Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi 2020-2021 Tarih Ders Notları (PDF)

‘Bilimin Işığında Bir Dünya Üniversitesi’  Dönem: 2020-2021 Eğitim Öğretim Yılı Güz Dönemi ATATÜRK İLKELERİ ve...

‘Bilimin Işığında Bir Dünya Üniversitesi’  Dönem: 2020-2021 Eğitim Öğretim Yılı Güz Dönemi ATATÜRK İLKELERİ ve İNKILAP TARİHİ Ünite Adı Ünite VI ATATÜRK İLKELERİ ve İNKILAP TARİHİ Eğitim Komisyonu Ders Materyali Havuzu Ünite VI. I. Dünya Savaşı Öncesi Askeri Gelişmeler İçeriklerin Telif Hakları İlgili Öğretim Elemanına Aittir. © 2020  Trablusgarp Savaşı Osmanlı Devleti’nin Kuzey Afrika’daki son toprak parçası olan Trablusgarp, 1551 yılında Osmanlı topraklarına dâhil edilmiştir. Osmanlılar açısından, Trablusgarp hem sosyo-ekonomik hem de jeopolitik ve stratejik vasıfları ile ön plana çıkan önemli Kuzey Afrika topraklarından biri olmuştur. XIX. yüzyılda, önce Cezayir’in sonra Tunus’un Fransa tarafından işgali, Mısır’ın İngiliz sömürüsüne maruz kalması gibi gelişmeler Trablusgarp’ın önemini Osmanlı açısından bir kat daha artırmıştır. Özellikle İtalya’nın 1870 tarihinde ulusal birliğini gerçekleştirip emperyalist devletler kervanına katılma niyetini izhar etmesi, II. Abdülhamid şahsında Osmanlı Devleti’nin bu coğrafya üzerindeki hassasiyetlerini artırmasını, bu paralelde de hem askeri hem de siyasi önlemlerini yoğunlaştırmasına sebep olmuştur YÖK Ortak Dersleri Uzaktan Eğitim AIIT Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Merkezi https://yuzem.yyu.e II. Meşrutiyet sonrası II. Abdülhamid’in tahtan indirilmesi sonrasında vuku bulan siyasi çalkantılar ve dönemin siyasi basiretsizlikleri Trablusgarp’ın İtalya tarafından işgaline zemin hazırlayan gelişmeler olmuştur. İtalya’nın emperyalist emellerini gerçekleştirmek maksadı ile Trablusgarp’ı seçmesinin nedenleri ise şöyledir: Sahipsiz ve ilgisizliğe terk edilmiş topraklar olması Hem sosyo-ekonomik hem de jeopolitik ve stratejik önemlere sahip olması Coğrafi yakınlık Emeklemekte olan sanayisi için hammadde ve pazar ihtiyacı Roma imparatorluğunu yeniden ihya etme çabaları YÖK Ortak Dersleri Uzaktan Eğitim AIIT Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Merkezi https://yuzem.yyu.e İtalya, Trablusgarp’ın işgali öncesinde 1896 Habeşistan hezimetini tekrar yaşamamak için İngiltere başta olmak üzere diğer Büyük güçlerin onayını almıştır. İşgalin meşruiyetini temin edebilmek için ise hem iç kamuoyuna hem de dünya kamuoyuna, Trablusgarp sakinlerinin iktisadi, siyasi, içtimai geri kalmışlığının Osmanlı idaresinden kaynaklandığını ve kendisinin bu olumsuzlukları ortadan kaldırıp medeniyeti bu coğrafyaya ihraç edeceği üzerinden bir algı operasyonu yapmıştır. Bu niyet ile İtalya, 28 Eylül 1911 tarihinde Osmanlı Devleti’ne bir nota vermiş ve Osmanlı Devleti Mısır politikasında olduğu gibi bir oldubitti ile bu coğrafyayı terk etmemek için belli şartlar altında İtalya’nın teklifini kabul etmiştir. Ancak İtalya Osmanlı tarafından revize edilmiş şartnameyi kabul etmemiş 1 Ekim 1911 tarihinde Trablusgarp’ı işgal etmiştir. YÖK Ortak Dersleri Uzaktan Eğitim AIIT Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Merkezi https://yuzem.yyu.e İtalya’nın işgali karşısında Trablusgarp