postmodernisme reeds aanwezig in modernisme: zelfre ectie, zelfkritiek, ironie, deconstructie, parodie Niets nieuws onder de zon? Postmodernisme is een soort van tegenbeweging die na/post modernisme in ‘overdrive; gaat op verschillende terreinen Postmoderne conditie - Frederic jameson beschreef culturele constellatie in 1991 - Laatkapitalisme: globalisering, teloorgang welvaartsstaat, invloed economie, consumpielogica - Eide van vooruitgangsoptimisme - Einde van de ‘grote verhalen’ of ‘ grnads recits’ (jean-Francois lyotard, 1979) Postmodermisne als cultureel/artistiek fenomeen - pluralisme, heterogeniteit, hybridisteit, di erentie - Emancipatie van bepaalde groepen: - Feminisme: constructie van gender en identiteit via massamedia - Opmars van post-colonisl studies: said, hall, Bhabha (erkenning van de ander vanuit niet koloniaal perspectief) - Ophe en onderscheid hoge en lage cultuur - Verschil met moderniteit - Avant-garde and kitch (Greenberg, 1939) - Afwijzing van eens en ascese van modernisme: speelsheid en zel ronie - Kunst is geen hermetische kwestie: toegankelijker door op verschillende niveaus te werken. - Pastiche (opzettelijk nabootsen, uitdrukkelijk knipogen naar, niet hetzelfde als citeren of approprieren) en parodie (met humor, karikatuur maken van iets - Na tabularasa/ anikunst van modernimse: opnieuw intresse in kunstgeschiedenis, in het eigen verleden, traditie, belang van geheugencultus en herinneringsdwang Verschillende uitingen in kunst van postmoderne conditie 1. Kunst in dienst van massacultuur en consumptielust, kunst komt tegemoet aan economie en spektakelcultuur, al dan niet kritisch van aard (cf. simulacrum). Kunst is glossy, design, duur: hirst, koos… kunst als appropriatie, belang van recyclage 2. Kunst als kritiek op het kijken en beeldvorming, onderzoek naar complexiteit van representatie: kruger, sherman… 3. Herstel van guratie na iconoclasme van minimal, concept art. Verlangen naar beelden, verhalen, symboliek na formalisme v modernisme ff fi fi ff fi fi fl  Postmodernisme voorbeeld van n1. Fountain (after Duchamp), sherrie Levine, 1991 Uitvoering in brons als statement van één van de belangrijkste avant-garde werken uit 1917. Kunstenares die sinds jaren tachtig iconische kunst van mennen approprieert om afwezigheid van vrouwen in culturele discours te benadrukken (bv. Casus rondbarones Elsa von freitag-loringhoven) Bij Duchamp: was echt urinoir, Levine maakte geen kopie maar een op zichzelf staand werk dat geen gebruiksvoorwerp, dus geen readymade, meer is. Herstel van guratie Der diagnostische blick IV (luc Tuymans, 1992) links The arrest (Jef wall, 1989) rechts Tegengewicht via heroplering van de schildrkunst Laten 1980: neo-expressionistische tendensen - Vs: bv. Jean-michel basquiat, julian schnabel, Eric schl (‘bad painting’ - Duitsland: Anselm Kiefer, nieuwe wilden, georg baselitz - Transavanguardia italiana: ‘jonge italianen’, sandro chia, Francesco clemente - Herontdekking van (laat) werk van guratieve moderne schilders: David Hockney, Francis Bacon, Edward Hopper, Picasso, Willem De Kooning… - Verwerping van het puur conceptuele - Herstel van emotie, symbolen, historische referenties… Voorbeelden van neo-expressionisme The exile (Schnabel, 1980) links Bad boy ( schl, 1981) rechts Collage/assemblage: postmoderne inzet voor schilderkunst Cf. Caravaggio + gewei op doek, 90x120 Orangenesser (baselitz, 1982) links Edvard (baselitz, 1988) rechts fi fi fi fi  Uit Sänger serie (Helmut middendorf, 1981) -nieuwe wilden: subgroep binnen nieuw expressionisme -Brutaal, groot formaat, afkeer van sociaal systeem en politiek, spontane schilderbeweging -Tentoonstellingen: a new spirit in painting (royal academy, London, 1981) zeitgeist (Martin-gropius-bau, Berlin, 1982) -Helmut middendorf, Rainer Setting, martin kippenberger… -Belangrijke voorbeelden: Anselm Kiefer, georg baselitz, markus lupertz - Sänger serie: moderne onderwerpen als rocksterren en dansers in een club Anselm Kiefer - 1945 Duitsland - Naast olie op doen ook organische elementen: stro, zand, lood, glas, beton - Ook beeldhouwer - Historisch en loso sch geïnspireerd werk, vaak beschouwingen rond eigen Duitse afkomst en problematisering van de natie - Mythisch en bijbelse thema’s - Begin jaren 1970: leering van Joseph Beuys - Doorgaans monumentale afmetischen Innenraum (Kiefer) Acryl en olie op doek Gebaseerd op foto van de mozaiekkamer in de rijkskanselarij van hitler in Berlijn Benadrukken van horizontale en verticale lijnen, symmetrie: verwijzing naar reactionair neo-classicisme dat door nazi’s werd bewierookt (kunstvorm van de orde, de vorm, disciplinering) Symbolische ruimte, titel verwijst naar innerlijke ruimste maar onderwerp is architectuur die bestaan heeft Germany’s spiritual heroes (kiefer, 1973) - perspectivistische ruimte met theatraal e ect die herinnert aan verbrandingsovens - Ruimte uit hoot met toortsen: luikt op punt te staan te ontvlammen - Geschreven namen van grote Duitse guren: Wagner, Frederik de grote, Arnold bocklin, Joseph beuys - Verwijzing naar opera gotterdammerung van wagner: walhalla verteerd door vlammen Dein goldenes Haar, Margarethe (Anselm Kiefer, 1981) Acryl, olie, houtskool en stro op doek -Verwijst naar gedicht van Roemeense dichter Paul Celan: “Todesfuge” -“dein goldenes Haar Margarete dein aschenes Haar Sulamith” - Organisch element: stro op doek fi fi fi ff  Anselm kiefer "Dein Aschenes Haar Sulamit" (1981) (links) Shulamith, 1990 (boek uit lood, as en vrouwenhaar) (rechts) Gerhard richter 1932 A oms g uit DDR, gevlucht naar West-Duitsland begin jaren zes g Kapitalis scher Realismus (jaren 1960): expo samen met Sigmar polka en konrad lueg, maatschappijkri ek, verwijzingen naar kapitalisme Appropria e van populaire beeldcultuur: soort Duitse variant can pop art Allusie op socialis sch realisme, kri ek op DDR Schilderijen op basis van zwart-wit fotos: verschil vervagen en in vraag stellen tussen fotogra e en schilderkunst Vervagen, soms uitwissen van het beeldL thema ambiguïteit van geheugen en geschiedenis Versterken van fotogra sch e ect en picturaal e ect Seestück (Richter, 1969, 290x290). Olie op linnen. (Links) Eis (Richter, 1981) (rechts) Onkel rudi (richter, 1965) olie op doek -schilderij gebaseerd op familiefoto van richter, gesneuvelde soldaat -Construc e van historisch geheugen gebaseerd op fotogra sche beelden -Met droge borstel over de na e verf om werk uit te vagen -Weigering om klaarheid te scheppen, openhouden van verschillende verklaringen, ambiguïteit van onderwerp benadrukken Matrosen (richter, 1966) “I blur things to make everything equally important and equally unimportant.” “the photograph is the most perfect picture. It does not change; it is absolute, and therefore autonomous, unconditional, devoid of style. Both in its way of informing, and in what it informs of, it is my source.” Maakt deel uit van Atlas fk ti ti ti ti ti fi ff tt ti ff fi ti fi ti  Atlas (richter 1961) Ca. 4000 foto’s op ca 600 panelen Verzamelen als artistieke praxis, encyclopedische dimensie Voor het eerst getoond in 1972 Beelden uit prove-context en publieke context Basis voor heel wat schilderijen bv matrozen 18 oktober 1977. erschossener 2 (richter) - terreurbeweging RAF (rote armee