2023-2024 Algemene principes.pptx

Inleiding tot fiscaliteit 2023-2024 Prof. Dr. F. Debelva Praktische afspraken Praktische afspraken Cursusmateria al Exame n Structuur colleges • Handboek “Vademecum Fiscale Falconis 2023” • Slides • Oefeningen (3 x oefeningensessies) • Schriftelijk • Meerkeuzevragen en open vraag • Toegelaten:...

Inleiding tot fiscaliteit 2023-2024 Prof. Dr. F. Debelva Praktische afspraken Praktische afspraken Cursusmateria al Exame n Structuur colleges • Handboek “Vademecum Fiscale Falconis 2023” • Slides • Oefeningen (3 x oefeningensessies) • Schriftelijk • Meerkeuzevragen en open vraag • Toegelaten: Rekenmachine, wetboek Itaa-lex+ documentatie Toledo (geïndexeerde bedragen & evt. nieuwe wetgeving) 1. Inleiding 2. PB 3. VenB 4. BTW Zie ook informatiefiche op Toledo voor een uitgebreide toelichting en FAQ’s. 3 Examenvorm en puntenverdeling • Examen • Schriftelijk: meerkeuzevragen + open vraag (15/5) • Leerstof: handboek, slides en lesnota’s • (lijst niet te kennen randnummers volgt) • Mee te nemen: • Codex (niet-geannoteerd – niets zelf beschrijven), verwijzingen naar andere artikels mogen wel Bv.: “Zie Artikel 49” zijn wel toegelaten • Ook toegelaten: post-its e.d.m. indien deze onbeschreven zijn • Uitleg: zie Toledo • Niet-grafisch rekenmachine • Extra wetgeving zie Toledo 4 Praktische afspraken • Vragen? • Praktisch: [email protected] • Inhoudelijk: [email protected] • Vragen worden beantwoord t.e.m. laatste lesweek • Audio(visuele) opnames zijn uitdrukkelijk verboden 5 DEEL I: Basisprincipes van het Belgisch fiscaal recht 1. Het begrip ‘belasting’ • Begrip: vijf bestanddelen 1. Een door de overheid 2. eenzijdig opgelegde en verplichte bijdrage die 3. volgens regels van recht 4. opgelegd wordt aan personen/feiten die een band hebben met het territorium (van de staat) 5. en bestemd is om diensten van algemeen nut te financieren • • Bv. : inkomstenbelasting, De tienden (decima) consumptiebelasting en (10% van de oogst dat ze verdienen aan de vermogensbelasting overheid) • Meestal te betalen in cash, doch: • Umuganda (Rwanda) –> (bijdrage aan de overheid bv. kuisen van de straten) 7 • Vlaamse erfbelasting (2023): betaling met cultuurgoederen De betaling van de tienden (Pieter Brueghel de Jonge, 1618) 1. Het begrip ‘belasting’ • Ontleding begrip: 1. Verplichte bijdrage • Geen keuzemogelijkheid indien men zich in geviseerde situatie bevindt • Sancties en dwangmaatregelen mogelijk • Waarom? Essentiële functies van de staat: gezondheidszorg, infrastructuur en nationale veiligheid • Economische concepten • Publieke goederen: risico op marktfalen (‘free riders’) • Schaalvoordelen bij centralisatie 8 I l l u s t r 1. Het begrip ‘belasting’ 2. Opgelegd volgens rechtsregels (‘rule of law’) 9 • Geheven volgens wettelijke bepalingen = legaliteitsbeginsel (zie infra) • “No taxation without representation” • Goedgekeurd door bevoegde “Parlement” = democratische controle (art. 170 GW) • Jaarlijkse toestemming tot heffen van • Diverse nationale rechtsbronnen: wet, belastingen (Financiewet) en doen van uitvoeringsbesluiten, administratieve uitgaven (Rijksmiddelenbegroting) (art. rondzendbrieven 171 GW) • Meer en meer impact internationale en • Fiscale “wetgeving” supranationale normen: dubbelbelastingverdragen, EU-Verdragen, Europese Richtlijnen (vooral in btw maar ook steeds meer in directe belastingen) The Destruction of Tea at Boston Harbor, een litho uit 1846 van Nathaniel Currier, toont het protest tegen de Tea Act in 1773 waarbij een lading thee in de haven van Boston werd gegooid (wat later bekend werd als de Boston Tea Party). 