Αρχές Ογκολογίας και Ογκολογικής Νοσηλευτικής PDF

15/10/2024 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Αρχές ογκολογίας και ογκολογικής νοσηλευτικής Θεοχάρης Κωνσταντινίδης Νοσηλευτής, RN, BSc, ΜΡΗ, PhD...

15/10/2024 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Αρχές ογκολογίας και ογκολογικής νοσηλευτικής Θεοχάρης Κωνσταντινίδης Νοσηλευτής, RN, BSc, ΜΡΗ, PhD Αναπληρωτής Καθηγητής Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο ❑ Από την αρχαιότητα είχαν παρατηρήσει την ανάπτυξη όγκων στο ανθρώπινο σώμα. ❑ Οι Μεσοποτάμιοι γνώριζαν τους κακοήθεις όγκους τους οποίους διέκριναν από τους φλεγμονώδεις. ❑ Ο Ιπποκράτης το 460 π.χ. διέκρινε τον καρκίνο σε επιπολής και εν τω βάθει και τον θεωρούσε νόσο της γεροντικής ηλικίας, ενώ την εμφάνιση του πριν την ήβη την θεωρούσε κληρονομική. ❑ Ο Γαληνός το 130-200 π.χ. περιγράφει τον καρκίνο σαν κακοήθη νόσο που μπορεί να προσβάλλει όλα τα όργανα και τον διακρίνει σε ελκωτικό και μη ελκωτικό. 1  15/10/2024 ΝΕΟΠΛΑΣΜ ΚΑΡΚΙΝΟΣ Α ΟΓΚΟΣ Ο Willis ορίζει το νεόπλασμα ως «μη φυσιολογική μάζα ιστού, η ανάπτυξη της οποίου υπερβαίνει εκείνη των φυσιολογικών ιστών, δε συμβαδίζει με αυτή, παραμένει δε υψηλή και μετά την παύση του αιτίου που προκάλεσε την μεταβολή». Ένας όγκος μπορεί να είναι: ΝΕΟΠΛΑΣΜΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΦΛΕΓΜΟΝΗΣ ΟΙΔΗΜΑΤΟΣ Ή ΑΙΜΟΡΡΑΓΙΑΣ ΤΑ ΝΕΟΠΛΑΣΜΑΤΑ ΧΩΡΙΖΟΝΤΑΙ ΣΕ: ΚΑΛΟΗΘΗ ΚΑΙ ΚΑΚΟΗΘΗ ΚΑΡΚΙΝΟΣ 2  15/10/2024 Διαίρεση των νεοπλασμάτων. Με βάση την συμπεριφορά τους έναντι του οργανισμού διακρίνονται σε καλοήθη και κακοήθη. ✓ Τα καλοήθη αυξάνονται αργά και όταν φτάσουν σ΄ ένα ορισμένο μέγεθος είναι δυνατό να παραμείνουν στάσιμα. ✓ Τα κακοήθη αναπτύσσονται γρήγορα και συνεχώς. ✓ Στα καλοήθη νεοπλάσματα η αύξηση γίνεται επεκτατικά με απώθηση των γύρω ιστών τους οποίους πιέζουν χωρίς να διηθούν. Έχουν σαφή διαχωριστικά όρια και εμφανίζονται έτσι σαν όγκοι καλά περιγεγραμμένοι και μπορεί να περιβάλλονται από ινώδη κάψα. ✓ Στα κακοήθη νεοπλάσματα η επέκταση γίνεται διηθητικά διαβρώνοντας τους γύρω ιστούς, ενώ δεν είναι περιγεγραμμένοι και δεν περιβάλλονται από ινώδη κάψα. Διαίρεση των νεοπλασμάτων. ✓ Τα καλοήθη νεοπλάσματα δεν προκαλούν μεταστάσεις – υποτροπές. ✓ Τα κακοήθη προκαλούν μεταστάσεις σε απομακρυσμένα όργανα μέσω κυρίως της λεμφικής και αιμοφόρου οδού ακόμη και αρκετά χρόνια μετά την αφαίρεση τους. ✓ Τα καλοήθη νεοπλάσματα ιστολογικά συνίστανται από καλά διαφοροποιημένο ώριμο ιστό που μοιάζει με το φυσιολογικό ιστό του οργάνου από το οποίο προέρχεται. Οι μιτώσεις είναι σπάνιες ✓ Τα κακοήθη νεοπλάσματα αποτελούνται από λιγότερο διαφοροποιημένο από τον ιστό του οργάνου από το οποίο