3-лекция Жапония ХХ-ғ ІІ жарт.docx

**Жапонияның 1917-1950 жылдар аралығындағы саяси-экономикалық және әлеуметтік дамуы** 1917 мен 1950 жылдар аралығындағы Жапония тарихы саяси, экономикалық және әлеуметтік тұрғыда терең өзгерістерге толы. Бұл кезеңде Жапония империясы шарықтау шегіне жетіп, агрессиялық сыртқы саясат жүргізіп, Екінші...

**Жапонияның 1917-1950 жылдар аралығындағы саяси-экономикалық және әлеуметтік дамуы** 1917 мен 1950 жылдар аралығындағы Жапония тарихы саяси, экономикалық және әлеуметтік тұрғыда терең өзгерістерге толы. Бұл кезеңде Жапония империясы шарықтау шегіне жетіп, агрессиялық сыртқы саясат жүргізіп, Екінші дүниежүзілік соғыстың зардаптарын бастан кешті. Лекция барысында Жапонияның ішкі және сыртқы саясаты, экономикалық дамуы, 1930-40 жылдардағы агрессиялық саясаты, Екінші дүниежүзілік соғыстың аяқталуы мен соғыстан кейінгі кезең қарастырылады. **1. Жапонияның 1917-1931 жылдардағы саяси және экономикалық дамуы** **1.1 Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Жапония** 1917 жылы Жапония Бірінші дүниежүзілік соғыста жеңіске жеткен елдер қатарында болды. Соғыс кезінде Жапония өзінің өнеркәсібін дамытып, әлемдік сауда мен өндіріс саласында позициясын нығайтты. Жапония Қытайдың кейбір аудандарын және Тынық мұхитындағы бұрынғы неміс колонияларын бақылауға алды. **1.2 1920 жылдардағы экономикалық өсу және тоқырау** - **Экономикалық өсу:** Соғыстан кейінгі кезеңде Жапонияның өнеркәсіптік секторы қарқынды дамыды. Ел ауыр өнеркәсіп, химия өнеркәсібі және кеме жасау салаларында әлемдік деңгейде танылды. 1920 жылдардың басында Жапония экономикалық қуатты елге айналды. - **Экономикалық тоқырау:** 1929 жылғы Ұлы депрессия Жапонияға да әсер етті. Экономикалық қиындықтар нәтижесінде жұмыссыздық артып, өндіріс көлемі азайды. Ұлы депрессия жапон қоғамындағы әлеуметтік шиеленістерді күшейтті. **1.3 Жапониядағы саяси тұрақсыздық** 1920 жылдардағы экономикалық және әлеуметтік қиындықтар Жапониядағы саяси тұрақсыздықты күшейтті. Парламенттік жүйе халық арасында сенімсіздік туғызды, өйткені саяси көшбасшылардың сыбайлас жемқорлыққа бейімділігі байқалды. Бұл жағдай милитаристік топтардың күшеюіне және әскери көшбасшылардың билікті басып алуына жол ашты. **2. Жапонияның 1930-1945 жылдардағы агрессиялық сыртқы саясаты** **2.1 Манчжурияны басып алу (1931 ж.)** 1931 жылы Жапония Қытайдың солтүстік-шығысындағы Манчжурияны басып алды. Бұл әрекет Жапонияның агрессиялық сыртқы саясатының бастамасы болды. Манчжурия Жапонияның экономикалық ресурстарының маңызды көзіне айналды, әсіресе минералды ресурстар мен ауыл шаруашылығы салаларында. **2.2 1937 жылы Қытаймен соғыс** 1937 жылы Жапония Қытаймен толыққанды соғысқа кірісті. Бұл соғыс Жапонияның Орталық және Оңтүстік Қытайға дейінгі аудандарды бақылауға алу мақсатында жүргізілді. Шанхай, Нанкин қалаларында жапон әскерінің қатыгездігі кең таралып, бұл «Нанкин қырғыны» деп аталды. Қытаймен соғыс Жапонияның халықаралық аренадағы беделіне нұқсан келтірді. **2.3 Үштік пакт және Екінші дүниежүзілік соғысқа қатысу** 1940 жылы Жапония Германия және Италиямен Үштік пактіге қол қойды. Бұл Жапонияның Осьтік мемлекеттер одағында Екінші дүниежүзілік соғысқа қатысуын бекітті. 1941 жылы Жапония АҚШ-тың Перл-Харбор әскери базасына шабуыл жасап, АҚШ-ты соғысқа тартты. Осыдан кейін Жапония Оңтүстік-Шығыс Азияда кеңейіп, Филиппин, Малайзия, Индонезия сияқты елдерді жаулап алды. Алайда 1942 жылы Мидуэй шайқасындағы жеңіліс Жапонияның соғыс барысындағы бағытын өзгертті. **3. Жапонияның ішкі саясаты және қоғамы (1930-1945 жж.)