1. Undsen oilgolt.pdf

Course: Introduction to information system Lecture 1: Foundations of Information Systems in Business Introduction to information system 1  ISM221 - Мэдээллийн системийн үндэс Бүлэг 1: Мэдээллийн системийн үндсэн ойлголт...

Course: Introduction to information system Lecture 1: Foundations of Information Systems in Business Introduction to information system 1  ISM221 - Мэдээллийн системийн үндэс Бүлэг 1: Мэдээллийн системийн үндсэн ойлголт Introduction to information system 2  ХИЧЭЭЛИЙН ЗОРИЛТ Ø Өгөгдөл, мэдээллийн ялгаа, шинж чанаруудыг таньж мэдэх Ø Мэдээллийн системийн бүрэлдэхүүн хэсгүүд тэдгээрийн хөгжлийн чиг хандлага, хэрэглээг ойлгох Ø Байгууллагын мэдээллийн технологийн дэд бүтцийн үүрэг, ач холбогдлыг тодорхойлох Ø Мэдээллийн системийн үндсэн төрлүүд, тэдгээрийг хэн, ямар зорилгоор хэрхэн хэрэглэх, ямар үр өгөөжийг бий болгох талаар ойлгох Ø Мэдээллийн системийг байгууллага хэрхэн ашиглах болон амжилттай хэрэгжүүлэх, удирдах Introduction to information system 3  DIGITIZATION, DIGITALIZATION, AND DIGITAL TRANSFORMATION The four stages of industrial revolutions Source: Demandbase, 2017 Source: https://www.coresystems.net/blog/difference-between-digitization-digitalization-and-digital-transformation Introduction to information system 4  Яагаад МЭДЭЭЛЛИЙН СИСТЕМИЙН тухай судлах ёстой вэ? Information literacy Мэдээллийг үр ашигтай, зөв ашиглах 21-р зууны мэргэжилтэн ТА Мэдээллийн үнэ цэнийг үнэлэх Мэдээллийг оновчтой шийдвэр гаргахад ашиглах Олон төрлийн мэдээллийн эх сурвалжуудыг удирдах Мэдээллийг ёс суртахуунтай ашиглах Media literacy Мэдээллийг шинжлэн дүгнэх Мэдээллийн хэрэгслүүдийг харьцуулах, сонгох Мэдээллийн бүтээгдэхүүн бүтээх ICT Literacy (Information, Communications and Technology) Технологиудыг үр ашигтай хэрэглэх Орчин үеийн технологиудыг таних, ашиглах Технологийн ёс суртахуунтай хэрэглээ P21_Framework_Brief.pdf (battelleforkids.org) Introduction to information system 5  Яагаад МЭДЭЭЛЛИЙН СИСТЕМИЙН тухай судлах ёстой вэ? ТЕХНОЛОГИ СОНГОЛТ БИШ ЗАЙЛШГҮЙ ХЭРЭГЛЭЭ Бизнесийн орчинд явагдаж буй хурдацтай хөгжил нь зөвхөн бизнесийн загваруудыг өөрчлөөд зогсохгүй хэрэглэгчдийн хандлага, зан төлөвийг ч маш ихээр өөрчилж байна (Damanhouri, Are digital platform companies like Uber & Airbnb disrupting traditional industries? 2017) Introduction to information system 6  МЭДЭЭЛЛИЙН СИСТЕМИЙН ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТУУД Мэдээлэл нь байгууллагын хамгийн үнэ цэнэтэй нөөц – хөрөнгө Эх сурвалж: (Ralph M. Stair, 2018) МЭДЭЭЛЭЛ + СИСТЕМ =? Introduction to information system 7  ӨГӨГДӨЛ, МЭДЭЭЛЭЛ Өгөгдлийн Илэрхийлэх хэлбэр Өгөгдлийг боловсруулан үнэ цэнэтэй төрөл мэдээллийг болгох нь Тэмдэгт Тоо, үсэг бусад тэмдэглэгээ Байгууллагын ашиг орлогыг байнга Дуу авиа Дуу чимээ, ая нэмэгдүүлэх Зураг Зураг дүрслэл Өрсөлдөөнд давуу талыг олох Дүрс бичлэг Хөдөлгөөнт зураг, дүрс Бүтээгдэхүүн үйлчилгээнийхээ үнэ цэнийг нэмэгдүүлэх Фэйсбүүк өдөрт 500ТВ өгөгдөл боловсруулж байдаг. Яг юуны тухай өгөгдлүүдийг боловсруулдаг бол? Боловсруулсан