5. IKASGAIA: Zigortzeko Ahalmena. PDF

5. IKASGAIA: ZIGORTZEKO AHALMENA. LEGITIMAMAZIOA AURRESUPOSAMENDUAK (I): LEGEZKOTASUN HASTAPENA: 1. SARRERA Legezkotasun hastapena: Estatuak zigortzeko boterearen muga. Gure sistema penalean aurreikusten den zigor mota gogorrena “espetxealdi berrikusgarri iraunkorra” (condena perpetua)....

5. IKASGAIA: ZIGORTZEKO AHALMENA. LEGITIMAMAZIOA AURRESUPOSAMENDUAK (I): LEGEZKOTASUN HASTAPENA: 1. SARRERA Legezkotasun hastapena: Estatuak zigortzeko boterearen muga. Gure sistema penalean aurreikusten den zigor mota gogorrena “espetxealdi berrikusgarri iraunkorra” (condena perpetua). Legitimazioak zerikusia Estatuaren ereduarekin: Soziala, Demokratikoa eta Zuzenbidezkoa: Sitema demokratiko batean gaudenez heriotza zigorra ez da psible. EK-ko 25. Artikuluari begiratuz zehazten da zigor zuzenbidearen helburuetako bat bergizarteratzea denez ez litzateke konstituzionala heriotz zigorra ezartzea. beraz, zigor zuzenbideak muga batzuk dituzte eta muga horik estatu bakoitzak duen sistemaren araberakoak dira. Gure sistemaren muga nagusienak: 2. LEGEZKOTASUN HASTAPENA ZUZENBIDEZKO ESTATUAREKIN LOTUTAKO ESKAKIZUN GISARA: JATORRIA ETA ZENTZU POLITIKOA Legezkotasun hastapena: Legerik gabe ez dela deliturik ezta zigorrik gabe egongo. Lege Organikoa da iturri zuzen bakarra eta Legezkotasun hastapenak Lege Organikoak esandakoa bermatzen du. Historikoki “nulum crimen, nulla poena sine lege” erabili ohi izan da. Legezkotasun hastapenaren aurrekariak: Iturriak ikuspegi historiko batetik iturriak ohituran zeuden aurreikusita. Hau da Zuzenbidearen jatorria: ohitura (portaerak/zigorrak). Magna Charta Libertatum (1215) eta Constitucio Criminalis Carolina (1532). Esan daiteke bi hauek legezkotasun printzipioa jasotzen dutela, baina ez gaur egun ulertzen dugun moduan. Legezkotasun hastapena zentzu modernoan:“ius puniendi”-ren muga eta oinarri politikoak. Alde batetik, kontratu sozial: gizartean adostutako printzipio sozial guztiak osatzen dute kontratu sozia, esate baterako, konstituzioan onartutako oinarrizko eskubide guztiak. Kontratu sozialen ondorioz legea herriaren borondatearen adierazpen modua dela kontsideratzen da eta, ondorioz, delituak eta zigorrak legean aurreikusita egongo dira. Honela, bai delituak eta baita zigorrak ere herriak botere legegilearen ordezkaritzaren arabera aukeratutakoak izango dira. Honek guztiak segurtasun juridikoa dakar, izan ere, jarrera jakin batek zer delitu eta zein zigor ekartzen dituen jakiteko aukera dago. Era berean, legezkotasun printzipiotik berme politiko bat ere eratortzen da, herriak botere legegilearen bitartez erabakiko baitu zer den delitu eta zein den horri aplikatuko zaion zigorra. Botereen banaketa (3 boterek): Ordezkaritza politikoaren bidez erabakitzen du gizarteak lege/arauak egin edo aldatu behar direla erabakitzen da. Horregatik esaten da zigor zuzenbidaren oinarrian legezkotasun printzipioa dagoela. Legezkotasun hastapena - lege positiboa: 1978ko Konstituzioan (25.1 art.) eta Zigor Kodeko 1.art. 19  Espaiko Konstituzioa 25.1 Ezin dakioke inori egite edo ez-egiteen ondorioz kondena edo zehapenik ezar, baldin eta, une horretan delitu, falta edo arau-hauste administratiboak ez badira, aldi horretan indarrean dagoen legeriaren arabera. Portaera buutzen den momentu zehatzean legeetan aurreikusia egon behar da delitu tipo hori, legeetan aurreikusita ez baldin badago ezingo da inoiz delitutzat hartu eta ezingo da zigor zuzenbidearen arabera epaitu. Hori gertatzen da bai zigor zuzenbidean, bai administrazio zuzenbidean (bakoitzak bere arloan). Konstituzioak legezkortasun hastapena era zabal batean ulertzen du, horrela aplikatu ahal izango da artikulua arlo penal zein administratiboan. 