savunması az sayıdaki Osmanlı askerleri ve yerel kuvvetlerden oluşmakta idi. Yerel kuvvetler ile az sayıda Osmanlı askerinden oluşan Trablusgarp savunması hem teçhizat hem de askeri sayı itibari ile yetersiz olmasına rağmen takviye edilmesi de söz konusu değildi. Çünkü Osmanlı Devleti’nin ne karadan ne de denizden Trablusgarp ile bir bağlantısı söz konusu değildi. Karadan yapılacak bir yardım, İngiltere’nin tarafsızlığını ilan etmesi üzerine Mısır’dan, Osmanlı deniz kuvvetlerinin yetersizliğinden dolayı da Akdeniz’den gönderilememiştir. Bu zafiyetlerden dolayı 20 Ekim 1911 tarihine kadar Bingazi, Derne, Tobruk ve Humus gibi önemli merkezler işgal edilmiştir. YÖK Ortak Dersleri Uzaktan Eğitim AIIT Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Merkezi https://yuzem.yyu.e Osmanlı’nın Kuzey Afrika’daki son toprak parçasında yaşanan bu hadiseler hem Osmanlı kamuoyunda hem subaylar arasında bir infiale sebep olmuştur. Sarayın da teşvikleri ile gönüllü subaylar gizli bir şekilde Trablusgarp’a akın etmişlerdir. Binbaşı Enver Bey başta olmak üzere M. Kemal, Ali Fethi, Nuri Bey, Eşref Bey, Halil Bey gibi subayların yerel kuvvetler ile İtalyanlara karşı mücadeleleri işgalin kıyıdan iç kısımlara doğru yayılmasını önlemiştir. Güçlü bir savunma ile karşılaşan İtalya, Osmanlı Devleti’nin Trablusgarp’tan vazgeçmesini temin edebilmek için yeni askeri manevralara başvurmuştur. Bu doğrultuda önce Beyrut’u sonra Çanakkale Boğazını abluka altına aldılar. Ancak bu manevralarda başarısızlıkla sonuçlanınca Akdeniz’deki (Dönem itibari ile Ege Denizi de Akdeniz olarak zikredilmektedir.) Limni, Rodos, ve On iki Ada’yı işgal etmişlerdir. Ancak Balkan Devletlerinin Osmanlı’ya savaş ilanı, Osmanlı Devleti’ni İtalya ile antlaşma yapmaya mecbur bırakmış ve İsviçre’nin Uşi kentinde 18 Ekim 1912’de barış antlaşması imzalanmıştır. YÖK Ortak Dersleri Uzaktan Eğitim AIIT Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Merkezi https://yuzem.yyu.e Uşi antlaşma ile Trablusgarp ve Bingazi İtalyanlara verilmiş, ancak dini ve kültürel bağımlılığı Osmanlı’nın sorumluluğuna bırakılmıştır. İtalya işgal ettiği Rodos ve Oniki Ada’yı Osmanlılara geri vermesi kararlaştırılmış ancak Balkan savaşlarının devam etmesi ve Yunanistan’ın bu adalar üzerindeki emelleri, İtalya işgalinin geçici olarak sürmesine ortam hazırlamıştır. Rodos ve Oniki Ada’nın kaderini I. Dünya savaşı belirlemiş ve bu adalar bu gelişmelerden sonra fiilen kaybedilmiştir. YÖK Ortak Dersleri Uzaktan Eğitim AIIT Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Merkezi https://yuzem.yyu.e  Balkan Savaşları Osmanlı Devleti’nin mevcudiyetine anlam kazandıran Balkan coğrafyası, XIX. yüzyıl ile birlikte milliyetçi ayaklanmalara sahne olmuştur. Bu ayaklanmalar neticesinde ilk olarak Edirne Antlaşması ile Yunanistan, elli yıl sonra imzalanan Berlin Antlaşması ile Romanya, Sırbistan ve Karadağ, son olarak XX. yüzyıl başlarında Bulgaristan bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Balkan coğrafyasının ulus devlet formlarına ev sahipliği yapması aynı zamanda erken dönem milliyetçi algının beslediği yayılmacı politikaların da yürürlüğe konulmasına ortam hazırlamıştır. Bu devletlerin