Gevaren, risico's en de STOP-strategie PDF

Universiteit Leiden – Faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen Arbo- en Milieudienst 20230414_versie 1.0_MBn Gevaren, risico’s en de STOP-strategie 1. Doel Dit...

Universiteit Leiden – Faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen Arbo- en Milieudienst 20230414_versie 1.0_MBn Gevaren, risico’s en de STOP-strategie 1. Doel Dit informatieblad beschrijft wat een gevaar en een risico is en wat de verschillen zijn. Daarnaast geeft het uitleg over de STOP-strategie (ofwel de arbeidshygiënische strategie). Dit is de internationale strategie die wordt toegepast om risico’s te beheersen. 2. Achtergrond De arbeidsomstandigheden dienen zo veilig en gezond mogelijk te worden georganiseerd. Om dit te kunnen doen dienen gevaren en risico’s te worden herkend en erkend en zullen doeltreffende maatregelen getroffen moeten worden om deze risico’s te beheersen. Het beheersen van risico’s dient te gebeuren volgens de arbeidshygienische strategie of kortweg de STOP-strategie. Deze strategie volgt een standaard rangorde in de keus van maatregelen. Hierbij zijn maatregelen uit een hogere categorie effectiever dan maatregelen uit lagere categorieën. Maar wat maakt iets nu een gevaar? En wanneer is iets een risico? En hoe werkt de STOP-strategie? Op deze vragen wordt hieronder antwoordt gegeven. 3. Gevaar en risico Gevaar en risico zijn twee kernbegrippen binnen de veiligheid. Om veilig te kunnen werken is het essentieel om te snappen wat beide begrippen betekenen en wat het verschil is. Een gevaar wordt als volgt omschreven: ‘Een gevaar is een eigenschap van een voorwerp of een gevaarlijke stof (een bron) dat in potentie in staat is om letsel en/of (gezondheids)schade te veroorzaken’. Neem als voorbeeld een mes. Een mes heeft als eigenschap dat het scherp is en dat kan letsel geven (je kan je eraan snijden). Een mes is dus een gevaar. Maar zolang het mes in een la ligt en niet gebruikt wordt, is het een gevaar, maar geen risico. Een risico wordt als volgt omschreven: ‘Een risico is de combinatie van de kans van het optreden van een gevaarlijke gebeurtenis (of blootstelling) en de ernst van het mogelijk(e) letsel en (gezondheids)schade als gevolg van de gebeurtenis (of blootstelling). In formule vorm: Risico = Kans x Effect (of Blootstelling x Gevaar)’. Kortom, een gevaar (met een bepaald potentieel effect) wordt pas een risico als er een interactie (een blootstelling) is met het gevaar. Neem nu het mes weer. Een mes wordt dus pas een risico, als er een interactie aangegaan wordt met het mes. Stel, iemand snijdt een stuk vlees met het mes, dan bestaat er de mogelijkheid (er is een kans/blootstelling) dat die persoon zich in de vingers snijdt en een snee oploopt (effect). Dit wordt dan het risico genoemd. Figuur 1 In het linkerplaatje is het risico aanwezig dat mogelijk de huid verbrand met eventueel huidkanker tot gevolg (effect) als gevolg van (langdurige) blootstelling aan de zon (UV-straling). Door een parasol (beheersmaatregel) te gebruiken (rechter plaatje), wordt de blootstelling aan de zon weggenomen en kan het effect (verbanden van de huid) niet meer plaatsvinden. Het risico is hierdoor geminimaliseerd. Risico = Blootstelling x Gevaar 1  Universiteit Leiden – Faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen Arbo- en Milieudienst 20230414_versie 1.0_MBn In onderstaande tabel staan een aantal voorbeelden van het verschil tussen een gevaar en een risico: Gevaar vs Risico Bron Gevaar Risico (blootstelling x gevaar) Gevaarlijke stof De stof is giftig. Inademing van dampen van de gevaarlijke stof tijdens het werken met de stof, waardoor iemand bedwelmd raakt. Laser De laser is schadelijk voor Bij het werken met een laser krijgt iemand de laserstraal het oog. in het oog en raakt blind. Proefdier Er kan een allergie Bij het werken met proefdieren ontwikkeld een persoon ontstaan. een allergische reactie. Beeldschermwerk RSI/KANS# Tijdens het langdurig werken achter de computer ontwikkeld iemand klachten aan zijn nek en schouders. Genetisch Aantasting van het milieu. Tijdens het werken met GGO’s ontsnapt een GGO uit de gemodificeerde containment en komt in het externe milieu terecht organisme (GGO) waardoor de biodiversiteit wordt aangetast. * #RSI = repetitive strain injury; KANS = klachten van arm, nek en schouders. *Een effect kan ook betekenen dat er schade ontstaat aan het milieu, indirect kan dit dan ook schade geven aan de gezondheid. Hoe groot is een risico is, is afhankelijk van hoelang en hoe vaak (duur en frequentie) iemand wordt blootgesteld aan het gevaar. Hoe langer en hoe vaker iemand wordt blootgesteld, hoe groter/ernstiger het effect zal zijn en dus hoe hoger het risico. Veiligheid is het bewust nemen van acceptabele risico’s. Maar wanneer is een risico acceptabel? Een risico is immers nooit nul. Een risico is acceptabel wanneer de kans dat er iets verkeerd gaat (effect treedt op) zo laag mogelijk is. Om een risico zo laag mogelijk te maken, worden er beheersmaatregelen genomen. Dit wordt gedaan volgens de STOP-strategie. 