Νευροβιολογία της Γλώσσας 2024 (PDF)

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Ι Νευροβιολογία της γλώσσας ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΦΩΛΙΑ 2024  Στόχοι μαθήματος  Πού βρίσκεται η γλώσσα;  Κλασικό μοντέλο επεξήγησης  Αφασία  Νευροψυχολογική αξιολόγηση  Παρέμβαση Πού βρίσκεται η γλώσσα; Το παραδοσιακό γλωσσικό μοντέλο  Το παραδοσιακό γλωσσικό μοντέλο – φρεν...

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Ι Νευροβιολογία της γλώσσας ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΦΩΛΙΑ 2024  Στόχοι μαθήματος  Πού βρίσκεται η γλώσσα;  Κλασικό μοντέλο επεξήγησης  Αφασία  Νευροψυχολογική αξιολόγηση  Παρέμβαση Πού βρίσκεται η γλώσσα; Το παραδοσιακό γλωσσικό μοντέλο  Το παραδοσιακό γλωσσικό μοντέλο – φρενολογία  Φρενολογία: Ο Gall (1809) μέτρησε κρανία σε φυλακές και φρενοκομεία, συσχετιστική συμπεριφορά με μετρήσεις κρανίου  Η υπόθεση ότι όλες οι πτυχές μιας σύνθετης συμπεριφοράς ρυθμίζονται σε μία ανατομικά διακριτή, διαχωρίσιμη, περιοχή του φλοιού, επιβιώνει μέχρι σήμερα  Θεωρία της «γλωσσικής περιοχής»: Broca-Wernicke Φρενολογία  Περιοχή Broca (1861)  Ασθενής με βλάβες στην πρόσθια περιοχή του φλοιού του αριστερού ημισφαιρίου  Δεν μπορούσε να μιλήσει (εκτός από το μονοσύλλαβο ταν- ταν)  Η λεκτική παραγωγή ρυθμίζεται στη συγκεκριμένη περιοχή  Παραβλέπεται το γεγονός ότι ο ασθενής του είχε επίσης  εκτεταμένη υποφλοιώδη βλάβη και  εκτεταμένη μη γλωσσική κινητική δυσλειτουργία  Περιοχή Wernicke (1874)  Οι ασθενείς που είχαν υποστεί βλάβη στη δεύτερη κροταφική έλικα του φλοιού στον οπίσθιο αριστερό ημισφαίριο είχαν δυσκολία στην κατανόηση  Το συμπέρασμά ήταν η γλωσσική κατανόηση ρυθμίζεται στη συγκεκριμένη περιοχή  Το κλασικό γλωσσικό μοντέλο  Bασικό νευροβιολογικό μοντέλο επεξεργασίας της γλώσσας  Xρήσιμo για την ταξινόμηση των αφασιών  Αφασία: Η διαταραχή στη γλωσσική παραγωγή ή κατανόηση ως αποτέλεσμα εγκεφαλικής βλάβης  Αφασία Broca Η βλάβη στο φλοιό των αριστερών μετωπιαίων λοβών έχει ως αποτέλεσμα την εξασθένηση της ικανότητας ομιλίας  Η φωνητική συσκευή παραμένει άθικτη  Η ικανότητα κατανόησης της γλώσσας φαίνεται να μένει ανεπηρέαστη  Αφασία Wernicke Άπταιστη χρήση της γλώσσας χωρίς νόημα Ο λόγος είναι ρέων – κενός περιεχομένου – «γλωσσική σαλάτα»  Βλάβη στην ικανότητα κατανόησης της γλώσσας  Η ακοή δεν επηρεάζεται «You know that smoodle pinkered and that I want to get him round and take care of him like you want before.»  Η εξέλιξη του μοντέλου  Ο Lichtheim (1885) πρότεινε μια υποθετική φλοιώδη οδό που συνδέει τις περιοχές Broca και Wernicke  Μεγάλη δεσμίδα νευρικών ινών στην περιοχή Broca  Τοξοειδής δεσμίδα (arcuate fasciculus) = η γέφυρα μεταξύ της κατανόησης και της παραγωγής  Το μοντέλο Wernicke– Geschwind  Ο Geschwind αναθεώρησε το μοντέλο (1970) και αυτό το μοντέλο επικρατεί μέχρι σήμερα  Αναγνωρίστηκε και η γωνιώδης έλικα (angular gyrus) του αριστερού ημισφαιρίου  Η γωνιώδης έλικα