1. Het begrip ‘belasting’ 3. Een bijdrage opgelegd door en betaald aan de overheid • Grondwet en bijzondere Financieringswetten en Gemenente en Provincie-wetten bepalen welke overheid kan heffen • Federale staat, gewest, gemeenschap, provincies, gemeenten (afzonderlijke bevoegdheiden en belastingen dat ze mogen hebben) • Niet door/aan particulieren 4. Opgelegd wordt aan personen/feiten die een band hebben met het territorium • Opleggen van belastingen vereist link met de staat (bv. rijksinwonerschap) • Link wordt in vraag gesteld (e-commerce); zie bv. US Supreme Court, Wayfair v. South Dakota (2018): Amerikaanse staten mogen van verkopers buiten hun staat eisen dat ze omzetbelasting innen en afdragen, zelfs als de verkoper geen fysieke aanwezigheid heeft in de staat. 10 1. Het begrip ‘belasting’ 5. Bestemd om diensten van algemeen nut te financieren • Overheid neemt beslissing omtrent gebruik fiscale opbrengsten (zie later) • Afhankelijk noden maatschappij en de politieke en economische context • Bv. Klimaatverandering • Overheid moet wel bepaalde regels respecteren (zie later) • Gebruik voor algemeen nut  verplichting om belasting te betalen ongeacht gebruik openbare goederen/diensten, dus afwezigheid aanwijsbare of individuele tegenprestatie 11 1. Het begrip ‘belasting’ SZ (werkgever) Heffingen die geen belasting zijn • Sociale zekerheidsbijdragen • Wat? Sociale bescherming door semi- overheidsinstellingen • Economisch gelijkaardig aan belastingen • Verplicht maar specifiek: • Gesteund op het verzekeringsbeginsel (bijdrageplicht schept recht op ontvangst voordelen)  viseren specifieke aanwending (bepaalde • Sociale zekerheidsbijdrage is dus geen uitgaven) belasting • Algemene beginselen van belastingrecht zijn niet van toepassing • Geen jaarlijkse wettelijke controle 12 SZ (werknemer) B R Belasting U T O L O O N Nettoloon Ca. 25 % Ca. 13,07 % 1. Het begrip ‘belasting’ Heffingen die geen belasting zijn • Retributies • Vergoeding voor tegenprestatie door overheid in rechtstreeks en onmiddellijk belang begunstigde (geïndividualiseerde dienst) • Beroep op dienst uit eigen belang (bijv. haven- en kaaigelden) • Gevolg: specifiek en niet verplicht • Er moet redelijke verhouding zijn tussen kost en de prijs die wordt aangerekend (anders is het toch een belasting) • Discussie: km-heffing vrachtwagens is belasting in VL en Brussel; in Wallonië is dit een retributie • Toepassingsproblemen: de combitaks 13 1. Het begrip ‘belasting’ Heffingen die geen belasting zijn • Verhaalbelasting • Verplichte heffing door overheid n.a.v. specifieke prestatie, ook wanneer belastingplichtige er geen specifiek voordeel uit haalt • Maar geen individueel beslissingsmoment voor de betaler ( retributie) • Bijv. aanleg riolering of aanleg fietspad 14 2. Waarom belastingen? • Profijtbeginsel (‘benefit theory’) • “Taxes are the price we pay for a civilized society.” • Idee van het ‘sociaal contract’: individuele burgers hebben een deel van hun vrijheid opgegeven in ruil voor bescherming (‘law and order’) • Belasting op basis van voordeel dat de burger behaalt • Een staat mag (en moet) zichzelf in stand • Soevereiniteitstheorie houden, onder meer door het heffen van belastingen • Relatie van ondergeschiktheid van de burger t.a.v. de staat • Staat kan slechts burgers onderwerpen indien er een voldoende band is (zie eerder) • Vereist parlementaire controle (zie eerder) in lijn met legaliteitsbeginsel (zie hierna) 15 Thomas Hobbes (1651), Leviathan 2. Waarom belastingen? Financieel 16 De belasting is een bijdrage waarmee de overheid haar uitgaven financiert. De hoeveelheid belastingen die geïnd moeten worden is afhankelijk van de taken die de staat op haar neemt. Herverdeling Het fiscaal systeem kan gebruikt worden om de kosten te spreiden van de uitgaven over de bevolking en hierdoor ook de inkomsten van de burgers te herverdelen. Dit heeft voornamelijk een effect op de structuur van de heffing. Regulering Staten kunnen via het fiscaal systeem het gedrag beïnvloeden van haar rechtsonderhorigen. Dit kan zowel in positieve zin (‘fiscale incentives’) als door bestraffend te werken. 