3. LEGEZKOTASUN PRINTZIOAREN BERMEAK Berme Kriminala: “nullum crimen sine lege” (Z.K. 1.1 eta 10): Ez da delitutzat hartuko legeak aurreikusten ez duen portaerarik. Eta doluzko eta zuhurtzabekeriaz egindako ekintzak delitu izango dira legeak aurreikusten dituenean. Berme Penala: “nulla poena sine lege” (Z.K. 2.1 eta 4.3 art.): Aurreikusita ez dauen zigorrak ezta segurtasun neurriak ezin izango dira apliaktu. Hori dela eta, gure ordenamendu juridikoan ezin izango da inoiz aplikatu heriotz zigorra, ez dagoelako aurreikustia Berme Judiziala: Sententziak zehaztu ekintza eta ondorio juridikoa (Z.K. 3.1 art.): Honek bermatzen du zigor hori prozedura judizial bidez egingo da, hau da, legean zehaztutako prozedura. Gainera, zigorra epai judizial bidez egingo da, legean jasota ere (legeak esleitutako auzitegian, ezarritako epailearekin...). Zigorra edo segurtasun neurria betearazteko epai irmo batek aurreikusi behar du. Egikaritzeko bermea: Legeak araututako penaren egikaritza (Z.K.3.2 art.): Espetxealdiko betearazpenak baldintza batzuk bete behar ditu, eta zigor zuzenbideak aurreikusten dituen helburuak betetzeko tratamendu indibidualizatuak egikarizatu behar dira legeari aurrekusitako moduan. Baina nolakoa izan behar da Legea? “LEX PRAEVIA” Aldez aurretiazkoa legea Honen arabera, delituaren aldez aurretiko lege bat egon beharko da, portaera hori delitu bezala jasotzen duena. Honela, atzeraeraginkortasuna debekatzen da zigor zuzenbideko arau orokor bezala eta segurtasun juridikoaren berme gisa. Hau da, delitu ondorengo legeak ezingo dituzte aurretik gertatutako delituak zigortu. Salbuespena emango da delitugilearentzat mesedegarria denean atzeraeraginkortasun hau, lege berriak mesede egiten badio aplikatu egingo da. Normalean delitua egin baino urte batzuk beranduago hasten da ahozko epaiketa, eta legezkotasun hastapenari jarraituz delitua egindako momentuan zegoen arau penalari erreparatuko zaio legea beranduago aldatu arren. Hala ere, egoera berean egon arren ondoren sortutako legearen arabera reoarentzat mesedegarriagoa den egoera bat arautzen badu, atzeraeraginkortasuna onartuko da. Adibidez, “ley del solo sí es sí”. Lege hori indarrean sartu aurretik bortxaketaren zigorrak 6 utetik 12 urterako espetxealdi zigorra aurreikusten zen eta leg berri hori argitaratu zenean 4 urtetik 12 urterako espetxealdi zigorra ezarri zen. Gutxieneko zigorrak arindu egin ziren eta delitugile asko espetxetik atera ziren atzeraeraginkortasun-mesedegarria zela-eta. Izan ere, berrikusi behar izan ziren bortxaketaren 20  ondorioz espetxeratu ziren epai guztiak reoentzat mesedegarriagoa zelako egoera berria, eta gutxieneko penak zituzten delitugileen espetxeratze denborak arinu gin ziren. Honek segustasun juridikoa bermatzen digu, badakigulako portaera gehienak zigortuta dauden ala ez, nahiz eta ez ezagutu Zigor Kode osoa. “LEX SCRIPTA” Idatzizko legea Legea idatzita egon beharko du. Baldintza honek ohitura debekatzen du zigor zuzenbidearen iturri bezala, ez da existitzen ohituran oinarritutako deliturik. Horrez gain, lege mailako araua izan beharko da delitua jasotzen duena, erreglamendu batean ezingo da jaso, adibidez. Azpimarratzekoa da Lege Organiko batean egon beharko du jasota. “LEX STRICTA” Lege zehatza Legea zehatza izan beharko da, Zigor Kodean zehatz mehatz tipifikatua egon beharko da delitua, pertsona batek aukera izateko delitua zein den eta zein zigor dakarren jakiteko; aurresuposamendua eta ondorioa. Honela, klausula orokor edo abstraktuak debekatuta daude. Hori horrela da zigor eta arau penal osoetan, baina arazoak aurki genitzake zigorra beharrean segurtasun neurriak aplikatu behar ditugunean: delitu bakoitzari ez dagokio segurtsun neurri zehaz bat delituekin gertatzen den bezala, epailearen jurisdikzioan geratzen da egoeraren arabera segurtasun neurri eraginkorrena zehazta. Ikuspegi orokor batetik zehaztasunari begiratuz aurreikusita egon behar badira ondorio juridiko guztiak, segurtasun neurriek suposatzen duten arazoa gaindituko da segurtasun neurrien arauketa propioa begiratuz. Esate baterako, barnealdi segurtasun neurriaren denborarena 101.art: barnealdiko segurtasun neurria ezin izango da izan delitu horrek egozgarri den pertsona bati aplikatuko litzaiokeen zigor denboraldia baino luzeagoa. - Honen eskakizunak: Zehaztasun-agindua » Segurtasun berme » Portaerak/ondorio