Balkanlarda, yayılmacı politik hedeflerini gerçekleştirebilecekleri tek coğrafi saha ise Osmanlı hâkimiyeti altındaki Makedonya’dır. YÖK Ortak Dersleri Uzaktan Eğitim AIIT Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Merkezi https://yuzem.yyu.e II. Meşrutiyet sonrası Osmanlı Devleti’nin siyasi çalkantılara sahne olması, siyasi alanda meydana gelen olumsuzlukların askeri alana sirayet etmesi, İtalya’nın Trablusgarp işgali gibi olumsuzluklar, Balkan Devlet’lerine yayılmacı politikalarını gerçekleştirme adına uygun bir ortam sağlamıştır. Böyle bir ortamın, Balkan devletlerinin kendi aralarında yapmış oldukları ittifak anlaşmaları ile takviye edilmesinin akabinde başta Çarlık Rusya olmak üzere diğer Batılı güçlerin yaşanabilecek çatışma ortamından siyasi menfaat devşirme çabalarının da teşvikiyle Ekim 1912’de Balkan savaşları patlak vermiştir. YÖK Ortak Dersleri Uzaktan Eğitim AIIT Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Merkezi https://yuzem.yyu.e Osmanlı Devleti, siyasi ve askeri iç çekişmeler yüzünden iki ay içinde müttefik Balkan devletleri karşısında mağlup oldu. Osmanlı Devleti Balkan coğrafyasını tamamı ile kaybetti. Hatta müttefik ordularının ayak sesleri İstanbul’dan duyulmaya başlandı. Çatalcaya kadar çekilen Osmanlı, diğer yandan Edirne’nin işgal edilmemesi için direniyordu. Osmanlı Devleti’nin ateşkes isteği üzerine 4 Aralık 1912 tarihinde ateşkes ilan edildi. Daha sonra Batılı devletlerin gözetiminde Londra’da barış görüşmeleri başladı. Bu görüşmeler sonrası üzerinde mutabık kalınan barış antlaşmasına göre Osmanlı, Balkanlardan feragat ettirildiği gibi Trakya’nın küçük bir bölümü Osmanlıda kalmak üzere Rumeli’den de tamamı ile çekilmek zorunda bıraktırılıyordu. Bu antlaşma kuşatma altındaki Edirne’nin de elden çıktığına işaret ediyordu. YÖK Ortak Dersleri Uzaktan Eğitim AIIT Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Merkezi https://yuzem.yyu.e Edirne’nin elden çıkması haberi Osmanlı kamuoyunda büyük bir infiale sebep olmuş ve bunun neticesinde İttihat ve Terakki Cemiyeti mensuplarından olan Enver Paşa ve arkadaşları Ocak 1913’de Bab-ı Ali baskınını gerçekleştirerek iktidarı ele geçirmişlerdir. Osmanlı devletinde iktidarın bir darbe ile el değiştirmesi Londra Konferansı’nın dağılmasına ve savaşın kaldığı yerden tekrar başlamasına sebep olmuştur. Ancak Çatalca savaşında Müretteb kolordu ve 10. Kolordu arasında yaşanan anlaşmazlıklar bir dizi mağlubiyete sebep olmuş çok geçmeden Edirne ve çevresi Bulgarların eline geçmiştir. Cephede yaşanan bu olumsuzluklar üzerine Osmanlı hükümeti Londra konferansında alınan kararları kabul etmek zorunda kalmıştır. YÖK Ortak Dersleri Uzaktan Eğitim AIIT Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Merkezi https://yuzem.yyu.e I. Balkan Savaşı amacına ulaşmış ve Osmanlı Devleti’nin yaklaşık beş asırlık Balkan hâkimiyeti tamamı ile sonlandırılmıştı. Ancak savaşın sonunda elde edilen ganimetin paylaşımı, Bulgaristan lehine diğer Balkan Devletlerin aleyhinde gerçekleşmişti. Bu durum öncelikle Yunanistan’ı rahatsız etti. Londra Antlaşması’ndan bir gün sonra Selanik’te Yunanistan ve Sırbistan arasında ittifak anlaşması imzalandı. I. Balkan savaşında rol almayan Romanya’da yaşanacak ikinci bir savaştan pay almak maksadı ile Sırp-Yunan ittifakına dâhil oldu. Balkan devletleri arasında yaşanan bu çekişme 30 Haziran 1913 tarihinde Bulgaristan’ın Sırp-Yunan ordularına saldırması ile II. Balkan savaşını başlattı. 10 Temmuz günü Romanya’nın da fiilen savaşa girmesi Bulgaristan’ı üç cephede savaşmaya mecbur bıraktı. YÖK Ortak Dersleri Uzaktan Eğitim AIIT Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Merkezi https://yuzem.yyu.e Balkanlarda yaşanan bu gelişmeler üzerine 20 Temmuz günü Enver Paşa komutasındaki Osmanlı kuvvetleri I. Balkan savaşında kaybettiği Edirne ve çevresini geri aldı. Böylece Doğu Trakya kurtarılmış oldu. YÖK Ortak Dersleri Uzaktan Eğitim AIIT Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Merkezi https://yuzem.yyu.e  II. Balkan Savaşı Bulgaristan’ın mağlubiyeti ile sonuçlandı. Yunanistan, Bulgaristan, Sırbistan ve Karadağ devletleri arasında Bükreş Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma ile Makedonya Sırbistan ile Yunanistan arasında paylaşıldı. Dobruca Romanya’ya bırakıldı. Bulgaristan ile Osmanlı arasında 29 Eylül 1913’te İstanbul Antlaşması imzalandı. Bu antlaşmaya göre Meriç nehri Türk-Bulgar sınırı olarak kabul edildi. Edirne ve Dimetoka Osmanlı’ya bırakıldı. Bulgaristan sınırları dâhilinde kalan Türklerin dini ve kültürel hakları güvence altına alındı. Ancak Batı Trakya Bulgaristan’a verildi. Yunanistan ile 14 Kasım’da Atina Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma ile Bozcaada, Girit, İmroz ve Meis dışında kalan adalar Yunanistan’a verildi. İtalya’nın işgali altındaki adaların statüsünün devamı kabul edildi. Osmanlı Devleti adalar konusundaki hassasiyetlerini dile getirerek antlaşmaya razı olmadı. Adalar konusu tekrardan gündeme alındı fakat bu süreçte I. Dünya savaşının başlaması ile Adaların statüsü muallakta kaldı. Ayrıca Atina Antlaşması ile asırlardır yaşadıkları yerlerin yabancısı olan Türklerin hak ve özgürlüklerine vurgu yapıldı. YÖK Ortak Dersleri Uzaktan Eğitim AIIT Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Merkezi https://yuzem.yyu.e Balkan Savaşları neticesinde Osmanlı’nın mevcudiyetine anlam kazandıran aynı zamanda övünç kaynağı olan çok dinli ve dilli yapısının en önemli ayağı çökmüştür. Bundan dolayı bu tarihten itibaren Osmanlı devletinde siyasi ve iktisadi dalgalanmalar çok çeşitlilikten ziyade teklik vurgusuna yönelik aşamalı bir seyir takip etmiştir. Balkan devletleri karşısında yaşanan mağlubiyetler dizisi, iç siyasette böyle bir değişime sebep olurken, dış siyasette ise Osmanlı askeri itibarında onarılmaz hasarlara sebep olmuştur. I. Dünya savaşı arifesinde büyük güçlerin, Osmanlı Devleti’ni kendi bloklarında görmek istememeleri ve bu yönde siyasi tavır sergilemeleri, Balkan savaşında yaşanan mağlubiyetlerden kaynaklanmıştır. YÖK Ortak Dersleri Uzaktan Eğitim AIIT Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Merkezi https://yuzem.yyu.e ATATÜRK İLKELERİ ve İNKILAP TARİHİ Eğitim Komisyonu Öğr. Gör. Yavuz ÇAKMAK Öğr. Gör. Cevdet TEKE Öğr. Hüseyin DEMİRBAĞ Dr. Vural ÖNTÜRK YÖK Ortak Dersleri Uzaktan Eğitim AIIT Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Merkezi https://yuzem.yyu.e