Aardrijkskunde Samenvatting H2 en H4 PDF

**Hoofdstuk 4: HERHALING wereld** [4.1 Patronen: welvaart en welzijn] **Welvaart\ **Centrum, semiperiferie (groeiende groep landen uit de periferie die een snelle sociaaleconomische ontwikkeling doormaakten: **BRICS/BRICSMIT-landen**) en periferie zijn op tal van manieren met elkaar verbonden en v...

**Hoofdstuk 4: HERHALING wereld** [4.1 Patronen: welvaart en welzijn] **Welvaart\ **Centrum, semiperiferie (groeiende groep landen uit de periferie die een snelle sociaaleconomische ontwikkeling doormaakten: **BRICS/BRICSMIT-landen**) en periferie zijn op tal van manieren met elkaar verbonden en vormen samen een **wereldsysteem**. Verschillen in welvaart kun je meten door te kijken naar:\ 1. [**Het bruto product per capita/**hoofd (= de toegevoegde waarde van alle goederen en diensten gedeeld door het aantal inwoners van een land):]\ - de waarde van één dollar verschilt van land tot land bbp/hoofd wordt uitgedrukt in **koopkracht** (= de hoeveelheid goederen of diensten die je in een land voor 1 dollar kunt kopen).\ - inkomsten uit de informele sector wordt niet vastgesteld in het bnp. Vooral in arme landen werken veel mensen in de informele sector.\ - Juist in arme landen is de regionale ongelijkheid erg groot en het bbp/hoofd is een gemiddeld getal geldend voor het hele land.\ - de sociale ongelijkheid in een land kan zeer hoog zijn. De elite neemt een flinke hap uit het nationale inkomen, terwijl de armste het met de kruimels moet doen. 2\. [De verdeling van de beroepsbevolking:]\ - Het aandeel binnen de beroepsbevolking zegt niet zo veel over de productiviteit en concurrentiekracht van zo'n sector.\ - als regel geldt: *naarmate het economisch ontwikkelingspeil van een land hoger is, werkt een kleiner deel in de formele dienstensector.\ *- Als een land afhankelijk is van een of enkele grondstoffen, is de economie zeer kwetsbaar, want:\ 1. De oogste kan mislukken\ 2. De prijzen op de wereldmarkt kunnen enorm schommelen\ - Door de verplaatsing van productie naar (semi)periferielanden (= **uitschuiving**) verdienen arme landen geld met industrie, zoals het maken van goederen, in plaats van alleen grondstoffen te exporteren. Dit zorgt voor een sterkere en minder kwetsbare economie. **Welzijn**\ Het welzijn in een land wordt gemeten met de **VN-ontwikkelingsindex/HDI**: Hoe dichter de index bij de 1,0 ligt, hoe hoger het welzijn. Door zijn brede samenstelling is het een betere graadmeter om te meten hoe het echt gaat met het volk. De index is namelijk samengesteld op basis van koopkracht, **analfabetisme**, **levensverwachting**, voedselzekerheid, gezondheidszorg en drinkwatervoorziening. [4.2 Patronen: demografisch, cultureel en politiek] **Spreiding en groei van de bevolking\ **De **bevolkingsspreiding** kun je verklaren vanuit:\ 1. Het verschil in natuurlijke mogelijkheden. In het algemeen hebben vruchtbare kustgebieden en brede rivierdalen op de gematigde breedte de hoogste **bevolkingsdichtheid**. Deze regel geldt: *bevolkingsspreiding en bevolkingsdichtheid kun je mede verklaren vanuit de natuurlijke mogelijkheden van een gebied.*\ 2. De ligging: vooral de ligging ten opzichte van andere economisch belangrijke gebieden speelt een rol.\ 3. Het koloniale verleden: in veel landen met een koloniaal verleden concentreert de bevolking zich in de kustzone. De bevolkingsomvang van een gebied kan op twee manieren veranderen:\ 1. [Door meer geboorte dan sterfte treedt er **natuurlijke bevolkingsgroei** op. Vooral in armere landen is er een hoge **vruchtbaarheid**. Daar zijn enkele oorzaken voor:\ ]- demografisch: deze landen hebben een heel jonge **leeftijdsopbouw**. Daarnaast is de **kindersterfte** door de slechte voedselsituatie en ontoereikende medische voorzieningen hoog.