παίζει κεντρικό ρόλο στη διαμεσολάβηση μεταξύ της οπτικής και ακουστικής γλωσσικής επεξεργασίας  Η γωνιώδης έλικα = η ερμηνευτική περιοχή του ινιακού, κροταφικού και βρεγματικού λοβού Η εξέλιξη του μοντέλου Επανάληψη μιας λέξης που ακούμε Πότε γίνεται αυτό; Επανάληψη λέξης που διαβάζουμε Πότε γίνεται αυτό;  Το κλασικό μοντέλο - κριτική  Το Broca-Wernicke μοντέλο δεν υποστηρίζεται πάντα από τα κλινικά ευρήματα  Μόνιμη απώλεια της γλώσσας δεν συμβαίνει χωρίς υποφλοιώδεις βλάβες, ακόμη και όταν καταστρέφεται η περιοχή του Broca ή του Wernicke  Επιπλέον, ζημιά σε υποφλοιώδεις δομές, και όχι στο φλοιό, μπορεί να προκαλέσουν αφασικά σύνδρομα  Το ερώτημα ΠΟΥ βρίσκεται η γλώσσα είναι τελικά λάθος! Νεώτερα μοντέλα Αφασίες  Αφασία  Κάθε επίκτητη διαταραχή στην παραγωγή ή/και την κατανόηση του λόγου (προφορικού και γραπτού) που προέρχεται από βλάβη που εγκεφάλου  Προϋποθέτει την ύπαρξη γλωσσικών ικανοτήτων στον εγκέφαλο που θα προσβληθεί  Αφορά τόσο τον ενήλικα, όσο και τον παιδικό εγκέφαλο (μπορεί να συμβεί σε κάθε ηλικία)  Πρέπει να διαχωρίζεται από τις αναπτυξιακές γλωσσικές διαταραχές  Βλάβη πριν την ανάπτυξη του λόγου  Η αναδιοργάνωση του εγκεφάλου διαφέρει αν η βλάβη συμβεί προγεννητικά ή περιγεννητικά  Επίσης διαφέρει από το αν η βλάβη συμβεί οξέως ή σταδιακά  Στην ευνοϊκότερη περίπτωση ο λόγος αναπτύσσεται σχεδόν φυσιολογικά, αυτό επιτυγχάνεται με ενεργοποίηση ομόλογων περιοχών του δεξιού ημισφαιρίου  Βλάβη μετά την ανάπτυξη  λόγου Αξονικές μετωπιαίες τομές  Ασθενής με βαριά κινητική αφασία  ΑΕΕ: Κατανομή της αριστερής μέσης εγκεφαλικής αρτηρίας  Καμία βελτίωση 3 χρόνια μετά ισχαιμικό ΑΕΕ - Παρά την εντατική λογοθεραπεία, αλλά και τη δοκιμή φαρμακευτικής αγωγής Berthier, M.L., Dávila, G., García-Casares, N., Moreno-Torres, I. (2014). Post-stroke Aphasia. In: Schweizer, T., Macdonald, R. (eds) The Behavioral Consequences of Stroke. Springer, New York, NY. https://doi.org/10.1007/978-1-4614-7672-6_6  Βλάβη μετά την ανάπτυξη  λόγου Προσβολή πολλών εγκεφαλικών δομών κρίσιμων για την ανάρρωση - εξηγούν την κακή πορεία της αφασίας του ασθενούς  Ιππόκαμπος  Υπομεσολόβια δεσμίδα  Τοξοειδής δεσμίδα Πού βρίσκονται οι περιοχές; Berthier, M.L., Dávila, G., García-Casares, N., Moreno-Torres, I. (2014). Post-stroke Aphasia. In: Schweizer, T., Macdonald, R. (eds) The Behavioral Consequences of Stroke. Springer, New York, NY. https://doi.org/10.1007/978-1-4614-7672-6_6   Η αγγειακή εγκεφαλική νόσος και τα Αίτια αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια  Οι τραυματικές βλάβες του εγκεφάλου των  Τα νευροεκφυλιστικά νοσήματα (οι διάφοροι τύποι άνοιας) αφασιών  Άλλες νόσοι του κεντρικού νευρικού συστήματος (πολλαπλή σκλήρυνση, όγκοι κλπ.)  Επιπολασμός αφασίας  National Aphasia Association (2012): στις Η.Π.