عقد مضاربه (Commandite;limited contract) - PDF

‫عقدمضاربه‬ Commandite;limited contract  ‫« عقود معین ‪ :2‬عقد مضاربه» استاد دهقان نژاد‬ ‫«« بسم اهلل الرّحمن الرّحیم »»...

‫عقدمضاربه‬ Commandite;limited contract  ‫« عقود معین ‪ :2‬عقد مضاربه» استاد دهقان نژاد‬ ‫«« بسم اهلل الرّحمن الرّحیم »»‬ ‫مباحث فقهی عقد مضاربه از کتاب « اللمعه الدمشقیه» اثر مرحوم شهید اول‬ ‫‪.1‬تعریف و ماهیت مضاربه‬ ‫هِيَ أَنْ يَدْفَعَ مَالَا إِلَى غَيْرِهِ لِيَعْمَلَ فِيْهِ بِحِصَّةٍ مُعَيَّنَةٍ مِنْ رِبْحِهِ‪.‬مضاربه آن است که شخص مالی را به‬ ‫‪.1-1‬‬ ‫دیگری دهد تا با آن کار کند و در برابر کار خود سهم معینی از سود آن را بردارد‪.‬‬ ‫‪ -‬ماده ‪ - ۶۴۵‬مُضاربه عقدی است که بموجب آن اَحَد متعاملین سرمایه می دهد با قید اینکه طرف دیگر با آن تجارت‬ ‫کرده و در سود آن شریک باشند صاحب سرمایه مالک و عامل مُضارِب نامیده می شود‪.‬‬ ‫چند نکته‪:‬‬ ‫‪.1‬ارکان مضاربه‪.1 :‬سرمایه ای که مالک در اختیار عامل قرار می دهد ‪.2‬تجارت و کاری که مضارب ( عامل)‬ ‫برای اداره سرمایه و معامله با آن بر عهده می گیرد ‪.3‬سودی که بدست می آید‪.‬‬ ‫‪.2‬مضاربه ماهیت حقوقی بسیط و مستقلی ندارد بلکه عمل حقوقی ویژه ای است که مرکب از عقود امانت‪ ،‬وکالت‬ ‫و مشارکت است‪.‬امانت است چون یدعامل ید امین است‪.‬وکالت است چون عامل به نیابت از مالک با سرمایه‬ ‫وی تجارت می کند‪.‬شرکت است چون عامل و مالک در سود حاصله از تجارت به طور مشاع شریک هستند‪.‬‬ ‫شرکتی که در اثر مضاربه ایجاد می شود فاقد شخصیت حقوقی است و همه معامالت به نام عامل و به وسیله او‬ ‫انجام می شود و نتیجه معامالت متوجه صاحب سرمایه می شود‪.‬‬ ‫‪.3‬البته واژه تجارت در مقابل صنعت و کشاورزی و باغداری است‪.‬جهت مضاربه تجارت است ولی جهت مزارعه‬ ‫کشاورزی و جهت مساقات باغداری است‪.‬‬ ‫هِيَ جَائِزَةٌ مِنَ الطَّرَفَيْنِ وَلَا يَصِحُ اشْتِرَاطُ اللزُومِ أَوِ الْأَجَلِ فِيْهَا لَكِنْ يُنْمِرُ الْمَنْعُ مِنَ التَّصَرُّفِ بَعْدَ الْأَجَلِ إِلَّا‬ ‫‪.2-1‬‬ ‫بِإِذْنِ جَدِيدٍ‪.‬‬ ‫ترجمه و تطبیق‪ :‬عقد مضاربه از هر دو دو طرف جایز است و شرط لزوم و یا مدت در آن صحیح نیست؛ به این معنا‬ ‫که وفاء به آن الزم نیست بلکه در هر زمان هر یک از طرفین عقد می تواند آن را فسخ کند‪.‬اما شرط کردن مدت این‬ ‫فایده را دارد که تصرف در مال پس از فرا رسیدن مدت معین شده نیازمند اذن جدید می باشد‪.‬‬ ‫‪ -‬ماده ‪ - ۵۵۵‬مُضاربه عقدی است جائز‪.‬‬ ‫‪ -‬ماده ‪ - ۵۵2‬هر گاه در مُضاربه برای تجارت مدت معين شده باشد تعيين مدت موجب لزوم عقد نمي شود‬ ‫ليكن پس از انقضاء مدت مُضارِب نمي تواند معامله بكند مگر باجازه جديد مالک‪.