fraktion): Andreas Baader, Gudrun Ensslin, Holger Meins and Ulrike Meinhof - Titel verwijst naar datum van hun dood in de gevangenis Stammheim - Serie gebaseerd op fotos van de lichamen Graues Bild (richter, 1976) -ook abstractie -Monochromen in grijs vanaf 1969 -Diverse texturen door aanbrengen van verschillende ver agen -Bovenliggende lagen -Zelfde technieken als bij guratieve werken: wegschrappen van bovenste lagen om onderste lagen te tonen Glas in lood voor de dom van Keulen (richter, 2007) Origineel glas vernield in woII Voorbereid op computer 11.263 handgemaakte vierkante stukjes glas Cf. 4096 Farben (1974) rechts Marlene dumas Cf. kunstgeschiedenis 1.2: ophelia-reeks Zuid-Afrikaanse kunstenares, geboren in 1953, verblijft sinds haar kunstopleiding in Amsterdam Collages op basis van beelden uit de media, magazine en schilderkunst (veel portretten) gebaseerd op fotogra e. Vertegenwoordigd in de VS en Japan, en door Zeno x in Antwerpen Thematisch vaak rond vrouwelijkheid (ophelia, Monroe…), apartheid, dood en rouw, erotiek Neo-expressionistische contemporaine kunst Geen scherpte, beperkt coloriet, veel blauwe ondertonen, frontale en confronterende portretten fl fi fi  Losing (her meaning) (dumas, 1988) links Measuring your own grave (dumas, 2003) rechts Post-mortem foto van Marilyn Monroe links Dead Marilyn (dumas, 2008) rechts Selfportrait at noon, (dumas, 2008) Luc Tuymans als voorbeeld bij ons - belg 1958 - Portretten en inspiraties uit lm, tv, massamedia (appropriatie) - Verwijzingen naar historisch trauma: kolonies, holocaust - Ook ruimst voor het alledaagse, dorpen, eigen cultuur - Natte verf op natte verf: beperkt aantal kleuren De wandeling (Tuymans, 1993) - rucken gur cf Caspar David Friedrich, was ook inspiratie voor richter - Gebaseerd op een foto van Hitler en Albert Speer Der Wanderer über dem Nebelmeer (C.D. Friedrich, 1818) Gaskamer (Tuymans, 1986) fi fi  Vlaams dorp (Luc Tuymans, 1995) links Maan kitoko - beau ful white man (tuymans, 2001) Opstelling van ensemble van schilderijen over Belgisch kongo voor biennale van Vene ë Aanleiding: commissies voor onderzoek naar moord op Patrice lumumba (premier drc), betrokkenheid van België Tea in the garden after Matisse (2023) Genieve Figgis links Las Meninas after Velázques (2016) gelieve Figgis rechts Technologie en kunst Denkkader Kunst verteld iets over de rela e tussen werkelijkheid/het afgebeelde Er zijn verschillende denkmodellen om naar de werkelijkheid te kijken Belangrijke actuele onderwerpen die onze aandacht vragen: - technologie (cynertechnologie, medische vooruitgang, privacy (cf 5g debat, covidsafe cket), belas ng voor het klimaar) - Macht (controle over het individu via de overheid, conspiracy theories) - Realiteit vs representa e, “post truth” (sinds 2016 begrip rond fake news, c e van social media etc) - Het lichaam (controle over het lichaam via technologie, posthumanisme, VR) Op zoek naar de oorsprong van deze begrippenwereld vs kunst Postmoderniteit - jdperk van simula e - We consumeren de beelden en de media - Reproduc eproces wordt belangrijker dan originele inhoud Hyperrealiteit (baudrillard) - jean baudrillard: belangrijke losoof, cultuurcri cus van het postmodernisme - Kunst niet langer een grotere waarheid of betekenis ontsluieren. ti ti ti ti ti fi ti ti ti fi ti ti ti  - Het beeld is een kopie van een kopie. Het beeld WORDT de realiteit. - Beeld niet langer de spiegel vanuit de werkelijkheid, transforma e naar hyperrealiteit: niet de mens maar de media maakt de realiteit - Klassieke voorbeeld: ons beeld van new york gevormd door media, vervangt het echte NY - Hij