προέρχονται, παρουσιάζουν δηλαδή μια κυτταρική και πυρηνική πολυμορφία. ✓ Επηρεάζουν την γενική κατάσταση του ασθενή και μπορεί να οδηγήσουν σε θάνατο του. 3  15/10/2024 Στάδια ανάπτυξης της νόσου Προκειμένου να αναπτυχθεί μια κακοήθη νεοπλασία διέρχεται από διαδοχικές φάσεις: Δυσπλασία Οι δυσπλαστικές αλλοιώσεις είναι μια μεταβολή του ώριμου κυττάρου που χαρακτηρίζεται από ποικιλομορφία στο μέγεθος και το σχήμα των πυρήνων και την αποδιοργάνωση του ιστού. Κυρίως όμως εμφανίζεται στο επιθηλιακό ιστό και οφείλεται σε παρατεταμένο χρόνιο ερεθισμό ή σε φλεγμονή. Καρκίνωμα in situ Όταν οι αλλοιώσεις είναι ιδιαίτερα έκδηλες και επιπλέον αφορούν όλη την προσβεβλημένη περιοχή, χωρίς όμως να επεκτείνονται κάτωθεν της βασικής μεμβράνης έχουμε την εικόνα καρκινώματος in situ. Διηθητικό καρκίνωμα Όταν έχει επέλθει διάσπαση της βασικής μεμβράνης και διήθηση των υποκείμενων στοιβάδων του οργάνου από νεοπλασματικά κύτταρα, τότε έχουμε την εικόνα του διηθητικού καρκινώματος. ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΑΓΓΕΙΟΓΕΝΝΕΣΗ ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΙΗΘΗΣΗ ΣΥΛΛΗΨΗ ΣΤΑ ΤΡΙΧΟΕΙΔΗ ΕΜΒΟΛΗ ΚΑΙ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΠΡΟΣΚΟΛΗΣΗ ΕΞΑΓΓΕΙΩΣΗ ΣΤΟ ΠΑΡΕΓΧΥΜΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΟΥ ΜΕΤΑΣΤΑΣΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ ΜΙΚΡΟΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΜΕΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΣΤΑΣΗΣ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΣ ΚΑΡΚΙΝΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΚΑΙ ΑΓΓΕΙΟΓΕΝΝΕΣΗ 4  15/10/2024 Τα περισσότερα βασικά φάρμακα δρουν δια παρεμβολής είτε στη σύνθεση του DNA, του RNA ή των λειτουργικών πρωτεϊνών για τη δημιουργία του μορίου. ΤΡΟΠΟΙ ΜΕΤΑΣΤΑΣΗΣ Οι κακοήθεις όγκοι όπως αναφέρθηκε εξαπλώνονται όχι μόνο με την διήθηση κατά συνέχεια ιστών αλλά και με τη δημιουργία δευτεροπαθών όγκων σε άλλα όργανα απομακρυσμένα ή περιοχές του σώματος , χωρίς να συνδέονται με τον αρχικό όγκο. Ο τρόπος αυτός εξάπλωσης λέγεται μετάσταση. Ο αρχικός όγκος είναι ο πρωτοπαθής όγκος, οι δε μακριά αναπτυσσόμενοι ονομάζονται δευτεροπαθείς ή μεταστατικοί όγκοι. 5  15/10/2024 ΤΡΟΠΟΙ ΜΕΤΑΣΤΑΣΗΣ ΑΙΜΑΤΟΓΕΝΗΣ ΛΕΜΦΑΓΓΕΙΑΚΗ ΜΕ ΕΜΦΥΤΕΥΣΗ Η ΔΙΑΣΠΟΡΑ ΜΕΤΕΜΦΥΤΕΥΣΗ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ❑ΑΙΜΑΤΟΓΕΝΗΣ ❑ΛΕΜΦΑΓΓΕΙΑΚΗ ❑ΜΕ ΕΜΦΥΤΕΥΣΗ Η ΔΙΑΣΠΟΡΑ ❑ΜΕΤΕΜΦΥΤΕΥΣΗ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΚΥΤΤΑΡΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ Οι φάσεις του κυτταρικού αναπαραγωγικού κύκλου είναι τέσσερις: (α) Φάση G1: στη φάση αυτή γίνεται σύνθεση RΝΑ και πρωτεΐνης, (β) φάση S: σύνθεση DΝΑ, (γ) φάση G2: προμιτωτική φάση, συμπλήρωση σύνθεσης DΝΑ, σχηματισμός μιτωτικής ατράκτου, (δ) μίτωση: διαίρεση του κυττάρου. Η φάση G0: αδρανής φάση ή φάση ανάπαυσης, μπορεί να συμβεί μετά τη μίτωση και κατά τη διάρκεια της φάσης G1.. 