‬‬ ‫‪2‬‬  ‫« عقود معین ‪ :2‬عقد مضاربه» استاد دهقان نژاد‬ ‫‪.2‬اختیارات و تعهدات عامل‪:‬‬ ‫يُقْتَصَرُ مِنَ التَّصَرُّفِ عَلَى مَا أَذِنَ الْمَالِکُ لَهُ‪ ،‬وَلَوْ أَطْلَقَ تَصَرَّفَ بِالْإِسْتِرْبَاحِ‪.‬‬ ‫‪.1-2‬‬ ‫ترجمه و تطبیق‪ :‬عامل تنها مجاز به انجام تصرفاتی است که مالک به آن اذن داده است‪.‬و در صورتی که به طور‬ ‫مطلق اذن داده باشد معامله های سودآور با آن انجام می دهد [ در هر موردی که گمان سوددهی داشته باشد بدون‬ ‫آنکه مقید به نوع خاصی از تجارت و یا زمان و مکان خاصی باشد]‪.‬‬ ‫‪ -‬ماده ‪ - ۵۵۵‬در صورتيكه مُضاربه مطلق باشد يعني تجارت خاصي شرط نشده باشد عامل مي تواند هر قِسم‬ ‫تجارتي را که صالح بداند بنمايد‪ ،‬ولي در طرز تجارت بايد مُتَعارف را رعايت کند‪.‬‬ ‫هزينه های سفر از اصل مال پرداخت مي شود‪.‬وَ يُنْفِقُ فِي السَّفَرِ کَمَالَ نَفَقَتِهِ مِنْ أَصْلِ الْمَالِ‪.‬عامل در‬ ‫‪.2-2‬‬ ‫مسافرت هایی که برای انجام معامالت و مانند آن انجام می دهد همه هزینه خود را از اصل سرمایه بر می‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫وَلْيَشْتَرِ نَقْدَا بِنَقْدِ الْبَلَدِ بِثَمَنِ الْمِثْلِ فَمَا دُونَ‪ ،‬وَلْيَبِعْ کَذَلِکَ بِثَمَنِ الْمِثْلِ فَمَا فَوْقَهُ‪ ،‬وَلْيَشْتَرِ بِعَيْنِ الْمَالِ إِلَّا مَعَ‬ ‫‪.۵-2‬‬ ‫الْإِذْنِ فِي الذمه‪.‬عامل در خریدهای خود باید کاال را نقداً [نه نسیه] با پول رایج کشور و در برابر بهای کاالهای‬ ‫نظیر آن یا به مبلغ کمتر بخرد؛ در فروش نیز باید نقداً و با پول رایج کشور و در برابر بهای مثل کاالی خود یا‬ ‫مبلغ باالتری بفروشد‪.‬و نیز باید با عین سرمایه خرید کند نه در ذمه و به صورت کلی مگر آنکه مالک اذن در‬ ‫خرید در ذمه داده باشد‪.‬‬ ‫اماني بودن يد مضارب‪.‬وَ الْعَامِلُ أَمِينٌ لَا يَضْمَنُ إِلَّا بِتَعَدُّ أَوْ تَفْرِيْطٍ‪.‬وَلَوْ تَجَاوَزَ مَا حَدَّ لَهُ الْمَالِکُ ضَمِنَ‪ ،‬وَ‬ ‫‪.4-2‬‬ ‫الرَّبْحُ عَلَى الشَّرْطِ‪.‬‬ ‫ترجمه‪ :‬عامل امین است و جز در صورت تعدی و یا تفریط ضامن نمی شود اگر عامل از محدوده تصرفاتی که‬ ‫مالک اذن به آن داده فراتر رود‪ ،‬ضامن خواهد بود؛ و سود آن به همان صورت تعیین شده‪ ،‬تقسیم می شود‪.‬‬ ‫‪ -‬ماده ‪ - ۵۵۵‬مُضارِب در حكم اَمين است و ضامن مال مُضاربه نمي شود مگر در صورت تفريط يا تَعَدّی‪.‬‬ ‫‪ -‬ماده ‪ - ۵4۵‬حِصّه هر يک از مالک و مُضارب در منافع بايد جزء مُشاع از کل از قبيل رُبع يا ثُلث و ‪...‬باشد‪.‬‬ ‫‪ -‬ماده ‪ - ۵4۵‬حِصّههای مزبوره در ماده فوق بايد در عقد مضاربه معين شود مگر اينكه در عرف مُنَجَّزاً معلوم‬ ‫بوده و سكوت در عقد منصرف بآن گردد‪.