ontwikkelde de simulacrumtheorie: - Tekens, beelden, codes. Kort door de bochtL iets kennen doordat het het gezien hebben de media, maar dat we niet kunnen linken aan iets echt/origineels. Zeker gezien we niet allemaal dezelfde beelden te zien krijgen (selec viteit van media en onszelf) - Alles wordt esthe sch en vervolgens geconsumeerd - Voorbeeld: “seks wordt geësthe seerd tot adver sing en porno” Technologie “Spektakelmaatschappij” (term van Guy Debord) hangt af van reproduc e en dus technologie - machthebbers gebruiken het spektakel om macht te krijgen over het volk - Het beeld kan zij aan het jdsverloop on rekken en jd/leven manipuleren - Baudrillard: ‘de golfoorlog vond enkel plaats in de media’ (bij ons) is an televisie. (Jaren 1980: irak/iran, nadien golfoorlog: irak/koeweit 1990, inmenging vs -> eerste jivebeelden van de frontlinie via CNN - Beelden van een oorlog lijken wel een ‘game’: herhaling van ‘vallende man’ (cf. twin towers) zijn veruiterlijking van een trauma - Werkelijkheid zit verscholen achter de massamedia Utopie versus dystope Verschillene manieren om naar de werkelijkheid te kijken: utopisch of dystopisch toekomstbeeld Dystopie - paranoia: pessimis sche beeld van controlemaatschappij - Big brother is watching you (roman ‘1984’ van Orwell, geschreven in 1948, geïnspireerd op Stalin als kri ek op communisme - Surveillance als thema in mediakunst: orwell speelt trol in discussie rond beveiligingscamera’s op straat, ‘tagging’ van mensen en op sociale media - De machine (op sch en ideologisch) kijkt voor ons - Filosoof Michel foucault: denkmodel voor modern subject Surveilleer et puns: naissance de la prison (1975) Panop con - concept van verlich ngs losoof Jeremy Bentham (1971) - Architecturale verbeelding van disciplineringsmechanismen in maatschappij - Ontwerp van gevangenissen en andere openbare gebouwen is er vaak op gebaseerd - Wordt vaak in verband gebracht met Foucault Triumph des willens (1935) - Leni Riefenstahl (1902-2003) - Par jcongres 1934 Nuremberg - Perfecte volumes en geometrie - Mens/machine - Derde teak in vormentaal geëvoceerd in opdracht van propagandaminister Goebbels - Massapsychologie - Inspira e voor goebbeld: panterkruiser potemkin (eisenstein, 1925) - Totalitair gebruik van reproduc eve media Utopie Kort door de bocht: we kunnen toch niet ontsnappen aan allesomva ende ‘machinerie’ dus we maker er het beste van en pro teren van de voordelen Op mis sch beeld van een ideale samenleving waarbij de machine en technologie ons vooruit helpen. Bv. Communis sche maatschappij waarbij iedereen gelijk is: ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti fi fi ti ti ti ti tt ti ti ti tt ti ti  Dus je kan bv communisme zowel door ene utopische als een dystopische bril bekijken Term van Thomas more, boek utopie 1516 Le poème électronique (1958) - mul media spektakel voor wereldtentoonstelling Brussel - Samenwerking philipspavilioen met le Corbusier, iannis Xenakis - Componist Edgar Varèse - Beeld/klank/kleur - Beelden staan voor been bepaald concept, zijn niet concreet, vandaar abstract - Van duister naar licht: verbetering door nieuwe machine - Technologische utopie in inhaalbeweging na WOII: ontstaan nieuwe handelsbelangen, verenigde na es… - Installa e met neonlicht van le Corbusier - 425 luidsprekers van philips Objet Mathématique (deel van Poème Electronique Le Corbusier, 1958) links New media environment - Technieken uit de ‘expanded cinema’ (term uit boek van gene yougnblood): verbond tussen diverse media - Film werd een forum waar kunstenaar samenkwamen, ook le erlijk in ruimtelijke omgeving - Zoeken naar collec