Α. ένα εκατομμύριο άνθρωποι (περίπου 1 ανά 250 κάτοικοι)  Μια ετήσια επίπτωση 43–77.5 ανά 100,000 ανθρώπους για την αφασία μετά ΑΕΕ (ποσοστό 30 ως 38 % των ασθενών που νοσηλεύθηκαν με ΑΕΕ)  Οι αριθμοί είναι πολύ υψηλότεροι μεταξύ ηλικιωμένων (2 στους 3 ασθενείς με αφασία θα είναι άνω των 70 ετών)  Παρά τον επιπολασμό της η αφασία παραμένει άγνωστη ακόμη κι ως οντότητα για τους πιο πολλούς ανθρώπους  Πώς επηρεάζει η αφασία ασθενείς με ΑΕΕ;  Επηρεάζει τη συνολική λειτουργικότητα και προκαλεί μεγάλη ψυχολογική επιβάρυνση  Σε περιβάλλον αποκατάστασης οι ασθενείς με αφασία μετά από ΑΕΕ παραμένουν περισσότερο χρόνο και έχουν πιο φτωχή ανάρρωση, σε σχέση με τους ασθενείς με ΑΕΕ χωρίς αφασία  Οι ασθενείς που αναρρώνουν με αφασία συμμετέχουν σε λιγότερες δραστηριότητες και έχουν χειρότερη ποιότητα ζωής από εκείνους χωρίς αφασία   Η κλασική κατηγοριοποίηση  Η κατηγοριοποίηση με βάση τα Κατηγοριοποίηση πιο σύγχρονα νευροανατομικά δεδομένα των αφασικών  Οι αφασίες στην καθημερινή συνδρόμων κλινική πράξη  Είναι χρήσιμη η κατηγοριοποίηση;  Κλασική κατηγοριοποίηση Οι αφασίες χωρίζονται: 1. Σε ρέουσες ή μη ρέουσες, ανάλογα τον επηρεασμό της ικανότητας παραγωγής του λόγου 2. Ανάλογα με τον επηρεασμό της κατανόησης (καλή ή κακή κατανόηση) 3. Ανάλογα με τον επηρεασμό της ικανότητας επανάληψης 4. Ανάλογα με τον επηρεασμό της διατήρησης κατανομασίας  Τα τρία πρώτα σημεία (παραγωγή, κατανόηση και επανάληψη) συνιστούν τον «διαγνωστικό αλγόριθμο» της  Κλασική κατηγοριοποίηση  Όσο πιο φτωχή η ροή (παραγωγή) του λόγου, τόσο πιο «πρόσθια» - κινητική είναι η αφασία (αφασία Broca)  Όσο πιο φτωχή η κατανόηση, τόσο πιο «οπίσθια» - αισθητική είναι η αφασία (αφασία Wernicke)  Όσο πιο φτωχή η ικανότητα επανάληψης, τόσο πιο φλοιϊκό είναι το σύνδρομο  Καλή επανάληψη σε σχέση με την παραγωγή ή/και την κατανόηση, μας κατευθύνει διαγνωστικά στα υποφλοιϊκά (διαφλοιϊκά) αφασικά σύνδρομα Κλασική κατηγοριοποίηση Κλασική κατηγοριοποίηση Οι αφασίες στην κλινική πράξη Οι αφασίες στην κλινική πράξη Berthier, M.L., Dávila, G., García-Casares, N., Moreno-Torres, I. (2014). Post-stroke Aphasia. In: Schweizer, T., Macdonald, R. (eds) The Behavioral Consequences of Stroke. Springer, New York, NY. https://doi.org/10.1007/978-1-4614-7672-6_6  Οι αφασίες στην κλινική πράξη Φάση Ανάρρωσης Αξιολόγηση συμπτωμάτων Υπεροξεία φάση – Έλεγχος κίνησης, σίτισης, μέρες 1 & 2 συναισθημάτων, σύντομη αρχική αξιολόγηση αφασίας Οξεία & υποξεία Επίσημη αξιολόγηση της αφασίας, των φάση – εβδομάδα 1 γνωστικών διαταραχών, της ως εβδομάδα 12 επικοινωνίας και της κινητικότητας Χρόνια φάση – Διαχείριση/αντιμετώπιση αφασίας, εβδομάδα 13 ως ποιότητας ζωής, ψυχοκοινωνικών εβδομάδα 52 παραμέτρων «Πολύ» χρόνια φάση Έμφαση στην κοινωνική αλληλεπίδραση, ικανότητα εργασίας, κλπ)  Οι αφασίες στην κλινική πράξη  Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει αισθητική αφασία με άθικτη την παραγωγή, ούτε κινητική αφασία με πλήρως άθικτη την κατανόηση  Συχνά τα χαρακτηριστικά του αφασικού συνδρόμου μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου, π.