‬‬ ‫‪.3‬سرمایه مضاربه‪َ :‬إِنَّمَا تَجُوزُ بِالدَّرَاهِمِ وَ الدُّنَانِيْرِ وَ تَلْزَمُ الْحِصَّةُ بِالشَّرْطِ‪.‬‬ ‫ترجمه و تطیبق‪ :‬مضاربه تنها با درهم و دینار یعنی پول مسکوکی که از جنس طال و نقره است صحیح است سهم عامل و‬ ‫مالک از سود به همان نحو که در مضاربه شرط شده است‪ ،‬الزم می شود‪.‬‬ ‫‪3‬‬  ‫« عقود معین ‪ :2‬عقد مضاربه» استاد دهقان نژاد‬ ‫‪ -‬ماده ‪ - ۵4۵‬سرمايه بايد وجه نقد باشد‪ (.‬ارزهای خارجي مانند دالر‪ ،‬يِن‪ ،‬يورو و ‪...‬؛ وجه نقد محسوب مي‬ ‫شود‪.‬رای هيات عمومي ديوانعالي کشور در مقام ايجاد وحدت رويه قضايي بهمن ‪)۵۵‬‬ ‫‪.4‬اجرت عامل و جهات فسخ و انفساخ عقد مضاربهَ‬ ‫‪ -‬لَوْ فَسَخَ الْمَالِکُ فَلِلْعَامِلِ أَجْرَةُ مِثْلِهِ إِلَى ذَلِکَ الْوَقْتِ إِنْ لَمْ يَكُنْ رِبْحٌ‪.‬‬ ‫ترجمه و تطبیق‪ :‬اگر مالک عقد مضاربه را فسخ کند و سودی تا آن زمان حاصل نیامده باشد‪ ،‬برای عامل اجرة المثل [ =‬ ‫دستمزد متعارف] کاری که تا آن زمان انجام داده خواهد بود‪.‬‬ ‫‪ -‬ماده ‪ - ۵۵1‬عقد مُضاربه به يكي از علل ذيل منفسخ مي شود‪:‬‬ ‫‪.2‬در صورت مُفلس شدن مالک‪.‬‬ ‫‪.1‬در صورت موت یا جنون یا سفَه اَحَد طرفین‪.‬‬ ‫‪.۴‬در صورت عدم امکان تجارتیکه منظور طرفین بوده‪.‬‬ ‫‪.3‬در صورت تلف شدن تمام سرمایه و رِبح‪.‬‬ ‫‪ -‬ماده ‪ - ۶۶۴‬مُضارب نمی تواند نسبت بهمان سرمایه با دیگری مُضاربه کند یا آن را بغیر واگذار نماید مگر با اجازه مالک‪.‬‬ ‫‪ -‬ماده ‪ - ۶۶۶‬مُضارِب باید اعمالی را که برای نوع تجارت مُتَعارف و معمول بَلَد و زمان است بجا آورد‪ ،‬ولی اگر اعمالی را‬ ‫که بر طبق عرف بایستی باجیر رجوع کند خود شخصاً انجام دهد مُستَحقّ اُجرَت آن نخواهد بود‪.‬‬ ‫‪ -‬ماده ‪ - ۶۶۵‬اگر کسی مالی برای تجارت بدهد و قرار گذارد که تمام منافع مال مالک باشد در اینصورت معامله مُضاربه‬ ‫محسوب نمی شود و عامل مُستحقّ اجرتالمثل خواهد بود مگر اینکه معلوم شود که عامل عمل را تَبَرُّعاً انجام داده است‪.‬‬ ‫‪ -‬ماده ‪ - ۶۶۵‬اگر شرط شود که مُضارب ضامن سرمایه خواهد بود و یا خسارات حاصله از تجارت متوجه مالک نخواهد‬ ‫شد عقد باطل است مگر اینکه بطور لزوم شرط شده باشد که مُضارب از مال خود بمقدار خسارت یا تَلَف مجاناً بمالک‬ ‫تملیک کند‪.‬‬ ‫‪.5‬اختالف بین عامل و مالک‬ ‫‪ -‬وَ الْقَوْلُ قَوْلُ الْعَامِلِ فِي قَدْرِ رَأْسِ الْمَالِ وَقَدْرِ الرَّبْحِ‪.‬در صورت اختالف مالک و عامل در مبلغ سرمایه یا مقدار‬ ‫سود حاصل شده سخن عامل [با قسم] پذیرفته می شود؛ زیرا عامل نسبت به سرمایه منکر مقدار زاید است و نسبت‬ ‫به سود امین است‪.‬‬ ‫پایان مباحث فقهی و حقوقی عقد مضاربه‬ ‫‪4‬‬