viteit - Kunst: al jd in rela e tot veranderend subject - Jaren 1950: oorsprong van implementeren van meerdere projec es - ‘We are surrounded today everywhere, all the me, by areas of mu ple simultaneous images’ (Beatriz colomina, architectuurhistorica) - Verschillende projectoren - Naar verschillende kanten gericht - Ook computer generated images - Cf. spektakel, themaparken - Immersieve omgeving: mul screen, mul disciplinair, simultaneïteit beeld/klank, par cipa e, mobiliteit, eenheidsgedachte bij publiek creëren - Poging om passieve, gedisciplineerde massa te ac veren tot ogranische gemeenschap van par ciperende kijkers - MAAR: eerste echte mul media environment: presiden ële war situa on rooms jaren 1950, dus in dienst van controle! - Grens ophe en tussen publiek en spektakel - Scheiding wegnemen door scoop te vermenigvuldigen: - New media environment: kan verschillende doelen hebben: utopisch denkkader of net dystopisch denkkader illustreren Vb. Stan vanderbeek (vs, 1927-1984) - kennis van John Cage en Merci Cunningham - Experimentele lm en expanded cinema projecten - Nieuwsitems waarbij je zelf verbanden moet leggen: ac eve deelname - Movie drome: soort theater in NY, door vallijk in ruimte waar publiek moet kijken in een liggende houding. Snelheid compressie, onbewuste associa es. Publiek gaat op in beeldstroom gestuurd door iemand in control room. Publiek wordt deel van beeldmachine Stan vanderbeek bij zijn Movie Drome 1963 ti ti ti ff fi ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti ti tt ti ti ti ti ti ti  Photographic turn - ca 1970 - Belang van (amateur) fotogra e voor preformance, land art etc - Belang van fotogra e in appropria on art - Fotogra e in museum en tentoonstellingsruimte. Voorheen: kuns otogra e vooral in publica es - Grotere prints - Belang van picturale kwaliteit voor fotografen als Je wall - Digitale beeldbewerking - Professionalisme, groo ormaatcamera (tegenover snapshots) Foto is niet langer puur documenta e van de werkelijkheid, nadruk op het gemanipuleerde beeld, formalisme, concept, vorm va storytelling Evic on struggle (Je wall, 1988/2004) Dead troops talk (a vision a er an ambush of a red army patrol near moquor, Afghanistan, winter 1986) Je wall, 1992 «opposite of a document» (Susan Sonntag, Regarding the Pain of Others, 2003) Acteurs in studio, individueel gefotografeerd Vervolgens digitale beeldassemblage: geuni eerd beeld is een collage Postproductie tot monumentale semi- buitenopname Becherschüler (Duitse school) Bernd Becher (1931-2007) en Hilda Becher (1934) - industriële installaties - Typologieën (in rasterpatroon) - Belang van minimal art en concept art - Anonyme skulpturen (boek 1970) - Grootformaat-camera - Neutraliseren van stijl Becherschuler: thomas truth, Thomas ru , Andreas gursky, candida Höfer… Wassertürme, Typologie (Becher, 1972) Sommerstrasse, Dusseldorf (thomas struth, 1980) Kunstacademie dusseldorf, leerlingen van Becher en Gerhard richter In het begin vooral stadsfotogra e Geïnteresseerd in perspec efregels uit renaissance schilderkunst, past picturale principes toe Later bekend om ‘museum photographs’ (1989-2002) ff ti fi fi ff tf ti ft fi fi ti ti ff fi ff tf fi ti  Zoologischer gärten Paris II (Höfer, 1997) Vroege jaren 1990: begin van serie in dierentuinen Ook: theaters, bibliotheken… Symmetrie en herhaling Zoologischer Gärten London (Höfer, 1992) Thomas Ru (1958) “…metershoge foto’s van neoclassicistische gebouwen, huizen en fabrieken, sterrenhemels en uniforme, monolithische portretten. Het zijn reeksen zakelijke, documentaire foto’s met titels zoals Porträts (portretten), Haüser (huizen), Zeitungsfotos (krantenfoto’s) of Sterne (sterren). Ru beschrijft zijn foto’s als ‘documenten van ongeloof’. Hij is sceptisch tegenover de foto als bewijsstuk. Het technisch procedé met alle mogelijkheden tot manipulatie staat voor hem centraal. (…) ” (M KHA) Theatre (hiroshi sugimoto, 1948) Japan, architect Fotoreeks theaters gemaakt tussen 1976 en 1999 van bioscoopinterieurs is wereldberoemd: scherm gefotografeerd terwijl lm speelt, met extreem lange belichtingstijd. Film gereduceerd tot 1 beeld van verblindend licht Ook zeegezichten, gebouwen, theaters, diorama’s (kijkkasten in natuurmusea), portretten van wassen beelden van historische guren Cinematic turn (ca 1990) - dominantie van audiovisuele media (beschikbaarheid van digitale montage-systemen) - Dominantie van geprojecteerde beeld (beschikbaarheid van goedkope projectiesystemen - Vaak grote projecties, experimenten met multi-screen - Dikwijls grootschalige producties Filminstallatie si niet nieuw. Cf. videokunst jaren 1970 Nam June Paik en expanded cinema Wel verschil inhoudelijk en qua e ect: - jaren 70: ruimte versus lichaam van kijker - Jaren 90: impressionante en mysterieuze beelden - Overeenkomsten met monumentale schilderkunst - Link naar speel lm: personages, story, cinema-ervaring - Immersie ipv aftand ff fi fi fi ff ff Rol van museum: white cube wordt black box Olympia (David Claerbout, 2016) “The real time disintegration into ruins of the Berlin Olympic stadium over the course of a thousand years” (links) The pure necessity (David Claerbout, 2016) (rechts) Bill viola (1951-2024) The crossing (1996) Why I never became a dancer (Tracy Emin, 1995, super 8) Deel van de Young British Artists (samen met o.m. Damien Hirst, cf. The Shop met Sarah Lucas) Installatie, schilderkunst, sculptuur, performance, neon, video… Maakt vaker autobiogra sch werk zoals Everyone I have ever slept with (1995) Confessionele werken rond seksualiteit, misbruik… Performance post 1980 ‘Body art’ en ‘social practice’ Voorlopers in de richting van ‘body art’ en ‘social practice’ - happenings van alllan kaprow 1950-1960: happenings, participatie, spontaniteit en toeval kaprow’s trading dirt (1983-1985) - Joseph beuys en zijn concept ‘sociale sculptuur’, met én zonder Fluxus, Yoko Ono’s cut piece - Carolee Schneemann’s meat joy, haar ‘kinetisch theater - Yves Klein en de ‘antropométrie’ 1960 - minimalisme en conceptualisme van Bruce Nauman - Situationisme. Guy Debord en zijn concept van ‘spektakelmaatschappij’ verbindt kritiek op kapitalisme aan nieuwe media (1967). Invloed op new media art en surveillance art - Weens Aktionisme van Hermann Nitsch vanaf 1962-1998: das Orgiën-Mysteriën Theater - Ana Mendieta: ‘earth/body’ series fi Weens Aktionisme - hermann Nitsch (1938-2022): schilder, componist, performance artist - Otto meehl: happenings, commune, gecontesteerde guur ‘Das orgien-mysteriën theater’: gaat terug op tragedie uit de klassieke oudheid, zoeken naar katharsis Synthetische kunstvorm met religieuze symbolen als bloed, kruisiging…bevragen van ‘het o er’ in een moderne tijd, link tussen geweld en cultuur. Grootschalig, nitsch als spirituele Leider, charismatische guur, vaak talloze guranten en participanten https://www.youtube.com/watch?v=-9fkqYwxXzo Kunstenaar Miles Greenberg over zijn ode aan Nitsch: https://www.youtube.com/watch?v=quXZeASla1g Aanleiding is retrospectieve vorig jaar: https://www.pacegallery.com/exhibitions/hermann-nitsch- new-york/ Ana Mendieta Siluetas serie (Ana Mendieta, 1973-1978) “Earth-body” werken, Combinatie van body art, performance, land art, concept art Tania Bruguera, Cuba 