χ. μια μικτή (σφαιρική) αφασία, μετατρέπεται σε (κυρίως) κινητική  Μεγαλύτερη σημασία δεν έχει τόσο η αυστηρή κατηγοριοποίηση, όσο η αξιολόγηση της βαρύτητας, η εκτίμηση των δυνατοτήτων που έχουν διατηρηθεί και η δυνατότητα συγκρίσιμης επαναξιολόγησης στην πορεία του χρόνου  Αξιολόγηση κλινικής εικόνας  Αρνητικά συμπτώματα (βλάβες των λειτουργιών)  Θετικά συμπτώματα (άθικτες λειτουργίες)  Παραλείψεις (τομείς του λόγου που έχουν χαθεί)  Προσθήκες (τομείς του λόγου που δεν υπήρχαν πριν)  Επτά κλασικά σημεία αξιολόγησης 1. Ροή (παραγωγή) λόγου 2. Κατανόηση 3. Επανάληψη 4. Κατονομασία 5. Γραφή (αυθόρμητη, καθ΄υπαγόρευση, αντιγραφή) 6. Ανάγνωση 7. Συνοδά (μη σχετιζόμενα με το λόγο) νευρολογικά σημεία (π.χ. ημιπάρεση, ημιανοψία, κλπ) Διαγνωστική εξέταση της Βοστώνης για την αφασία Boston Diagnostic Aphasia Examination (BDAE)  Διαγνωστική εξέταση της Βοστώνης για την αφασία  Καθομιλούμενος και επεξηγηματικός λόγος  Ακουστική Κατανόηση  Έκφραση λόγου (περιλαμβάνει και τη Δοκιμασία Κατονομασίας της Βοστώνης Συνοπτική Μορφή 15 εικόνων- λέξεων)  Ανάγνωση  Γραφή- Γραπτός Λόγος Περιληπτικό περίγραμμα επιμέρους δοκιμασιών της συνοπτικής ελληνικής έκδοση σε μη ρέουσα αφασία Περιληπτικό περίγραμμα επιμέρους δοκιμασιών της συνοπτικής ελληνικής έκδοση σε μη ρέουσα αφασία  Ροή λόγου & επεξηγηματικός Λόγος  Ανταπόκριση σε Απλές Κοινωνικές αποκρίσεις  Ελεύθερη Συζήτηση  Παρουσίαση και Περιγραφή Εικόνας https://aphasia.talkbank.org/GR/  Ροή λόγου & επεξηγηματικός  Λόγος Αφασία Broca  [«παιδί … ππ …. μπορεί … γλυκό … μπισκότο … γλυκό … λοιπόν, δεν ξέρω, αλλά είναι εντολή … το κάνει εύκολα … χτύπημα … πτώση … άντρες … πολλοί όχι … κορίτσι … πιάτα … σαπούνι … σαπούνι … νερό … νερό … έπεσε παχ, αυτό είναι όλο… πιάτο … αυτό είναι όλο … μπισκότα … γλυ … γλυκό … μπισκότα… μπισκότα… αυτός … κάτω … αυτό είναι όλο … κορίτσι … γλιστερό νερό… νερό … και πονάει … πολλά να κάνει … αυτή … να καθαρίσει … πιάτα … εκεί πάνω … νομίζω αυτό κάνει … (Ο εξεταστής ρωτάει: Τι κάνει με τα πιάτα;) τα αδειάζει όχι … ξέχασα … λερώνει ρούχα (;) πιάτα (;) νερό … (Ο εξεταστής διερευνά: Τί πράγμα σχετικά με αυτό;] γλιστερό νερό …  Ακουστική κατανόηση  Κατανόηση λέξεων - Διάκριση λέξεων  Εντολές  Σύνθετο ιδεατό υλικό (αφηρημένες έννοιες) Logic Questions Ask the following questions to evaluate logic and problem-solving skills. Suggested answers are provided, but other responses may also be appropriate. _______ Why do you store ice in the freezer? (so it won’t melt)  Κατονομασία & επανάληψη  Αυτοματοποιημένες Αλληλουχίες  Επανάληψη λέξεων και προτάσεων  Κατονομασία  Μια αρχική επιμέρους δοκιμασία με τον όρο απαντήσεις κατανομασίας  Ακολουθεί η χορήγηση της Δοκιμασίας Κατανομασίας της Βοστώνης ( με τα 15 ερεθίσματα)  Καταλήγει με μια επιμέρους δοκιμασία ελέγχου για Κατανομασία ειδικών κατηγοριών ( γράμματα, αριθμοί, χρώματα) Κατονομασία Γραφή Παραμέτροι Εκτίμησης Γλωσσικού Δείγματος Γράπτου Αφηγηματικού