2. Waarom belastingen? Illustratie regulering: vraag- en aanbodcurve • Onder normale omstandigheden toont de vraagcurve (dalend) de hoeveelheid van een bepaald product dat de kopers bereid zijn te kopen tegen een bepaalde prijs. • De aanbodcurve (stijgend) toont de hoeveelheid door verkopers te koop aangeboden tegen een bepaalde prijs. • Het punt waar beide curves elkaar kruisen is de evenwichtsprijs. Op dat punt is de marktprijs voldoende om leveranciers aan te moedigen een bepaalde hoeveelheid van een product (Q1) te produceren en consumenten bereid zijn tegen die prijs te kopen. • Als de overheid de belasting op een bepaald product (bijvoorbeeld tabak) verhoogt, verschuift de aanbodcurve naar links. Dit betekent dat de consumentenprijs stijgt, wat resulteert in een lagere 17 verkoop (Q2) van het schadelijke product. 2. Waarom belastingen? Fiscaa Functies Financie el Herverdele nd Gedragsture nd 18 l Belei d Streefdoelen Billijkhei d Rechtszekerhei d Efficiënti e Praktische uitvoerbaarh eid 2. Waarom belastingen?  De uitgaveposten ‘Sociale bescherming’ en ‘Gezondheid’ vertegenwoordigen ongeveer 1 euro op 2.  België bevindt zich daarmee in de Europese middenmoot (cijfers Eurostat).  Relatief grote ‘overhead’-kosten in vergelijking met buurlanden (cf. ‘Overheidsbestuur’).  Er wordt weinig besteed aan kerntaken van de staat (defensie, veiligheid). Bron: FOD Financiën 1 9 Proefle s 3. Hoe heffen we belasting? • Profijtbeginsel • Problemen: hoe te meten? Andere doelstellingen belastingen? • Het draagkrachtbeginsel • “The broadest shoulders should bear the greatest burden” • Probleem: hoe meten we de economische draagkracht van een person? • Inkomen = maatstaf voor de verdiencapaciteit • Vermogen = maatstaf voor de verzamelde activa • Consumptie = maatstaf voor levensstandaard 20 3. Hoe heffen we belasting? • Band tussen draagkrachtbeginsel en het gelijkheidsbeginsel • Gelijken moeten gelijk behandeld worden en ongelijken ongelijk • Gevolg: personen met zelfde draagkracht gelijk belast (horizontal equity) en personen met verschillende draagkracht ongelijk (vertical equity) 21 3. Hoe heffen we belasting? • Legaliteitsbeginsel • Art. 170 GW: “Geen belasting t.b.v. de Staat kan worden ingevoerd dan door een Wet” (idem voor gewesten, gemeenschappen, gemeenten,…) • Democratische controle • Gevolg: essentiële elementen van belasting moeten in “Wet” geregeld worden • ‘Essentiële elementen’ = toepassingsgebied, grondslag, tarief (incl. vrijstellingen en verminderingen) • Bovendien: niets is belastbaar tenzij dit in de Wet wordt bepaald • Bewijslast dat iets belastbaar is rust op fiscus • Delegatie aan uitvoerende macht (bijv. Koninklijk Besluit/KB) enkel voor andere elementen mogelijk (uitvoering van de Wet) • Vaak praktische uitwerking in richtlijnen van de uitvoerende macht (= de fiscus) (circulaires, beslissingen, FAQs) 22 3. Hoe heffen we belasting? Klassieke structuur van een belasting 1) Persoonlijk toepassingsgebied (wie betaalt de belasting?) • Voorbeelden  Het individu of gezinsverband bij inkomstenbelastingen of erfbelastingen  Juridische entiteiten bij de vennootschapsbelasting (ook: belasting op niet-winstgevende rechtspersonen, belasting op specifieke sectoren zoals banken, mijnen, verzekeraars)  Individuen of entiteiten die economisch actief zijn bij consumptiebelastingen zoals de btw  Verkopers of producenten bij accijnzen  De vervuiler (‘polluter pays’): milieubelastingen  Grote multinationals die digitale diensten verlenen (‘digital service tax’) • Juridische belastingplichtige is niet altijd de economische belastingplichtige • Niet-afwentelbare belastingen: bv. erfbelasting of inkomstenbelasting • Afwentelbare belasting: bv. accijnzen 23 3. Hoe heffen we belasting? 