** **3.1 Милитаризмнің күшеюі** 1930 жылдары Жапонияда әскери элита күшейіп, үкіметті бақылауға алды. Әскери көшбасшылар елдің сыртқы саясатын басқарып, империяны кеңейтуге бағытталған агрессиялық қадамдар жасады. Жапония милитаристік мемлекетке айналды, бұл елдің ішкі саясатын да қатты өзгертті. **3.2 Қоғамдағы идеологиялық өзгерістер** Жапонияда милитаристік идеология күшейді. Императордың құдіреті абсолютті саналды, ал қоғамда ұлттық патриотизм мен императорға адалдық жоғары деңгейге көтерілді. Бұл идеология жапон қоғамын мобилизациялауға және соғысқа қатысуға дайындады. **4. Екінші дүниежүзілік соғыстың салдары және Жапонияның жеңілісі** **4.1 Соғыстың ақыры** 1945 жылы АҚШ Жапонияның Хиросима мен Нагасаки қалаларына атом бомбасын тастады. Бұл Жапонияның жеңілуіне және капитуляцияға қол қоюына әкелді. Соғыстан кейін Жапония толығымен қирады, ал оның экономикасы мен инфрақұрылымы күйреді. **4.2 Оккупациялық кезең (1945-1952 жж.)** 1945 жылы Жапонияны АҚШ басқарған одақтастар күштері оккупациялады. Оккупациялық күштердің басшылығында генерал Дуглас Макартур болды. Бұл кезеңде Жапонияның саяси құрылымы түбегейлі өзгертілді. - **Конституциялық реформалар:** 1947 жылы Жапонияның жаңа Конституциясы қабылданды. Бұл Конституцияға сәйкес, императордың рөлі символикалық деңгейге дейін төмендетілді, ал ел парламенттік демократияға көшті. Сонымен қатар, Жапония бейбітшілікке негізделген сыртқы саясат ұстанып, өзінің әскери күштерінен бас тартты. - **Әлеуметтік реформалар:** Жапониядағы әлеуметтік құрылым да реформаланды. Феодалдық құрылым жойылып, ауыл шаруашылығы жерлерін қайта бөлу арқылы шаруалардың жағдайы жақсарды. Білім беру саласында да өзгерістер жасалды, жаңа демократиялық қоғам құруға бағытталған білім беру жүйесі енгізілді. **5. Жапонияның соғыстан кейінгі экономикалық қалпына келуі (1945-1950 жж.)** **5.1 Экономикалық қиындықтар** Соғыстан кейінгі жылдары Жапонияның экономикасы толық күйреген болатын. Елде азық-түлік тапшылығы, жұмыссыздық және инфляция белең алды. Жапон экономикасы АҚШ-тың экономикалық және гуманитарлық көмегіне тәуелді болды. **5.2 Экономиканы қайта құру** АҚШ-тың Жапонияға жасаған Маршалл жоспарының аясындағы көмектері елдің өнеркәсібі мен инфрақұрылымын қайта қалпына келтіруге бағытталды. Бұл кезеңде өнеркәсіптік өндіріс баяу қарқынмен қалпына келтіріліп, ел экономикасы жаңа даму жолына түсті. Жапонияның болашақтағы «экономикалық ғажайыбы» осы кезде бастау алды. **6. Жапон ұлттық менталитеті мен әлеуметтік даму** **6.1 Соғыстан кейінгі ұлттық сана** Соғыстан кейінгі кезеңде Жапония өз тарихын қайта бағалауға мәжбүр болды. Милитаризмнен бас тартып, бейбітшілік пен демократия құндылықтарына көшу --- елдің жаңа менталитетін қалыптастырды. Императордың абсолютті рөлінің төмендеуі, ұлттық ұжымдық жауапкершілікті арттырды. **6.2 Бейбітшілікке бағытталған қоғам** Жапониядағы әлеуметтік және саяси реформалар бейбітшілікке негізделген ұлттық идеологияны күшейтті. Бұл қоғамдағы жаңа құндылықтарды қалыптастырды. Тарихи тәжірибе Жапонияны милитаризмнен бас тартуға және бейбіт даму жолын таңдауға мәжбүр етті. **Қорытынды** 1917-1950 жылдар аралығындағы Жапонияның саяси, экономикалық және әлеуметтік тарихы үлкен өзгерістерге толы болды. Жапонияның агрессиялық сыртқы саясаты елдің кеңеюіне және әлемдік аренадағы рөлінің күшеюіне әкелгенімен, соғыстың нәтижесінде үлкен апатқа ұшырап, толық қирауға душар болды. Соғыстан кейінгі оккупация және реформалар Жапонияның болашақта бейбітшілікке негізделген елге айналуына ықпал етті. **Жапонияның 