6  15/10/2024 Φάσεις κυτταρικού κύκλου G2 S ΣΗΜΕΙΑ ΔΡΑΣΗΣ ΤΩΝ ΚΥΤΤΑΡΟΤΟΞΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ Αντιβιοτικά Aντιμεταβολίτες S (2-6h) G2 (2-32h) Αλκαλοειδή της Vinca M Αναστολείς της (0.5-2h) μίτωσης Ταξάνες Alkylating agents G1 Κυτταρικός κύκλος (2-h) G0 7  15/10/2024 ΑΙΜΑΤΟΓΕΝΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑ Συνήθως η διασπορά γίνεται μέσω των φλεβών και των τριχοειδών Οι μεταστάσεις αφορούν κυρίως ένα ή περισσότερα ευμεγέθη παρεγχυματικά όργανα, όπως είναι το ήπαρ και οι πνεύμονες. Άλλα όργανα που συχνά αναπτύσσονται μεταστάσεις είναι ο εγκέφαλος, ο μυελός των οστών της σπονδυλικής στήλης και της πυέλου. Όταν έχει ήδη επέλθει αιματογενής διασπορά, η θεραπεία με στόχο την ίαση είναι πιθανή μόνο σε μερικές περιπτώσεις κακοηθών όγκων όπως χημειοθεραπεία για μεταστατικό καρκίνο του όρχεως. Λεμφαγγειακή διασπορά Όταν επέρχεται λεμφαγγειακή διασπορά αυτή σχεδόν πάντα αφορά τους επιχώριους του όγκου λεμφαδένες. Τα νεοπλασματικά κύτταρα διηθούν το τοίχωμα των λεμφαγγείων, εισέρχονται στην λεμφική κυκλοφορία και μεταφέρονται ως έμβολα στους επιχώριους λεμφαδένες του πρωτοπαθούς όγκου. Κρίσιμα για την πρόγνωση στοιχεία είναι: ο αριθμός των διηθημένων λεμφαδένων εάν έχει διηθεί η κάψα του λεμφαδένα, με διασπορά των νεοπλασματικών κύτταρων εκτός αυτού. Στις περισσότερες περιπτώσεις κακοήθων όγκων, με μεταστάσεις σε μικρό αριθμό επιχώριων λεμφαδένων χωρίς εξωλεμφαδενική διασπορά, είναι εφικτή η θεραπευτική χειρουργική επέμβαση. 8  15/10/2024 Μετάσταση με εμφύτευση ή διασπορά. Αυτή παρατηρείται σε νεοπλάσματα των ορογόνων υμένων (υπεζωκότας, περιτόναιο, περικάρδιο) ή ενδοκοιλιακών οργάνων όταν έχει διηθεί ο ορογόνος χιτώνας. Τότε νεοπλασματικά κύτταρα αποσπώνται και διασπείρονται μέσα σε κοιλότητες, εμφυτεύονται σε διάφορες θέσεις και δημιουργούν διάσπαρτους μεταστατικούς όγκους Μετεμφύτευση ή μεταμόσχευση Η άμεση αυτή μετεμφύτευση νεοπλασματικών κυττάρων σε άλλα σημεία του σώματος του ασθενή ευτυχώς συμβαίνει πολύ σπάνια και γίνεται λόγω μεταφοράς καρκινικών κυττάρων με τα εργαλεία ή τα χέρια του χειρουργού. Συνήθης θέση για την ανάπτυξη τέτοιων μεταστατικών όγκων είναι η εγχειρητική ουλή. Οι περισσότεροι συμπαγείς όγκοι αναπτύσσονται σε μια μόνο περιοχή του σώματος και σε κάποια φάση της εξέλιξης τους είναι δυνατό να δώσουν μεταστάσεις. Μερικοί όγκοι μεθίστανται σπανίως (π.