4. STOP-strategie De STOP-strategie (of arbeidshygiënische strategie) is de internationale strategie waarbij volgens een standaard rangorde beheersmaatregelen worden gekozen. STOP staat voor: Substitutie (of eliminatie) Technische maatregelen Organisatorische maatregelen Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBMs) De strategie dient ook in deze volgorde te worden toegepast, waarbij maatregelen in de bovenste categorieën (substitutie en/of technische maatregelen) effectiever en doeltreffender zijn dan maatregelen uit de onderste categorieën (organisatorische maatregelen en PBMs). Daarnaast moet de maatregel passend zijn naar de ernst van het risico. Ofwel hoe hoger het risico, des te hoger in de STOP-strategie rangorde beheersmaatregelen moeten worden gekozen. Om die reden geldt er bijvoorbeeld voor kankerverwekkende stoffen (zeer hoog risico) een vervangingsplicht (substitutie). Figuur 2. Hoe meer (effectieve) beheersmaatregelen worden toegepast, hoe lager het risico. 2  Universiteit Leiden – Faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen Arbo- en Milieudienst 20230414_versie 1.0_MBn In de tabel hieronder staat per stap een aantal voorbeelden gegeven van de verschillende typen maatregelen. STOP-strategie Stap Maatregel Substitutie - het vervangen van een kankerverwekkende stof door een minder gevaarlijke stof. - het vervangen van een klasse IV laser door een klasse II laser. - een poederige stof vervangen door pellets. - een proefdier vervangen door een computermodel of cellijn. - een ML-III GGO vervangen door een ML-I of ML-II variant. Technische maatregelen - toepassen van ruimte ventilatie. - gebruik maken van een gesloten systeem (bijv. een glovebox) - gebruik maken van een zuurkast of biosafety cabinet. - gebruik maken van instelbaar kantoormeubilair of kantoorfietsen. - toepassen van afschermingen en/of omkasting. Organisatorische maatregelen - het organiseren van instructies. - het inlassen van beweeg- of rustmomenten (pauzes). - toepassen van gevaarsignalering. - toezicht houden op naleving van regels. - toepassen van zonering. - een programma voor periodiek onderhoud en keuringen hebben. - een goede orde en netheid hanteren. - het maken en gebruiken van procedures/protocollen. Persoonlijke - het dragen van beschermende handschoenen. beschermingsmiddelen - het dragen van een labjas. - het dragen van een veiligheidsbril, laserbril of gelaatsmasker. - het dragen van gehoorbescherming. In de realiteit zal blijken dat vaak een combinatie van beheersmaatregelen (van alle stappen) wordt toegepast om een bepaald risico goed te beheersen. Om te laten zien hoe dit in de realiteit werkt, wordt hieronder een voorbeeld gegeven aan de hand van een alledaags probleem. Oversteken bij een drukke weg (deelname in het verkeer) Iedereen regelmatig aan het verkeer deelnemen en een keer een (drukke) weg moeten oversteken. Om dat veilig te kunnen doen zijn er verschillende beheersmaatregelen getroffen. Maar eerst het gevaar en het risico: gevaar = de auto’s/vrachtwagens/motors risico = tijdens het oversteken aangereden worden (=blootstelling) met (ernstig) letsel of overlijden tot gevolg (=effect). Om dit risico goed te beheersen worden onderstaande maatregelen toegepast volgens de STOP-strategie: Oversteken bij een drukke weg Stap Maatregel Substitutie (of eliminatie) - wegen alleen toegankelijk maken voor voetgangers (=eliminatie van auto’s) Technische maatregelen - toepassen van bruggen en/of tunnels. - een vangrail of afscheiding tussen voetpad en (snel)weg. - een middenberm met afscheiding. - gebruik van stoplichten. Organisatorische maatregelen - ouders leren hun kinderen veilig oversteken (instructies + toezicht). - een verkeersregelaar inzetten (vorm van toezicht en instructies). - toepassen van zebrapaden (zonering). - ophangen van verkeersborden (signalering). - verkeersregels (instructies). Persoonlijke beschermingsmiddelen - Harnas. - Knie, elleboog en/of pols bescherming. - Helm. Heb je nog vragen over bovenstaande informatie. Neem dan contact op met de Arbo- en milieudienst ([email protected]). 3