Λόγου(ΔΕΒΑ-ΣΜ)  Ανάγνωση  Αναγνώριση βασικών συμβόλων  Αναγνώριση και αντιστοίχιση  Λέξης – εικόνας  Εκφώνηση κειμένου  Κατανόηση προτάσεων και παραγράφων μέσω ανάγνωσης Εκτίμηση της σοβαρότητας προβλήματος & χαρακτηριστικ ών του εκφραστικού λόγου Κλίμακα Εκτίμησης των Χαρακτηριστικών του Εκφραστικού Λόγου  Στοχεύει να συγκεντρώσει σε διακριτή οπτικά μορφή κλίμακες ποσοτικοποίησης των παραμέτρων που συμβάλλουν ουσιαστικά στη διαγνωστική κατηγοριοποίηση  Μη γλωσσικά Ποιοτικά Χαρακτηριστικά Παραγωγής Κλίμακα εκτίμησης χαρακτηριστικών του εκφραστικού Λόγου σε μη ρέουσα αφασία  Παροχή θεραπείας  Μορφή θεραπείας (ομαδική ή ατομική)  Πάροχος  Δοσολογία θεραπείας  Έναρξη θεραπείας  Πλαίσιο  Λογοθεραπευτική παρέμβαση  Constraint-Induced Language Therapy (CILT): Εντατική θεραπεία - «Αναγκαστική χρήση» της ομιλίας - περιορίζει τη χρήση των αντισταθμιστικών στρατηγικών της επικοινωνίας https://therapyinsights.com/clinical-resources/constraint-induced-language-therapy-cilt-task- building-a-garden/  Cognitive communication system  Computer-assisted treatment (CAT) -λογισμικό για τη βελτίωση των γνωστικών λειτουργιών επικοινωνίας μέσω επαναλαμβανόμενων, δομημένων πρακτικών δραστηριοτήτων (προσοχής, μνήμης, επίλυση προβλημάτων, εκτελεστική λειτουργία, γλώσσα) (Lebowitz, Dams-O'Connor, & Cantor, 2012)  Dual task training - επικεντρώνεται στη βελτίωση της πολυπλοκότητας των εργασιών στοχεύοντας την ικανότητα εκτέλεσης δύο ανταγωνιστικών εργασιών ταυτόχρονα (γνωστικών ή και κινητικών εργασιών) (Evans, Greenfield, Wilson, & Bateman, 2009)  Cognitive communication system  Errorless learning-τεχνική - ελαχιστοποίηση των λαθών καθώς το άτομο μαθαίνει μια νέα ικανότητα (Ownsworth et al., 2013)  Strategy-based instruction – χρήση διάφορων στρατηγικών αυτοενημερότητας, αυτοπαρακόλουθησης και αυτορρύθμισης  Compensatory strategy training-αξιοποιεί άθικτες δεξιότητες για να ξεπεράσει τα ελλείμματα που προκύπτουν (Shum, Fleming, Gill, Gullo, & Strong, 2011)  Metacognitive skills training - χρησιμοποιεί στρατηγικές καθορισμού στόχων - στρατηγικές όπως αυτο-ομιλία, αυτο- προβληματισμός - παρέχουν ανατροφοδότηση και  Επαυξητική & Εναλλακτική Επικοινωνία  PECS: Σύστημα ανταλλαγής εικόνων. Πακέτο παρέμβασης ενισχυτικής και εναλλακτικής επικοινωνίας  MAKATON HELLAS: Πρόγραμμα ανάπτυξης της επικοινωνίας και του λόγου. Υποστηρίζει τις συνολικές δεξιότητες επικοινωνίας του λόγου και της ομιλίας με νοήματα, σύμβολα, λέξεις  GO TALK NOW: Ψηφιακό εργαλείο μέσω της χρήσης tablet, το οποίο συνδυάζει οπτικό ερέθισμα και ψηφιακή ομιλία  GO TALK NOW MAKATON HELLAS Επαυξητική & Εναλλακτική PECS Επικοινωνία Discourse treatment in aphasia Charalambous, M., Symeou, R. T., Theodorou, E., & Kambanaros, M. (2024). The coproduction of a multilevel personal narrative intervention for people with aphasia in a community communication support group—A pilot study. Frontiers in Stroke, 3, 1393676. Ερωτήσεις;