2) Materieel toepassingsgebied (wat wordt belast?) • Voorbeelden  Verdienen van inkomen in een bepaalde periode (inkomstenbelastingen voor individuen of entiteiten)  De levering van een goed of dienst (btw)  Overdracht van vastgoed (registratierechten waaronder verkoopbelasting of schenkbelasting)  Verkoop van financiële instrumenten (financial transaction tax / beurstaks)  Verkoop specifieke producten (accijnzen) 24  Doneren van goederen (schenkbelasting)  Overdracht goederen n.a.v. overlijden (erfbelasting)  Aanbieden digitale diensten (door multinational, zie eerder) Baardentaks (1698): Tsaar Peter de Grote knipt de baard van een Edelman. 3. Hoe heffen we belasting? 3) Belastbare grondslag (waarop wordt de belasting berekend?) • Voorbeelden  Belastbaar inkomen (inkomstenbelastingen voor individuen of entiteiten)  De prijs van een goed of dienst (btw)  Waarde van vastgoed (registratierechten waaronder verkoopbelasting of schenkbelasting)  Waarde van financiële instrumenten (financial transaction tax / beurstaks)  Waarde van schenking of nalatenschap (schenkbelasting of erfbelasting)  Omzet uit digitale diensten 25 Illustratie: de belasting op deuren en vensters 3. Hoe heffen we belasting? 4) Tarief (hoe hoog is de belasting?) • Meeste belastingen zijn “ad valorem” (gebaseerd op de waarde), beperkt aantal belastingen hebben een vast tarief (bv. accijnzen: gebaseerd op het volume dat wordt verkocht), andere parameters mogelijk! Proportionele heffing In een proportionele structuur blijft het tarief ongewijzigd bij stijgende inkomsten. Progressieve heffing In een progressieve structuur stijgt het tarief bij stijgende inkomsten. Hoog Hoog Regressieve heffing In een regressieve structuur neemt de heffing een kleiner deel in van het inkomen bij stijgende inkomsten. 26 Tarief Tarief Tarief Hoog Laa g Laa g Laa g 3. Hoe heffen we belasting? 4) Tarief (hoe hoog is de belasting?) • Tussendoor: hoe hoog mag een belasting maximaal zijn? • Staten hebben heel wat vrijheid, maar er zijn beperkingen • Economische theorie: de Laffer Curve • Juridische gronden • BE: Grondwettelijk Hof 22 juni 2005: 90% erfbelasting in Wallonië is in strijd met het recht op eigendom van de belastingplichtige • FR: 75% supertaks op rijken (> EUR 1 mio inkomen) is confiscatoir • EHRM: Hongaarse belasting van 98% op ontslagpremies in strijd met eigendomsrecht 27 3. Hoe heffen we belasting? 5) Formele regels (hoe verloopt de procedure?) • Formele regels bieden antwoord op een aantal vragen:  Wat is het belastbaar tijdperk? Kalenderjaar (individuen) vs. Boekjaar (entiteiten); of het ogenblik dat de overdracht plaatsvindt (bv. btw)  Aangifte en aanslagregels  Betaling en invordering (uitstel van betaling, edm.)  Bewijs en controle (Wie bewijst wat? Welke bewijsmiddelen? Onrechtmatig verkregen bewijs?)  