1968 The burden of guilt (1997-1999) Reenactments van silueta’s om belang van Mendieta te onderstrepen Thema’s: onrechtvaardigheid, Cubaanse geschenkeis en activisme, lichaam en aarde The burden of guilt: ‘eating dirt” metaforisch voor onderdrukte bevolking van cube. Bruguera at aarde en zout water, behangen met karkas van een lam. Geïnspireerd door narratief over inheemse bevolking die voedsel weigerde als protest tegen Spaanse kolonisering Concept van ‘social body’: lichaam representeert een hele gemeenschap 1000: departement of behavior art, soort alternatief platform rond political art voor kunstenaars en academici, kunst uit gesloten circuit van kenners halen en tot sociopolitieke actie muteren Zhang Hun 12 square metres, 1994 Lichaam van kunstenaars ingesmeerd met honing en visolie, overdekt met vliegen, in een sanitaire ruimte van 12m in ‘beding east vissage’ (buurt war subversieve kunstenaars werken die zich tegen cultuurpolitiek van china afzetten) Meditatie, stamina worden sleutelconcepten in body art fi fi fi ff Ai weiwei Dropping a han dynasty urn, 1995 Geeft kritiek op machtsbastion china door traditionele elementen als oud chinees porselein, zonnebloempitten (voedingsmiddel in tijden van hongersnood onder Mao), handgemaakte typische Chinese krukjes… te verwerken in performatieve kunst en installaties Dropping a han dynasty urn 1995: eeuwenoude Chinese vaas (sterkte traditie in handgeschilderde keramiek) wordt kapotgegooid. Verwijzing naar culturele revolutie van mao die communisme installeerde cv. Coca-cola vaas geïnspireerd door warhol Social practice Joseph beuys en concept ‘sociale sculptuur’: iedereen kan meerwerken aan creatie, ‘sociale sculpturen’ als 7000 oaks zijn een zaak van de gemeenschap. Samenleving en omgeving cruciaal, van stadsplanning tot ecologie. Vandaag: sociale practice waarbij participatie, sociaal gebeuren, alledaagse handelingen, vraagstukken rond macht centraal staan. Kunst en creatie kunnen ingezet worden in elk domein van elk individu. Vaak vraagt de kunstenaar medewerking aan de gemeenschap en heeft de actie een concreet socio-politiek resultaat in de openbare ruimte of geldt het als een politieke provocatie. Samenwerking is ook vaak het doel op zich. Editie documenta 15 in 2022 spraakmakend wegens focus op collectiviteit, social practice met kunstenaars uit Azië, Afrika, Latijns-Amerika… curator was collectief ruangrupa uit Indonesië, maar deelnemers mochten ook zelf gastcollectieven inviteren. Aandacht voor koken, tuinieren, folklore, neurodiversiteit, workshops met kinderen, diy… Documenta als hoogtepunt binnen ‘the social turn’: controverse The ‘social turn’: term van criticus Claire Bishop in Ar orum (2004) https://www.artforum.com/features/the-social-turn-collaboration-and-its-discontents-173361/ Lees recensies: https://www.demorgen.be/tv-cultuur/de-15de-documenta-in-kassel-is-radicaal-anders- controversieler-en-inclusiever-dan-alle-voorgaande-edities~b2ce658f/ https://www.dewitteraaf.be/artikel/280924/ Kritiek: -participatie of gratis arbeidskrachten in dienst van kunstenaar? -Kunstwerk moet geëvalueerd worden op basis van ethische argumenten en ethisch werkproces? Gevaar voor moralisme -…but is it art? Grens met sociaal-artistieke praktijk? Guess who’s coming to dinner too (Patricia Kaersenhout, 2019) https://www.deappel.nl/nl/archive/events/993-patricia-kaersenhout-guess- who-s-coming-to-dinner-too “Sociaal monument” met 50 glassculpturen ipv de keramiek van Judy Chicago’s The Dinner party, textiel voor een tafel voor vrouwen van kleur Textiel ism vrouwen uit Kolenkitbuurt Amsterdam Te lezen!: https://metropolism.com/nl/recensie/39668_patricia_kaersenhout_de_appel/ tf  Francis alys - belgische kunstenaar, woont in Mexico - Performance, video, beeldende kunst, installatie - Spel op sociale interactie - Verplaatsing en a eggen van traject in diverse performances (cf. concept dérivé van situationisten) - When faith moves mountains (2002): zandduin 10cm verplaatsen in Peru met 8000 participanten - The nature of the game (expo WIELS vorig jaar) Body art Grensverleggende performancekunst waarbij het lichaam wordt ingezet Vaak gaat het over transgressie daad tov het lichaam of een verkenning van liminaliteit pijn, uithoudingsvermogen Besef van het momentum, bewust maken van keuzes en medeplichtigheid van publiek Wordt vaak gezien als shock art, aspect van voyeurisme/exhibitionisme Lichaam als metafoor voor een sociaal geheel, of voor een existentiële of politieke problematiek. In contact van transhumanisme: prothese, extent van het lichaam, hybride lichaam Chris buren - amerikaans performance kunstenaar, sculptuur, installaties - Commentaar op politiek geweld (Vietnam en wol wapens in de samenleving - Schoot (1971): liet zich neerschieten door een vriend, hospitalisatie gezien de verwonding erger was dan gepland Trans- xed, burden 1974: gekruisigd op volkswagen kever, ‘the people’s car’ Cf. transsubstantiatie, christelijke symboliek van o er en verlossing Marina abramovic - abramovic, servie 1946 - Zelfverminking, bewust maken van keuzes bij publiek en installeren van medeplichtigheid - Intese samenwerking met partner Ulay (Duitser, RIP2020) van ca 1976-1988 - Chinese muur enige bouwwerk zichtbaar vanuit de ruimste - Beide zouden maandenlang wandelen en elkaar halverwege tre en, resulterend in huwelijk - Het duurde 8 jaar eer ze toestemming kregen, intussen relatieproblemen - In plaats van huwelijk beëindigden ze de relatie toen ze elkaar tegemoet kwamen, Ulay trok zich terug uit de kunstwereld The artist is present (2010) -bij retrospectieve meer dan 736uur op een stoel stil aanwezig, publiek mocht plaatsnemen tegenover kunstenaar in woordeloze ontmoeting -Ulan daagde onverwacht op na 20 jaar relatiebreuk tijdens The artist is present: historisch moment in actuele kunstgeschiedenis fi fl ff ff  Anne-mie van Kerckhoven en Danny Devos alias Club Moral - Antwerps due - AMVK: feministische kunstenares, schilderen, prints, video- installaties, nieuwe media kunst, performance. Verband tussen seksualiteit en technologie - Ddv: performance, obsessie met criminialiteit, seriemoordenaars, recenter werk met AI en 3d print - Club moral: noise act in jaren 1980, in jaren 1000 gereanimeerd met macro pawlowski, lp’s uitgebracht - Ddv in 2005 betrokken bij artsarm van Wim Delvoye - Zine: force mental Orlan, franse kunstrnares - 7th surgery performance, omnipresence 1993 Fascinatie voor plastische chirurgie, psychoanalyse, biotechnologiie Surgery Performances (1986-1993) Diverse stadia van plastische chirurgie waardoor ze re ecteerde over vrouwelijkheid en schoonheid in media en kunst (neus van godin Diana in een werk van School van Fontainebleau – mond van Europa bij Boucher – kin van Venus van Botticelli – ogen van Psyche bij Gérôme – voorhoofd Mona Lisa) Operaties werden ge lmd! Manifesten rond ‘carnal art’: pijn is niet gewenst, niet het doel op zich stelarc Cypriotisch-australisch kunstenaar Street suspension 1984: opgetakeld aan zijn huid in openbare ruimte Wetenschap/technologie, speci ek robotica en virtual reality in zijn praktijk =mens-machine Hij creëerde een robotische extra hand die hij met zijn eigen spieren kan bewegen, liet in 2007 een oor op zijn arm bevestige