1950-2024 жылдар аралығындағы саяси-экономикалық және әлеуметтік дамуы** 1950 жылдан 2024 жылға дейінгі Жапонияның тарихы күрделі және көпқырлы кезеңдерді қамтиды. Бұл уақыт аралығында ел экономикалық «таңғажайып» кезеңдерді, сыртқы саясаттағы өзгерістерді және қоғамдағы әлеуметтік мәселелерді бастан өткерді. Лекцияда Жапонияның ішкі және сыртқы саясаты, экономикалық дамуы, ұлттық менталитеті және қазіргі заманғы әлеуметтік проблемалары қамтылады. **1. Жапонияның Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі қалпына келуі және экономикалық «таңғажайып»** **1.1 Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі кезең (1945-1950 жж.)** Соғыстан кейін Жапония толықтай қирап, экономикалық және саяси тұрғыда әлсіреген мемлекет болды. АҚШ басқарған оккупация кезеңінде Жапонияның саяси құрылымы мен экономикасы жаңартылды. 1947 жылы елде жаңа Конституция қабылданып, парламенттік демократия орнады. Императордың рөлі символдық деңгейге дейін төмендеді, ал АҚШ Жапонияның қауіпсіздігін қамтамасыз етті. **1.2 Экономикалық «таңғажайып» (1950-1973 жж.)** 1950-1973 жылдар аралығында Жапонияның экономикалық дамуы қарқынды болды. Бұл кезең «Жапон экономикалық ғажайыбы» деп аталды. - **Себептері:** - **Қайта құрылымдау:** АҚШ-тың қолдауымен Жапония экономикасы қайта құрылды. Өндіріс саласына баса назар аударылды. - **Технология мен инновациялар:** Жапония шетелдік технологияларды бейімдеп, өз инновацияларын дамытты. Бұл әсіресе автокөлік және электроника салаларында байқалды. - **Инфрақұрылым:** Үкімет инфрақұрылымға, білім беру жүйесіне және зерттеулерге көп қаржы салды. - **Жұмыс күші:** Жапон жұмысшыларының жоғары еңбекқорлығы мен компанияларға адалдығы өндіріс өнімділігін арттырды. - **Экономикалық жетістіктер:** - 1960 жылдары Жапония әлемдегі екінші ірі экономикаға айналды. - «Sony», «Toyota», «Honda» және «Mitsubishi» сияқты жапон компаниялары әлемдік нарықта жетекші орындарға ие болды. **2. Сыртқы саясат және халықаралық қатынастар** **2.1 АҚШ-пен қарым-қатынас** Соғыстан кейін Жапония АҚШ-пен жақын қарым-қатынас орнатты. Бұл қатынастар негізінен қауіпсіздік саласына негізделді. АҚШ-тың әскери базалары Жапония территориясында орналасты, ал Жапония өз қорғанысына көп қаржы жұмсамады. **2.2 Азиядағы саясаты** - **Қытаймен қатынастар:** 1972 жылы Жапония Қытай Халық Республикасымен дипломатиялық қатынас орнатып, екі елдің экономикалық ынтымақтастығы нығайды. Дегенмен Қытаймен тарихи шиеленістер, әсіресе Екінші дүниежүзілік соғысқа қатысты мәселелер, қатынастарды қиындатты. - **Корея түбегі:** Жапония мен Оңтүстік Корея арасында экономикалық және саяси ынтымақтастық дамыды, алайда тарихи мәселелер, әсіресе жапон оккупациясы кезіндегі қылмыстар, екі елдің қарым-қатынасын үнемі шиеленіске салды. **2.3 Сыртқы экономикалық саясат** Жапония 1970-1980 жылдары халықаралық саудада белсенді рөл атқарды. Ол экспортқа бағытталған экономиканы дамытып, әлемдік нарықта өзінің электроника және автомобиль өнімдерімен танылды. **3. 1990 жылдардағы экономикалық тоқырау және қайта қалпына келу** **3.1 Экономикалық көпіршік және дағдарыс (1990 ж.)