χ βασικοκυτταρικό καρκίνωμα του δέρματος). Άλλοι όγκοι μεθίστανται πολύ νωρίς στην διαδικασία εξέλιξης τους (π.χ. το αδιαφοροποίητο μικροκυτταρικό καρκίνωμα του πνεύμονα). Σε άλλες περιπτώσεις είναι δυνατό οι μεταστάσεις να γίνουν έκδηλες ενόσω η πρωτοπαθής εστία είναι ακόμη πολύ μικρή (π.χ. καρκίνος του φάρυγγα). 9  15/10/2024 Επομένως για την εκτίμηση της πρόγνωσης ο χρόνος δεν φαίνεται να είναι ο πλέον σημαντικός παράγοντας. Το ουσιαστικό για την πρόγνωση είναι η βιολογική συμπεριφορά του όγκου και η έκταση της νόσου τη στιγμή της διάγνωσης. Χαρακτηριστικά του όγκου Το να δηλωθεί απλά ότι ένας ασθενής πάσχει από καρκίνο π.χ. καρκίνο του παχέος εντέρου ή του μαστού δεν είναι αρκετό. Ο γιατρός που θεραπεύει ένα καρκινοπαθή θα πρέπει να γνωρίζει πλήρως τα χαρακτηριστικά του όγκου τα οποία και είναι: --ο τύπος του κακοήθους όγκου --ο βαθμός κακοήθειας --η έκταση του όγκου 10  15/10/2024 Ο βαθμός κακοήθειας (grade of malignancy) Βασίζεται στην απόκλιση που παρουσιάζουν οι ιστοπαθολογικοι χαρακτήρες του κακοήθους όγκου σε σχέση με το προέλευσης του. Οι όγκοι διακρίνονται σε καλώς, μετρίως, ελάχιστα διαφοροποιημένους καθώς και σε αδιαφοροποίητους. Γενικά οι αδιαφοροποίητοι όγκοι εκδηλώνουν μεγαλύτερη κακοήθεια συγκριτικά με τους καλά διαφοροποιημένους. Συχνά ο βαθμός κακοήθειας εκφράζεται με ρωμαϊκούς αριθμούς από το I έως το IV όπου grade I εκφράζει χαμηλή κακοήθεια, ενώ Grade IV εκφράζει αδιαφοροποίητα νεοπλάσματα με υψηλή κακοήθεια. άρα χαμηλή πρόγνωση. ONCOLOGY Patient management TNM classification Tumor Nodes Metastasis 11  15/10/2024 Σταδιοποίηση των κακοήθων νεοπλασμάτων (T.N.M.) Προκειμένου να εκτιμηθεί με ακρίβεια η έκταση της νεοπλασματικής νόσου και να καταταγούν οι ασθενείς επακριβώς σε στάδια, λαμβάνονται υπόψη: το μέγεθος του όγκου/μέγεθος πρωτοπαθούς εστίας (tumor, T) η ύπαρξη ή μη και ο βαθμός προσβολής από την νεοπλασία των επιχώριων λεμφαδένων (nodes, N) η ύπαρξη ή μη απομακρυσμένων αιματογενών μεταστάσεων (metastasis, M). Οι αριθμοί που προστίθενται είναι για το Τ 1-4, για το Ν 0-3 και για το Μ 0 ή 1. Τ0 δεν αναδεικνύεται πρωτοπαθής εστία κακοήθους όγκου. Τ1ς καρκίνωμα ιn situ Τ1-4 αυξανόμενο μέγεθος και τοπική επέκταση του πρωτοπαθούς Ν0 δεν υπάρχουν διηθημένοι τοπικοί επιχώριοι λεμφαδένες Ν1-3 αυξανόμενος αριθμός και μέγεθος διηθημένων επιχώριων λεμφαδένων Μ0 δεν υπάρχουν απομακρυσμένες μεταστάσεις Μ1 ύπαρξη απομακρυσμένων μεταστάσεων. Π.χ Τ0+Ν1+Μ0 υπάρχει κατάληψη λεμφαδένων όχι όμως και απομακρυσμένες μεταστάσεις. 12  15/10/2024 Πλεονεκτήματα αυτής της μεθόδου είναι: Η εκτίμηση της πρόγνωσης. Ο ακριβής σχεδιασμός της θεραπείας. Η εκτίμηση των αποτελεσμάτων των θεραπευτικών χειρισμών. 13