juridikoa (bi elementuak gin behar dira) » Delituaren eta Penaren teorian (Tipikotasunean eta Zigorraren zehaztapenean) » Arazoak: segurtasun neurriak: nola zehaztu arriskugarritasuna? eta segurtasun neurrien iraupena zehazteko? - Aurresuposamendua: delitua - Ez da zigorrarena baino luzeagoa izango 4. LEGEZKOTASUN PRINTZIPIOA ZUZENBIDE ESPAINIARREAN Zuzenbide espainiarrean legezkotasun hastapena eta bere bermeak Konstituzioan zein Zigor Kodean daude aurreikusita. Espainiako Konstituzioak hainbat artikulu ditu gai honen inguruan: Espainiako Konstituzioko 25.1 artikulua: Artikulu honek berme kriminala jasotzen du eta lex previa baldintzari egiten dio erreferentzia. Baita atzeraeraginkortasun ezari eta legalitate printzipioari ere. 21  Espainiako Konstituzioa 25.1 artikulua “Nadie puede ser condenado o sancionado por acciones u omisiones que en el momento de producirse no constituyan delito, falta o infracción administrativa, según la legislación vigente en aquel momento.” Espainiako Konstituzioko 9.3 artikulua: Berme penala eta zigorren atzeraeraginkortasun eza aurreikusten ditu artikulu honek. Espainiako Konstituzioa 9.3 artikulua “ La Constitución garantiza el principio de legalidad, la jerarquía normativa, la publicidad de las normas, la irretroactividad de las disposiciones sancionadoras no favorables o restrictivas de derechos individuales, la seguridad jurídica, la responsabilidad y la interdicción de la arbitrariedad de los poderes públicos” Hutsuneak: Berme judiziala, lege-maila, zehaztasun-agindua (Zuzenean ez!!!!) - Lege-maila: 25.1 art., 81 art Artikulu honek berme kriminala jasotzen du eta lex previa baldintzari egiten dio erreerentzia. Baita atzeraeraginkortasun ezari eta legalitate printzipioari ere. Espainiako Konstituzioa 25.1 artikulua “Nadie puede ser condenado o sancionado por acciones u omisiones que en el momento de producirse no constituyan delito, falta o infracción administrativa, según la legislación vigente en aquel momento.” - Berme-judiziala: 24.2 art. Honek berme jurisdikzionala jasotzen du, artikuluaren hasieran aurkituko dugu berme honen oinarria. Espainiako Konstituzioa 24.2 artikulua “Asimismo, todos tienen derecho al Juez ordinario predeterminado por la ley, a la defensa y a la asistencia de letrado (...).” - Egikaritzekoa: 25.2 art. Betearazpenerako bermearen oinarria jasotzen da hemen. Kasu honetan birgizarteratzea aipatzen da printzipio bezala, betearazoenerako printzipioarekin lotuta. 22  Espainiako Konstituzioa 25.2 artikulua “Las penas privativas de libertad y las medidas de seguridad estarán orientadas hacia la reeducación y reinserción social y no podrán consistir en trabajos forzados. El condenado a pena de prisión que estuviere cumpliendo la misma gozará de los derechos fundamentales de ese Capítulo, a excepción de los que se vean expresamente limitados por el contenido del fallo condenatorio, el sentido de la pena y la ley penitenciaria. En todo caso, tendrá derecho a un trabajo remunerado y a beneficios correspondientes de la Seguridad Social, así como el acceso a la cultura y al desarrollo integral de su personalidad.” Bestalde, Zigor Kodeak ere biltzen ditu bermeak. Zigor Kodeko 1. artikulua: Lex previa printzipioa jasotzen du artikulu honek, berme kriminalarekin eta atzeraeraginkortasun debekuarekin batera. Kode Zibileko 1.artikulua “1. No será castigada ninguna acción ni omisión que no esté prevista como delito por la ley anterior a su perpetración. 2. Las medidas de seguridad sólo podrán aplicarse cuando concurran los presupuestos establecidos previamente por la ley.” Zigor Kodeko 2. artikulua: Berme penala jasotzen da hemen eta esaten da zigorrak ere egitateen aurretik legean aurreikusita egon behar dutela. Kode Zibila 2. artikulua “1. No será castigado ningún delito con pena que no se halle prevista por la ley anterior a su perpetración. Carecerán igualmente, de efecto retroactivo las leyes que establezcan medidas de seguridad. 