** 1980 жылдардың соңында Жапония экономикасында қаржылық «көпіршік» пайда болды. Жылжымайтын мүлік пен акциялардың бағасы қатты өсті. 1990 жылдардың басында көпіршік жарылып, ел экономикалық рецессияға ұшырады. Бұл кезең «жоғалған онжылдық» деп аталды, себебі экономикалық өсу баяулап, қаржылық сектор әлсірей бастады. **3.2 Экономиканы қалпына келтіру** 2000 жылдардың басында Жапония реформалар жүргізіп, қаржылық жүйесін тұрақтандыруға тырысты. Технологияға негізделген салалар қайта жанданып, экспорт қайта өсе бастады. Алайда демографиялық дағдарыс және жұмыс күшінің азаюы экономиканың даму қарқынын баяулатты. **4. Жапон ұлттық менталитеті және әлеуметтік даму** **4.1 Ұлттық менталитет ерекшеліктері** - **Еңбекқорлық:** Жапон қоғамы ұзақ жұмыс уақытымен, еңбекқорлық мәдениетімен танымал. Компаниялардағы жұмысшылар өздерін компанияның бір бөлігі ретінде сезініп, оған адал қызмет етеді. - **Ұжымшылдық:** Жапондықтарда ұжымдық жұмыс пен топтық жауапкершілік жоғары бағаланады. Әрбір индивидтің қоғам алдындағы жауапкершілігі мен міндеті ерекше орын алады. - **Қарапайымдылық және дәстүрлер:** Жапонияда дәстүрлер мен әдептілік маңызды рөл атқарады. Бұл мәдениетте қарапайымдылық, кішіпейілділік және басқа адамдардың пікірін құрметтеу басты құндылықтар болып табылады. **4.2 Әлеуметтік даму мәселелері** - **Қартайған халық:** Жапония әлемдегі ең қарт елдердің бірі. Туу деңгейі төмендеп, халықтың қартаюы экономикалық өсімді баяулататын негізгі факторлардың бірі болып отыр. - **Жастар мен жұмыссыздық:** Жастар арасындағы жұмыссыздық және тұрақты жұмыс орындарының жетіспеушілігі де маңызды әлеуметтік мәселе болып табылады. - **Әйелдер мен гендерлік теңдік:** Жапонияда әйелдердің еңбек нарығына қатысуы баяу өсуде, бірақ әлі де гендерлік теңсіздік мәселелері бар. **5. Қазіргі кезеңдегі Жапонияның сыртқы саясаты және экономикалық жағдайы** **5.1 Қазіргі сыртқы саясат** - **АҚШ және Азия-Тынық мұхит аймағы:** Жапонияның сыртқы саясаты қазіргі таңда АҚШ-пен ынтымақтастыққа негізделіп келеді. Сонымен қатар, Жапония Қытай мен Оңтүстік Кореямен экономикалық ынтымақтастықты күшейтуге тырысып жатыр, бірақ тарихи және аумақтық шиеленістер әлі де сақталып отыр. - **Қорғаныс саясаты:** Соңғы жылдары Жапония өз қорғаныс қабілетін күшейтіп, өзін-өзі қорғау күштерін нығайтуға баса назар аударуда. Бұл Қытайдың әскери күшеюі мен Солтүстік Кореяның ядролық бағдарламасына байланысты. **5.2 Экономикалық жағдайы** - **Жаңа технологиялар мен инновациялар:** Жапония жасанды интеллект, робототехника, және цифрлық технологияларды дамытуға назар аударуда. Бұл жаңа индустриялар экономиканың негізгі қозғаушы күшіне айналуда. - **Экологиялық проблемалар:** Жапония климаттың өзгеруімен күрес шараларын күшейтуде, «жасыл» энергетикаға көшуге талпынып, қоршаған ортаны қорғау саласындағы бастамаларды алға тартып келеді. **6. Қазіргі Жапон қоғамының даму проблемалары** **6.1 Демографиялық дағдарыс** Жапонияның ең ірі әлеуметтік мәселелерінің бірі --- халықтың қартаюы мен туу деңгейінің төмендігі. Бұл экономикалық белсенділіктің төмендеуіне, зейнетақы жүйесіне ауыртпалық түсіруге және жұмыс күшінің азаюына әкелуде. **6.2 Жұмыс мәдениеті мен психологиялық денсаулық** Жапонияда ұзақ жұмыс уақыты және жұмысшылардың психологиялық жағдайы маңызды мәселеге айналды. Кейбір жұмысшылардың шамадан тыс жұмыс істеу салдарынан денсаулықтарына зиян келуі немесе психологиялық ауыртпашылықтарға ұшырауы байқалады. **6.3 Жастардың мәдениеті мен құндылықтары** Қазіргі заманғы жапон жастары дәстүрлі құндылықтар мен қазіргі заманның талаптары арасында дилеммаға тап болуда. Бұл олардың өмірлік мақсаттарына, жұмысқа, отбасыға деген көзқарасына әсер етуде. **Қорытынды** 1950-2024 жылдар аралығында Жапонияның саяси, экономикалық және әлеуметтік дамуы жаһандық аренада ерекше орын алды. Экономикалық «таңғажайып» кезеңінен бастап қазіргі кезеңдегі демографиялық және әлеуметтік мәселелерге дейінгі өзгерістер Жапонияның күрделі әрі көпқырлы даму жолын көрсетеді.