Antimisbruikregels (algemeen of specifiek)  Sancties  Geschillen (administratieve geschillenregeling en gerechtelijk) 28 3. Hoe heffen we belasting? Enkele algemene beginselen en concepten • Directe  indirecte belastingen • Directe belasting: raakt een voortdurende toestand en wordt periodiek geïnd via aanslag lastens diegene die zich in belastbare toestand bevindt • Bijv. personenbelasting, vennootschapsbelasting (en alle andere inkomstenbelastingen) • Indirecte belasting: treft een voorbijgaand feit of rechtshandeling en wordt afzonderlijk per transactie geïnd • Bijv. erfbelasting, btw, BIV 29 3. Hoe heffen we belasting? Enkele algemene beginselen en concepten • Belastingrecht is van openbare orde • Dwingend  geen afwijkingen door akkoorden met fiscus • Wel akkoorden mogelijk over feitelijke kwesties • Wel bindend akkoord (“ruling”) mogelijk in het kader van Wet 24/12/2002 op voorwaarde dat de verrichting, vooraleer te worden uitgevoerd, correct aan DVB wordt voorgelegd (= akkoord over toepassing wet in concreet geval) • Wet bepaalt wie schuldenaar is van belasting • Geen afwijkingen bij akkoord tussen fiscus en belastingplichtige • Verschil “betalen van belasting”  “dragen van belasting” • Akkoorden tussen particulieren over “dragen” mogelijk tenzij wet dat verbiedt • Fiscus kan nog steeds de eigen belastingschuldige zelf aanspreken 30 3. Hoe heffen we belasting? Enkele algemene beginselen en concepten • Juridische dubbele belasting  economische dubbele belasting • Juridische dubbele belasting: dezelfde belastbare basis (bijv. inkomen, vermogen) wordt in hoofde van dezelfde persoon tweemaal aan dezelfde belasting onderworpen • Doet zich vooral voor bij grensoverschrijdende investeringen/activiteiten • Economische dubbele belasting: dezelfde belastbare basis (bijv. inkomen, vermogen) wordt in hoofde van twee verschillende personen tweemaal aan belasting onderworpen • Bijv. dividenduitkering, betaling van een vergoeding voor diensten die niet-aftrekbaar is bij de betaler maar toch belastbaar is bij de genieter 31 3. Hoe heffen we belasting? Grondwettelijke regels • Legaliteitsbeginsel (Art. 170 G.W., zie eerder) • Annualiteitsbeginsel (eenjarigheidsbeginsel) 32 • Art. 171 GW: “Over de belasting t.b.v. de Staat wordt jaarlijks gestemd. Regelen die zij invoeren zijn slechts voor een jaar van kracht indien zij niet worden vernieuwd” (analoog voor gewesten, gemeenschappen, provincies, gemeenten,…) • Jaarlijkse goedkeuring van de belastingwetten door Parlement • In inkomstenbelasting: • Inkomsten zijn belastbaar wanneer ze in belastbaar tijdperk zijn verwezenlijkt + aftrek kosten voor jaar waarin ze gedaan zijn (art. 49 WIB) • Belastingschuld ontstaat pas op laatste dag van dat tijdperk (art. 360 WIB) • Jaarlijkse aangifteplicht • Jaarlijkse indexatie van bepaalde bedragen (deze cursus: AJ 2024 = inkomsten 2023) 3. Hoe heffen we belasting? Grondwettelijke regels • Gelijkheidsbeginsel • Art. 10, 11, 172 GW: geen voorrechten in fiscale zaken • Schending indien gelijke situaties ongelijk of ongelijke situaties gelijk worden behandeld • Maar gerechtvaardigde onderscheiden mogelijk op basis van objectieve criteria indien redelijk verantwoord, rekening houdend met doel en gevolgen van betwiste maatregel • Vergelijkbaarheid / verantwoording / middel in verhouding tot doel 33 3. Hoe heffen we belasting? • Invloeden vanuit het internationaal recht • Verdragen ter vermijding van internationale dubbele belasting primeren op conflicterende bepalingen uit interne recht (“Franco Suisse”) • Hebben o.a. tot doel dubbele belasting te vermijden in grensoverschrijdende situaties • Andere doelstellingen: vermijden discriminatie, internationale samenwerking tussen nationale administraties mogelijk maken,… • Invloeden vanuit het Europees recht • Primair EU-recht • Fundamentele vrijheden VWEU: fiscale belemmeringen worden weggewerkt • Verbod op staatssteun: ook fiscale regels kunnen staatssteun zijn (zie bijv. toepassing op Belgisch excess profit regime) • Secundair EU-recht • Btw: uniforme EU-belasting gesteund op Richtlijn • Directe belastingen: Richtlijnen over eigenlijke belastingheffing beperkt; wel veel inzake uitwisseling inlichtingen en bestrijding fiscaal misbruik 34