ENERJİ METABOLİZMASI PDF

ENERJİ METABOLİZMASI Öğr. Gör. Soner Sinan  ENERJİ İş yapabilme veya ortaya koyabilme yeteneği olarak tanımlanmaktadır. 2 VÜCUDA ALINAN BESİNLER Sindirildikten sonra besin ögeleri kan dolaşımı ile hücrelere taşınır.  Orada yine kan dolaşımı...

ENERJİ METABOLİZMASI Öğr. Gör. Soner Sinan  ENERJİ İş yapabilme veya ortaya koyabilme yeteneği olarak tanımlanmaktadır. 2 VÜCUDA ALINAN BESİNLER Sindirildikten sonra besin ögeleri kan dolaşımı ile hücrelere taşınır.  Orada yine kan dolaşımı ile taşınan oksijen varlığında okside olarak ENERJİYE dönüşürler. 3 Enerji için gerekli besin sağlanamadığı zaman vücut bir süre kendi dokularını kullanır ve sonra canlılığını kaybeder.  Hücrede besinlerden enerji oluşumu ve harcanması "metabolizma" deyimi ile anlatılır. 4  KALORİ Besinlerin enerji değeri ve bunların vücutta oluşturduğu enerji, ısı birimi olan kalori ile ölçülmektedir. 5  ENERJİ BİRİMLERİ Kilokalori (kkal): 1 kg saf suyun sıcaklığını 15oC’den 16oC’ye yükseltebilen ısı enerjisi miktarıdır. Kilojoul (kj): 1 kg ağırlığın 1 newton güçle, 1 metre taşınmasını sağlayan enerji miktarıdır. 6 Besinlerin içerdiği enerji miktarı bileşimlerinde bulunan besin ögelerinin tür ve miktarına bağlıdır. 7 BESİN ÖĞELERİN ENERJİ DEĞERİ Metabolize edilebilir enerji: 1 g CHO: 4 kkal 1 g Protein: 4 kkal 1 g Yağ: 9 kkal 1 g Alkol: 7 kkal 8 BESİNLERİN ENERJİ YOĞUNLUĞU Besinlerin enerji yoğunluğu bileşimlerindeki yağ ve su içeriğine bağlıdır. Saf yağların (katı ve sıvı) 1 gramı en çok enerjiye sahip iken, en düşük enerjiye sebzeler sahiptir. Kurutulmuş besinlerin enerji içeriği yüksektir. 9  Besin Adı kkal/100g Saf yağlar 900 Yağ, şeker, un karışımı yiyecekler̃̃̃̃̃̃ ~ 700-800 Yağlı tohumlar 600 Saf karbonhidratlar ~400 Peynirler (özellikle Kaşar pey) 350-400 Tahıllar-kurubaklagiller 350 Etler 250-300 Yumru sebze-meyveler 80-90 Diğer taze sebzeler 80> 10 ENERJİ HARCAMASI  VÜCUDUN ENERJİ DENGESİ İnsan harcadığı kadar enerji alırsa vücut ağırlığı dengede tutulur. Alınan enerji harcanandan çok olursa fazlası yağa dönüşerek vücutta birikir. Alınan enerji harcanandan az olursa , vücuttaki biriken yağ harcanır. 12  VÜCUT ISISININ DENETİMİ Vücut çalışmasının yan ürünü olarak ısı oluşur. Metabolizma sonucu oluşan ısı, vücut yüzeyinden kaybolursa normal vücut ısısını sağlamak için daha çok enerji kaynağının kullanılması gerekir. Isı kaybı olmadığı zamanlarda ise vücut ısısını normalde tutmak için fazla enerji kaynağı gerekmez. 13  Egzersizde ortaya çıkan ENERJİ ISI HARCAMASI Organizmanın ürettiği Toplam açığa çıkan ISI ısıyı ölçerek, enerji harcama hızını ölçebiliriz. 14  ENERJİ HARCAMASININ BİLEŞENLERİ Vücudun günlük enerji gereksinimi; 1. Dinlenme metabolik hızı (RMR) veya bazal metabolizma hızı (BMR), 2. Besinlerin termik etkisi (TEF) 3. Fiziksel aktivite için harcanan enerji (FA) TOPLAMIDIR. 15 VÜCUTTA ENERJİ HARCAMASI Bazal metabolizma hızı toplam enerji harcamasının %60-75’ini Besinlere metabolik yanıt (Besinlerin termik etkisi) ……… %5-10 Fiziksel aktivite ……… %15-30 Oluşturur. 16 BAZAL METABOLİZMA HIZI (BMH) Vücut dinlenme durumunda iken yaşamı sürdürebilmek için gerekli olan enerji miktarıdır. 17  BAZAL METABOLİK HIZI ETKİLEYEN ETMENLER YAŞ Yenidoğanda BMH hızlıdır. Büyüme döneminde yeni hücre yapımı ve doku sentezi nedeniyle ekstra enerji harcanır. Yaşlanma ile birlikte yağ dokusu arttığı ve yağsız doku kütlesi azaldığı için BMH azalır. 