\ - onderwijs: vooral jonge vrouwen hebben een laag opleidingsniveau. De regel is: *wanneer in een land het opleidingsniveau van meisjes stijft, daalt de vruchtbaarheid*.\ - overtuiging en cultuur: het hebben van veel kinderen levert aanzien op in een gemeenschap bijvoorbeeld.\ - armoede: er is een direct verband tussen stijgende welvaart en dalende vruchtbaarheid.\ - geografisch: veel arme landen kennen een hoog **verstedelijkingstempo**, maar de **verstedelijkingsgraad** is nog relatief laag. De vruchtbaarheid in een stad is lager dan op het platteland.\ In rijke landen daalt de vruchtbaarheid en stijgt de levensverwachting. 2\. [door migratie:]\ - mondiaal is de belangrijkste migratiebeweging van zuid naar noord. Migranten uit arme landen gaan op zoek naar betere levensomstandigheden of veiligheid in de rijke landen. Binnen landen overheerst de trek van het platteland naar de steden (= **verstedelijking** of **urbanisatie**).\ - het hoge verstedelijkingstempo in arme landen kent drie oorzaken:\ 1. De trek van het platteland naar de stad door vooral jonge mensen;\ 2. De jonge stadsbevolking heeft een hogere vruchtbaarheid en levensverwachting;\ 3. De groei van grote steden, waarbij zij omringende plaatsen opslokken. **De culturele wereldkaart**\ Je kunt de wereld indelen in een aantal **cultuurgebieden** (religie en taal de zijn de belangrijkste criteria). Ze zijn in de loop van de tijd door het kolonialisme en migratie vanuit hun gebieden van oorsprong verspreid. Door deze **diffusie** worden nieuwe cultuurelementen verweven met, en aangepast aan, de ontvangende cultuur. Dat is één van de redenen waarom er niet zo snel één wereldcultuur zal ontstaan, maar er is wel sprake van **culturele globalisering.** **Globalisering** is het proces waarbij landen wereldwijd steeds meer met elkaar verbonden raken door handel, technologie, informatie, en cultuur. **Beperkt democratisch** = niet alle burgerrechten zijn gewaarborgd, beperkte vrijheid van meningsuiting. [4.3 krimpende wereld] **Wordt de wereld een dorp?\ **Snelle ontwikkeling van de transport- en communicatietechnologie verbindingen tussen gebieden nemen toe en de moderne wereld wordt een **global village** genoemd. Hierdoor wordt de **relatieve afstand** (= de afstand uitgedrukt in tijd, geld en moeite die het kost om deze te overbruggen). Als de relatieve afstand afneemt heet dit **tijdruimtecompressie**. Door globalisering loopt deze steeds sneller. Een ruimtelijk gevolg van deze ontwikkeling is dat de **relatieve ligging** van gebieden en plaatsen ook verandert. Dat kan doordat een gebied zijn positie ziet veranderen ten opzichte van:\ - een belangrijke vervoersas (corridor);\ - gebieden die zich snel ontwikkelen of juist in verval raken. **Veraf komt dichter bij**\ De verbetering van de **transporttechnologie** is een van de belangrijkste motoren achter het proces van globalisering. Drie veranderingen zijn hierbij van belang:\ 1. Door innovaties en schaalvergroting verloopt transport steeds sneller en wordt het goedkoper.\ 2. De infrastructuur rond transport is enorm verbeterd.\ 3. De grenzen tussen landen zijn vee opener geworden. Binnen de EU kun je vrij reizen en kunnen goederen zonder oponthoud of extra kosten kan de ene lidstaat naar de andere worden vervoerd. Maar de uitwisseling van goederen of mensen kan pas op gang komen als er aan drie voorwaarden uit de **interactietheorie** wordt voldaan:\ - complementariteit tussen gebieden: gebieden moeten elkaar op een bepaald terrein aanvullen.\ - transporteerbaarheid: de mensen of goederen moeten wel tegen aanvaardbare kosten van de ene plaats naar de andere vervoerd kunnen worden.\ - afwezigheid van tussenliggende mogelijkheden. **De eeuw van de informatie**\ De **informatie- en communicatietechnologie** is ook een aanjager van de globalisering. De richting en intensiteit van de communicatie tussen gebieden wordt beïnvloed door drie factoren:\ 1. Economisch: de communicatie verloopt vooral tussen de leden van de triade: de economische kerngebieden Japan en China, de EU en Noord-Amerika.\ 2. Sociaal-geografisch: naarmate de afstand tot een land toeneemt, daalt de intensiteit van het contact. Ook in een globaliserende wereld zijn **absolute afstand** en **absolute ligging** nog steeds van belang.\ 3. Cultureel: tussen landen die sterk verschillen in taal en cultuur is er veel minder contact dan tussen landen die tot het zelfde cultuur- en taalgebied behoren. [4.4 aspecten van globalisering] **Globalisering\ **Globalisering is in de afgelopen decennia versneld door:\ - de sterke verbetering van de transport-, informatie- en communicatietechnologie.\ - het wegvallen van handelsbelemmeringen tussen staten.\ - de snelle groei van **multinationale ondernemingen** (**mno's** = internationaal bedrijf met vestigingen op meerdere plaatsen in de wereld) **Economische globalisering**\ Door de moderne communicatie- en transportmiddelen is het mogelijk de productieketen van goederen en diensten op te delen. Enkele gevolgen hiervan zijn:\ - gebieden raken economische steeds meer met elkaar verbonden samenwerking maar ook concurrentie tussen gebieden.\ - er ontstaat een nieuwe internationale arbeidsverdeling: maakindustrie, en later ook hoogwaardige industrie en dienstverlening verschuift van westerse landen naar lagelonenlanden.\ **Rehorsing** = het terughalen van productieafdelingen naar het thuisland van het bedrijf.\ - economische globalisering leidt to eenwording maar ook tot verbrokkeling. Regio's en landen die niet 'meedoen' in de economische globalisering -- ook in rijke landen -- blijven ver achter bij de 'groeiers' de regionale en sociale ongelijkheid neemt toe. **Culturele globalisering**\ culturen veranderen en globalisering speelt daarin een rol. Door toerisme, internationale migratie en de moderne communicatiemiddelen vindt er een versnelde diffusie van cultuurelementen plaats. Globalisering heeft daarbij twee effecten:\ - ***homogenisering***: de inrichting van gebieden en steden, de kleding, taal, muziek en vrijetijdsbesteding van de moderne wereldburgers gaan steeds meer op elkaar lijken.\ Sommigen spreken van de **amerikanisering** van de wereldcultuur, waarbij het Engels als **lingua franca** geldt.\ - heterogenisering: vooral door de internationale migratie ontstaan in westerse steden gemeenschappen met een mondiaal of transnationaal netwerk. Zij verweven elementen van het cultuurgebied van het thuisland met de westerse cultuur. **Politieke globalisering**\ Tot 1980, voordat de globalisering in een stroomversnelling raakt, in de **staat** baas in eigen huis. Daarna wordt een deel van de macht overgenomen door:\ - organisaties zoals de VN, **Wereldhandelsorganisatie** (doel: bevordering van internationale handel, liberalisering van de wereldmarkt) en de EU.\ - **Ngo's**, zoals het Rode Kruis. Deze hebben vooral veel invloed in arme landen.\ - lokale en regionale overheden. **Politieke globalisering** = de wereldwijde intensivering (sterker maken) en uitbreiding van politieke relaties tussen staten. - Zo ontstaat er **blokvorming** = landen zoeken aansluiting en steun bij elkaar om hun positie te versterken. Landen en regio's verzetten zich vaak tegen deze schaalvergroting. Ze vinden dat ze te veel macht moeten inleveren en te weinig zeggenschap overhouden. Bijvoorbeeld bij het optreden van de VS op het internationale toneel, ook wel **geopolitiek** genoemd. [4.5 globalisering door de tijd] **Globalisering: as the world turns\ Hegemoniale staat** = een land dat gedurende een bepaalde periode grote delen van de wereld domineert, op economisch, militair, financieel en cultureel gebied.