2. No obstante, tendrán efecto retroactivo aquellas leyes penales que favorezcan al reo (...).” Legezkotasun printzipioari dagokionez, hurrengoak dira eratortzen diren bermeak: - Berme kriminala (nullum crimen sine lege). Legean aurreikusitakoa soilik da delitu. - Berme penala (nulla poena sine lege). Ez dago zigorrik legean aurreikusten ez bada. - Berme jurisdikzionala. Ezartzen den zigorra edo segurtasun-neurria epai judizial batek ezarria izan beharko da, legeak ezarritako prozedura jarraituz. Betearazpenari lotutako bermea. Zigorraren edo segurtasun-neurriaren exekuzioa legean jarritakoaren arabera egingo da. 23  Aipatutako bermeak bete ahal izateko arau juridikoek baldintza batzuk bete beharko dituzte: Lex praevia: Honen arabera, delituaren aldez aurretiko lege bat egon beharko da, portaera hori delitu bezala jasotzen duena. Honela, atzeraeraginkortasuna debekatzen da zigor zuzenbideko arau orokor bezala eta segurtasun juridikoaren berme gisa. Salbuespena emango da delitugilearentzat mesedegarria denean atzeraeraginkortasun hau, lege berriak mesede egiten badio aplikatu egingo da. Lex scripta: Baldintza honek ohitura debekatzen du zigor zuzenbidearen iturri bezala, ez da existitzen ohituran oinarritutako deliturik. Horrez gain, lege mailako araua izan beharko da delitua jasotzen duena, erreglamendu batean ezingo da jaso, adibidez. Lex stricta: Legea zehatza izan beharko da, Zigor Kodean zehatz mehatz tipifikatua egon beharko da delitua, pertsona batek aukera izateko delitua zein den eta zein zigor dakarren jakiteko. Honela, klausula orokor edo abstraktuak debekatuta daude. Gainera, analogiari dagokionez ere bereizketa egiten da. Hau da, analogia aplikagarri izango da delitugilearen mesederako denean (analogia in bonam partem) eta ez kaltegarri denean (analogia in malam partem). 5. ANALOGIAREN DEBEKUA Zigor Kodeko 4.1. artikulua 1. Zigor-legeak ez zaizke aplikatuko beraien baitara beren geregi bilduta ez dauden kasuei. ———— 1. Las leyes penales no se aplicarán a casos distintos de los comprendidos expresamente en ellas. Arauetako zentzuari jarraitzeko betebeharra, legezkotasun hastapena errespetatuz. Antzekoak izango diren portaerak edo antzekoak izango diren ondorioak ezin izango dira apliaktu ez baldin badaude aldez aurretik legeetan zehazki onartuta egin daitekeela. “In malam partem” edo “In bonam partem”: “In malam partem”: presoaren aurkakoa (debekatuta) “In bonam partem”: onartuta: - Interpretazio hedatzailea: zilegia izan behar - Adib. 23 art.: Erantzukizuna arindu edo astundu ahal du, dlituaren izaera, zio eta ondoreen arabera, laidotua ezkontidea izateak edo antzeko maitasun-harremanez egonkor loturik dagoen pertsona izateak; edota odol, adopzio zein ezkontza bidezko senidetasuna dela medio, aurreko, ondorengo naiz neba-arreba izateak, ofentzagilearen gradu berberetan. Aurrez zehaztu dugu analogia bitan banatu daitekeela eta, Zigor Kodeko 4.1. artikuluaren arabera, analogia in bonam partem soilik izango dela aplikagarri Espainian (delitugilearen mesedetan), analogia in malam partem debekatuz (delitugilearen kaltera). Analogiaren eta interpretazioaren arteko muga oso zaila da zehazteko, izan ere, interpretazioa legezkoa den bitartean analogia debekatuta dago. Beraz, gakoa interpretazioaren mugak noiz bukatzen diren eta analogia noiz hasten den zehaztea da. 24 Modu sinple batean esanda, interpretazioa zilegi izango dela ulertzen da arrazoizkoa eta Konstituzioarekin bat datorrena bada. Honela, interpretazioa kontsideratuko da arau penalaren esanahi literal posiblearen barruan kokatzen bada. Aldiz, esanahi literal posible horren barruan aurkitzen ez bada analogia izango da. Adibidez, Zigor Kodeko 23. artikuluak inguruabar mixtoak biltzen ditu. Imaginatu, pertsona bat bere osabarekin bizi dela eta azken hau hiltzen duela. Kasu honetan ez da posible izango analogiaren erabilera, pertsonen aurkako delitua baita eta ahaidetasuna astungarri gisa erabiliko delako. Baina, osaba hil beharrean bere ondarearen aurkako delitu bat gauzatuko bali, analogia posible izango da ahaidetasuna aringarri gisa erabiliko delako. 25