18  BAZAL METABOLİK HIZI ETKİLEYEN ETMENLER BÜYÜME Çocuk ve gençlerde büyüme döneminde (18 - 21 yaşa kadar) metabolizma hızlıdır. Büyüme döneminde “Büyüme Hormonu” metabolizmayı uyarır (%15-20 artış). 19  BAZAL METABOLİK HIZI ETKİLEYEN ETMENLER CİNSİYET Kadınlar erkeklere göre daha yüksek oranda yağ dokusuna sahip olmaları nedeniyle metabolik hızları aynı boy ve kilodaki bir erkekten %5-10 daha düşüktür. Vücut bileşimi (%) Erkek Kadın Toplam yağ 15 25 Depo yağ 12 13 Minimum Yağ Oranı 3 12 Kas 48 38 20 Kemik 14.9 12  BAZAL METABOLİK HIZI ETKİLEYEN ETMENLER VÜCUT BİLEŞİMİ BMH’ı etkileyen en önemli faktördür. Yağ dokusu Yağsız vücut kütlesi Vücut ağırlığı birimi başına enerji gereksinmesi kas kütlesi yüksek olanlarda daha fazladır. Vücut ağırlığı daha çok kemik ve yağdan geliyorsa enerji gereksinmesi daha azdır. 21  BAZAL METABOLİK HIZI ETKİLEYEN ETMENLER GEBELİK Metabolik hız plesanta oluşumu, fetal büyüme ve annenin kardiyak fonksiyonunun artması nedeniyle artar. BMH, gebe olunmayan döneme göre %20-25 veya 300 kkal daha fazladır. 22 BAZAL METABOLİK HIZI ETKİLEYEN ETMENLER EMZİKLİLİK Süt üretimi enerji gerektirdiğinden BMH artar. (yaklaşık %60 veya 1000 kkal) 23  BAZAL METABOLİK HIZI ETKİLEYEN ETMENLER ATEŞ VE HASTALIK Vücut ısısının 37°C’nin üzerine çıktığı her 1°C için BMH %13 artar. Kanserde de metabolizma hızlıdır. Deri yanıklarında metabolizma artar. Malnütrisyonda BMH azalır. 24  BAZAL METABOLİK HIZI ETKİLEYEN ETMENLER UYKU Uyku BMH’ı yaklaşık %10 azaltır. Bu düşme kasların gevşemesi ve sempatik sinir sistemi aktivitesinin azalmasından kaynaklanır. 25 BAZAL METABOLİK HIZI ETKİLEYEN ETMENLER HORMONLAR Tiroksin (tiroid bezinden salgılanır) ve norepinefrin (böbrek üstü bezlerden salgılanır) metabolik hızı düzenler. Hiperaktif tiroid durumunda BMH normalin yaklaşık 2 katı artar. 26  BAZAL METABOLİK HIZI ETKİLEYEN ETMENLER ÇEVRE SICAKLIĞI Çevre sıcaklığının aşırı artması ya da azalması BMH’ı arttırıcı etki gösterebilir. Ör: Tropikal iklimlerde yaşayanların BMH’ı ılıman iklimde yaşayanlara göre %5-20 daha fazladır. Aynı şekilde çok soğuk havalarda vücut ısısının sürdürülebilmesi için BMH artar. 27 BAZAL METABOLİK HIZI ETKİLEYEN ETMENLER MENSTRÜAL SİKLUS Ovulasyondan 1 hafta önce en düşük, menstrüasyonun başlamasından hemen önce en yüksek olduğu dönemdir. Aradaki fark ise ortalama 360 kkal/gün’dür. AÇLIK Uzun dönem açlıkta BMH % 15 azalır. 28 BAZAL METABOLİK HIZI ETKİLEYEN ETMENLER İLAÇLAR Kahvedeki kafein veya sigaradaki nikotin BMH’ı arttırır. 29  YİYECEKLERİN TERMİK ETKİSİ Yemek yeme Besinlerin sindirimi Besin öğelerinin emilimi, taşınması oksidasyonu ve depolanması enerji harcanmasını gerektirir. 30  FİZİKSEL AKTİVİTE Yapılan her hareket belirli miktarda enerji harcamasını gerektirir. Hareketin derecesi ve süresine göre enerji harcaması değişir. 31  BMH’IN SAPTANMASINDA KULLANILAN YÖNTEMLER Direkt kalorimetre O2 TÜKETİMİ İndirekt kalorimetre & CO2 ÜRETİMİ Denklemler*** 32  BMH SAPTANMASINDA SIK KULLANILAN DENKLEMLER Harris-Benedict Schofield Miffin WHO/FAO/UNU 33  PRATİK YÖNTEM Erkek:Ağırlık (kg) x 1 kkal /kg x 24 Kadın : Ağırlık (kg) x 0.95 kal /kg x 24 Yaş Erkek Kadın 19-60 1.00 0.95 >60 0.8 0.8 34  BEDEN KÜTLE İNDEKSİ (BKİ) BKİ (kg /m2) = Vücut ağırlığı (kg) / Boy (m2) Örnek: 160 cm boyunda, 65 kg ağırlığındaki kadının BKİ’ sini bulunuz. BKİ = 65/(1.6x1,6)= 25.4 35 Beden Kütle İndeksi Sınıflaması (WHO, 2007) Sınıflama BKİ (kg/m2) Zayıf 65 24-29 26 38 DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER39