15 Mayıs Tıp Dersi PDF

SOSYALLEŞME VE SOSYAL ETKİ Doç. Dr. Nermin Gündüz Haliç Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı  Sosyal Etki Sosyal etki sosyal psikolojinin ana konularından biridir. Bireylerin düşünce, duygu ve davranışlarının sosyal gruplardan nasıl...

SOSYALLEŞME VE SOSYAL ETKİ Doç. Dr. Nermin Gündüz Haliç Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı  Sosyal Etki Sosyal etki sosyal psikolojinin ana konularından biridir. Bireylerin düşünce, duygu ve davranışlarının sosyal gruplardan nasıl etkilendiğini inceler. İnsan biyopsikoSOSYAL bir varlık  Sosyal Etki Taklit Bireysel, sosyal etkinin bir çeşidi En basit sosyal davranış biçimlerinden Birinin davranışını kopyalama Kendimiz ve başkaları arasında fark olduğunu anladığımızda başlar  Sosyal Etki Taklit Yaşamın ilk yıllarında başlar Bebekle oynarken dil çıkardığımızda dil çıkarması Bebeğe ağzımızı açtığımızda onun da ağzını açması Başkalarını taklit edebilme özelliği ile doğma  Sosyal Etki Ayna Nöronları Biz bir eylem yaptığımızda bir nöron ateşleniyor, başkasını aynı eylemi yaparken gözlemlediğimizde bir diğeri ateşleniyor. Bu nöronlar başkalarının davranışını yansıtmakta Beyinde belli bölgelerde bulunurlar Taklidi daha iyi anlamamıza yardımcı olurlar  Sosyal Etki Roller Ayrı ayrı her biri kim olduğumuzu ve ne yaptığımızı tanımlamakta Toplumsal normlara uygunluk Hapishane deneyi  SOSYAL DAVRANIŞ etkilenen Diğerleriyleve bir arada yeniden olduğumuzda onlardan biçimlendirdiğimiz davranışlarımızdır. Birey toplumdan etkilenir. Etkilendiği oranda da toplumu etkiler. etkilenmemizi Dolayısıyla sosyal davranış içerir. diğerlerinden Sosyal etki sosyal davranışı yönlendirir.  ÖRNEKLER İnsan davranışları sosyaldir. Otobüste birisi tarafından izlenen Ayşe hanımın davranış değişimi Uykusu gelen Ali’nin eve misa r gelince davranış değişimi İzlediği f il mi sıkıcı olduğunu düşünen Ahmet, başka arkadaşlarının lmi beğenmesi ile lm hakkında söyledikleri Üç olayda da o ak nokta “sosyal etki”dir. Sosyal etki Uyma davranışı Benzerlik ( S o s y a l d a v ra n ı ş düzenliliği) Nermin Gündüz  Sosyal Etki sosyal etki sonucu meydana gelen gruba uyma davranışı, kişilerin “benzerliğini” ve sonuçta sosyal davranış düzenliliğini oluşturur. Bu düzenlilik diğerinin davranışını tahmin etmemize ve kendi davranışlarımızı ayarlamamızı sağlarlar. sınıf içi davranış biçimleri aile yemekleri tra kte davranış biçimleri SOSYAL ETKİ UYMA DAVRANIŞI BENZERLİK (SOSYAL DAVRANIŞ DÜZENLİLİĞİ) UYMA DAVRANIŞI BELİRLEYEN ETKENLER
Bireysel özellikler Grup özellikleri O amın özellikleri
UYMA DAVRANIŞININ TOPLUMSAL İŞLEVİ Uyma, sosyal davranışlarımıza devamlılık kazandırır. bir düzen ve TOPLUM, a- Davranış düzenliliğini sağlamak için normlar oluşturur. B-Bu normlar erken çocukluktan başlayarak tüm bireylere aşılanır. C-Böylece benzer davranışlarımızın çoğu, erken yaşlarda başlayan ve yaşamımız boyunca devam eden “o ak öğrenmeler” sonucu oluşur.  Sosyal Etki Kim zaman o ak öğrenme söz konusu değilken de uyma davranışı gösterir ve gerçeği diğerinin davranışının yansıttığına inanırız. sokakta yürürken 10 kişinin bir yere baktığını gördüğümüzde durup bakmamız. çıkış kapısını bilmediğimiz bir binada, önümüzde gidenleri takip etmemiz.  SONUÇTA Başkalarının davranışları bizi etkiler. Bu etki davranışlarımızı yeniden düzenlememize neden olur (uyma) Bilgimizin yeterli olmadığı durumlarda diğerinin davranışına ‘GERÇEĞİ TANIMLAMA’ görevi yükler ve uyarız.  SOSYAL ETKİ ARAŞTIRMALARI SHERİF’İN “GRUP NORMU OLUŞMASI” DENEYİ (sosyal norm nasıl oluşur) ASCH’IN “UYMA” DENEYİ (yerleşmiş bir sosyal norma bireyler nasıl uyar?) MİLGRAM’IN” İTAAT”DENEYİ (sosyal etki ve uyma davranışı nereye kadar gider?)  SHERİF’İN NORM DENEYİ
AŞAMA 1 Birbirlerini laboratuvara hiç tanımayan alınmışlar, kişiler ilk kendilerineolarak teker algı teker deneyi yapılacağı söylenmiş ve tamamen karar ufak bir ışık kısa aralıklarla gösterilmiş. t ı lmış bir odada Işığın her gösterilişinde, bu ışığın kadar hareket ettiği deneklere sorulmuş. hangi yöne ve ne Aslında ışık hiç bir yere aynı noktada durmaktaymış hareket ettirilmemekte ve hep  SHERİF’İN NORM DENEYİ
AŞAMA 1 İlk bölümde her denek önce birbirini tutmayan sayılar vermiş, fakat zamanla bir sayıda karar kılmıştır ilk seansta 1 cm , ikincide 5 cm, 3. de 9 cm diyen denek 10. seansta 7 cm’lik bir uzaklık söylemiş ve bundan sonra verdiği uzunluklar 6-8 arasında kalmıştır (KENDİ NORMUNU OLUŞTURUYOR) Aslında ışık hareket etmediği için bu sayıların gerçekle ilgisi yok. Ancak denek kendisince bir standa geliştirmiştir 7 cm gibi.  SHERİF’İN NORM DENEYİ
AŞAMA 2 Daha sonra kişiler gruplar halinde laboratuvara alınmışlar ve ışık her gösterilişinde tahminlerini yüksek sesle yapmaları istenmiş. Sonuçta, farklı normlar oluşturan bireyler bir araya geldiklerinde bireysel standa lardan vazgeçerek grup halinde tek bir standa oluşturmuşlardır. Kişisel normlar grup içinde yerini grup normlarına bırakmıştır.  SHERİF’İN NORM DENEYİ
SONUÇ Fiziksel gerçeğin belirsiz olduğu hallerde, birey, durumu belirlemek için bir yerlere tutunmak ister ve bu amaçla bir gerçek yaratır. Bu gerçek kişi yalnız ise kişi tarafından, eğer başkaları ile beraber ise etkileşim sonucu oluşturulur ve bu standarda beraberce uyulur.  ASCH’IN “UYMA” DENEYİ İnsan doğru bildiğini sandığı şeyin tersini iddia eden bir grupla karşılaşsa ne yapar? Mesela bir masada 8 kişi oturuyorsunuz ve size iki çizgi gösteriliyor ve hangisinin uzun hangisinin kısa olduğu soruluyor. Sizden önceki 7 kişi, size yanlış gelen cevabı veriyor. Size sıra geldiğinde ne yaparsınız? ASCH’IN “UYMA” DENEYİ  ASCH’IN “UYMA” DENEYİ Deneklere 'göz muayenesi'ne alınacakları söylenmiş ve kendilerine iki ka tan oluşan bir test uygulanmış. Ka lardan birincisinde, tek bir kalın çizgi bulunuyordu. Deneklerin yapması gereken, ikinci ka taki üç kalın çizgiden hangisinin birinci ka taki çizgi ile aynı uzunlukta olduğunu bulmaktı. Son derece basit olan bu deney sorusu, aynı oda içerisinde yan yana oturan ve genellikle 8 ila 10 kişiden oluşan gruplara aynı anda sorulmuş, her ka ikilisinin gösterilmesinin ardından deneklerden sırayla sesli olarak yanıt vermeleri istenmiş.  ASCH’IN “UYMA” DENEYİ Her denek grubunda, deneklerin biri dışındaki herkes deney ekibindendi ve dolayısıyla o ada aslında sadece tek bir denek vardı. Deney başladığında deney ekibindeki sözde denekler, (önceden planlandığı şekilde) ilk birkaç soruya doğru yanıt veriyor, ancak takip eden sorularda hep birlikte aynı yanlış cevabı vermeye başlıyorlardı. Böylelikle, herkesin aynı yanlış cevabı verdiği durumlarda, deneklerin ne kadarının sıra kendilerine geldiğinde gözleri önündeki gerçeği dile getirmeyip çoğunluğa uyum gösterecekleri ölçülmek isteniyordu.  ASCH’IN “UYMA” DENEYİ
SONUÇ Her 3 denekten biri grubun yanlı cevabına uymuştur. Tekrar tekrar yapılan bu araştırmada , insanların % 35 gibi azımsanmayacak bir kısmı, gruba uyarak apaçık gördükleri bir şeyin tersini söylemektedirler.  Sherif’in araştırmasında birey grubun kararlarına doğru olduğu için uymaktadır. Asch deneyinde ise birey grup krine yanlış olmasına rağmen uyar  MİLGRAM’IN İTAAT DENEYİ İnsanlar sosyal etkiye ne dereceye kadar boyun eğerler? Sosyal itaat ve başkaldırma nasıl oluşur? Milgram 1965’te tanımadığı birisine zarar verme emri alan birinin bu emre uyup uymayacağını ya da ne dereceye kadar uyacağını deneysel o amda incelemiştir.  MİLGRAM’IN İTAAT DENEYİ Tanınmış bir üniversitenin psikoloji laboratuvarında dünya çapında tanınmış bir prof. deney yapıyor. Araştırmacı, cezanın öğrenmeye etkisini incelediğini, birinizin öğretmen birinizin öğrenci olacağını söylüyor. “Öğrenci yanlış yaptığında ona ceza olarak elektrik şoku vereceksiniz” diyor.  MİLGRAM’IN İTAAT DENEYİ Siz öğretmen oluyorsunuz. İşlem, öğrenme psikolojisi deneylerinde sıklıkla kullanılan kelime dizinleri. Öğrenci bunları ezberlemek zorunda. Her yanlış cevap şokla karşılık buluyor. buradaki şok cihazı ve öğrenci rolündeki denek sahtedir. Öğrenci, prof asistanıdır ve şok cihazı da göstermeliktir.  MİLGRAM’IN İTAAT DENEYİ Yanlış cevaplar a tıkça şok da yükselmekte. Bir ara şok alan sahte denek beni buradan çıkarın ölüyorum” diye bağırıyor. Siz araştırmacıya dönerek “çıkmak istiyor ne yapayım” diyorsunuz. Araştırmacı da araştırmanın devam etmesi gerektiğini söylüyor ve şoklamaya devam ediyorsunuz.  MİLGRAM’IN İTAAT DENEYİ Bu araştırma Yale’de yapılmış. 40 kişiden hiç biri 300 volttan önce durmamış. Tüm deneklerin % 65’i sonuna kadar devam etmişler ve 450 voltluk şoku da öğrenciye vermişlerdir! Otoritenin etkisi bu tür aşırı itaati oluşturur.  Hapishane Deneyi 1971 yılında Philip Zimbardo:sosyal psikolog, insanlar sosyal rollere nasıl tepki verir? Stanford Üniversitesi Psikoloji Depa manı'nın bodrum katına inşa edilen sahte bir hapishanede, gardiyanlar ve mahkumlar olarak davranmalarını sağlayacak şekilde, 2 hafta sürecek olan deneyi için 24 kişiden oluşan bir grup erkek, üniversite öğrencisini deneyinde kullandı.  Hapishane Deneyi Zimbardo deneklerine hangi role sahip olacaklarını, onların haberi olmaksızın belirledi.  Hapishane Deneyi Mahkumlara deney süresince gardiyanların emirlerini dinleme zorunluluğu yükledi. Gardiyanlara ise mahkumlara sözlerini geçirebilmek için olabildiğince se davranmalarını; ancak şiddete kesinlikle başvurmamalarını tembihledi.  Hapishane Deneyi Gardiyanlar, tıpkı gerçek gardiyanlar gibi giydirildi, ellerine tahta sopalar verildi ve tamamen gerçek bir hapishane o amı yaratılmaya çalışıldı. Göz temasına engel olması amacıyla aynalı gözlükler verildi. Mahkumlara, bir mahkum kıyafeti giydirildi ve bileklerine birer zincir vuruldu. Gardiyanlara, mahkumlara kıyafetlerine işlenmiş numaralar ile çağırmaları tembihlendi. Böylece tamamen gerçek bir hapishane o amı yaratıldı.  Hapishane Deneyi Zimbardo, 14 Ağustos 1971 günü, "mahkum" konumunda olacakları kendi evleri önünde ansızın, beklenmedik bir zamanda tutuklayarak deneye dahil etti. Tutuklamaları Palo Alto polisi, Zimbardo ile anlaşmalı olarak yaptı ve mahkumları silahlı soygun suçuyla suçladı. Mahkumlar, tüm gerçek tutuklanma prosedürlerinden geçirildi, parmak izleri alındı ve pro l fotoğra arı çekildi. Polis karakolundan sonra, sahte hapishaneye gerçek bir mahkum taşıma aracıyla transfer edildiler.  Hapishane Deneyi Hapishanedeki her bir hücre, 3 mahkuma ev sahipliği yapmaktaydı. Hücreler oldukça dardı; mahkumlar için bir hapishane bahçesi yaratılmıştı ve gardiyanlar içinse geniş, rahat alanlar kurulmuştu. Gardiyanlar, üçlü gruplar halinde, 8 saatlik vardiyalarla çalıştılar. Gardiyanların görev sonrası hapishane alanında bulunmaları gerekmiyordu.  Hapishane Deneyi Deney bu şekilde başladı ve göreceli olarak sorunsuz bir ilk günden sonra, daha ikinci günden o alık karışmaya başladı. İkinci gün, 1. Hücrede kalan mahkumlar kapılarını yataklarla bloke ederek, kıyafetlerini çıkardılar ve gardiyanları dinlemeyeceklerini söyleyerek emirleri reddettiler. Olaylar bu şekilde başladı ve sonuçlar oldukça rahatsız edici düzeydeydi.  Hapishane Deneyi Sıradan ve normal sayılacak üniversite öğrencileri sadece birkaç gün içerisinde vahşi düzeyde sadist gardiyanlar ve gitgide korkaklaşan mahkumlara dönüştüler. Her geçen gün, her biri, rollerine daha da bağlı hale geldiler. Günler geçtikçe, gardiyanlar giderek şiddetlenen psikolojik kontrol taktikleri geliştirmeye başladılar.  Hapishane Deneyi Örneğin isyanlara katılmayanları aldıkları özel bir hücre yarattılar ve burada onları ödüllendirmeye başladılar. Benzer şekilde, mahkumların yatak çarşaf larını ve süngerlerini alarak onları metal yataklarda uyumaya zorladılar. Kısa süre içerisinde gardiyanlar, mahkumlara önce gizli, sonrasında ise açık şiddet uygulamaya başladı. Yemeklerini yemeyenler için gardiyanlar tarafından karanlık bir oda yaratıldı ve oraya hapsedilme cezası uygulanmaya başlandı.  Hapishane Deneyi Deneyin başlamasından sonra sadece 6 gün geçmesine ve deneyin içeriği tamamen rol olmasına rağmen sosyal ilişkilerin gerçekliğinden ötürü mahkumlar ile gardiyanlar arasındaki ilişki o kadar sadist ve vahşi bir hale gelmişti ki, Zimbardo beklediği süreyi tamamlayamadan deneyini sona erdirmek zorunda kaldı.  Hapishane Deneyi Deneyin ilk günlerinden itibaren gardiyan konumundaki öğrenciler, sözlerini mahkumlara dinletebilmek için giderek şiddetli hale gelen yöntemler uygulamışlardır. Mahkumlar da, ilk günlerde gardiyan konumundakilerin gerçek hayatta "kendileri ile aynı düzeyde" olduğunu bildiklerinden inatçı ve "zoraki" bir şekilde rollerini üstlenen bir tablo çizmişler, ancak her geçen gün bu inatlaşmaya bağlı olarak a an gardiyan şiddeti, onları giderek uysal ve korkak bir hale getirmiştir.  Hapishane Deneyi Zimbardo, deneyden kendisinin bile etkilendiğini beli miştir, çünkü kendisi de deneyde "hapishane müdürü" rolüne sahipti ve tamamen rol yapması gereken gardiyanların, tamamen rol yapması gereken mahkumlara uyguladıkları şiddeti sürdürmesine izin verecek kararlar almıştır.  Hapishane Deneyi Bu deney, toplumun onlara biçtikleri rolleri farkında olmadan nasıl sahiplendiğini ve o rolün etkisinden çıkamadan, kontrolsüz bir şekilde yerine getirdiğini net bir şekilde o aya koymuştur. Deneyle ilgili birçok ta ışma ve karşıt bilimsel makale yayınlanmıştır.  Hapishane Deneyi Ancak yine de, Stanford Hapishane Deneyi, psikolojik deneylerin en meşhurlarından biri olmuş, bu ünü beyaz perdeye de farklı ülkelerin sinemaları aracılığıyla taşınmıştır.