өгөгдлөө хэрхэн ашиглаж ашиг орлого олдог вэ? Та фэйсбүүкэд ямар нэгэн төлбөр төлдөг үү? Introduction to information system 8  ӨГӨГДӨЛ, МЭДЭЭЛЭЛ Өгөгдлийг хэрхэн боловсруулахаас хамааран мэдээллийн утга, үнэ цэнэ, хэрэглээ өөрчлөгдөж байдаг Эх сурвалж: (Ralph M. Stair, 2018) Introduction to information system 9  ӨГӨГДӨЛ, МЭДЭЭЛЭЛ Мэдээлэл нь цогц, боловсруулагдсан, эмхлэгдсэн, шинжлэгдсэн, үнэлэгдсэн өгөгдлийн цуглуулга юм. ХЭРЭГЛЭГЧДИЙГ ТОГТМОЛ ҮНЭ ЦЭНЭТЭЙ МЭДЭЭЛЛЭЭР ХАНГАХ Үнэ цэнэтэй мэдээллийн шинж чанарууд - Хандаж болохуйц - Үнэн зөв байх - Бүрэн гүйцэд - Уян хатан - Хамгаалагдсан - Цаг үеэ олсон - Баталгатай Та өдөр тутамдаа ашигладаг системүүдийн хувьд хэр үнэ цэнэтэй мэдээллүүдийг авдаг вэ? Introduction to information system 10  ӨГӨГДӨЛ, МЭДЭЭЛЭЛ, МЭДЛЭГ Эх сурвалж: Г.Амарсанаа (IoT бий болгож буй боломж, 2017 оны илтгэл) Introduction to information system 11  СИСТЕМИЙН ТУХАЙ ОЙЛГОЛТ Систем нь тодорхой хил хязгаартай, нэг зорилготой, уялдаа холбоотой бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн цогц юм. Орцыг хүлээн авч зохион байгуулалттай хувиргах процессоор гарцыг бий болгох Орц Боловсруулалт Гарц Эх сурвалж: (Ralph M. Stair, 2018) Introduction to information system 12  МЭДЭЭЛЛИЙН СИСТЕМ ГЭЖ ЮУ ВЭ? Мэдээллийн систем нь өгөгдлийн нөөцүүдийн зохион байгуулагдсан нэгдэл бөгөөд байгууллагад шаардлагатай мэдээллийг цуглуулах хувиргаж боловсруулах Хадгалах, тараан түгээх Зорилго, зорилтдоо хүрч байгаа эсэхийг хянах, мониторинг хийх эргэх холбоогоор хангадаг. Компьютерт суурилсан мэдээллийн систем (КСМС) нь техник хангамж, програм хангамж, өгөгдлийн сан, харилцаа холбооны сүлжээ, өгөгдөл, бодлого дүрэм журмын нэгдэл. Та өдөр тутам банкны үйлчилгээг хүссэн газраасаа хүссэн цагтаа хийж болдог. Яг ямар уялдаа холбоотой бүрэлдэхүүн хэсгүүд хэрхэн холбогдож ажилладаг бол? Introduction to information system 13  МЭДЭЭЛЛИЙН СИСТЕМ ГЭЖ ЮУ ВЭ? Мэдээллийн эрин зуунд хамгийн үр ашигтай мэдээллийн систем Харилцаа нь Компьютерт суурилсан холбооны мэдээллийн систем юм. сүлжээнүүд Бодлого ба дүрэм аливаа нэг Хүмүүс журмуудын зохион байгуулагдсан … нэгдэл Техник Өгөгдөл, хангамж мэдээний Програм нөөцүүд хангамж Байгууллага доторх мэдээллийг хадгалж, эргүүлэн олж авч, хувиргаж, тараан түгээдэг Introduction to information system 14  ТЕХНИК ХАНГАМЖ ба ХӨДӨЛГӨӨНТ ТӨХӨӨРӨМЖҮҮД Техник хангамж нь орц, боловсруулалт, хадгалалт болон гарцын үйл ажиллагааг гүйцэтгэхэд ашиглаж буй компьютерийн тоног төхөөрөмжүүдээс бүрдэнэ. Мэдээллийн системийг байгуулах нь асар их хэмжээний хөрөнгө оруулалт Сервер гэж юу вэ? Яагаад ийм олон төрөл байх шаардлагатай вэ? (Монгол улсын үндэсний аудитын газар, 2011) Introduction to information system 15  ТЕХНИК ХАНГАМЖ ба ХӨДӨЛГӨӨНТ ТӨХӨӨРӨМЖҮҮД Илүү жижиг, илүү хурдан, илүү хөдөлгөөнт төхөөрөмжүүдийн эрин үе Инновацлаг техник хангамжууд нь Шинэлэг оруулах төхөөрөмжүүд Утасгүй холболт 3D камер дүрс бичлэг Хамгийн өндөр нягтрал бүхий дэлгэц Ухаалаг гар утасны 2019 онд нэвтрэх гол дэвшлүүд 5G технологи Нугардаг дэлгэц Нүхтэй дэлгэц Ид шидтэй дэлгэц Илүү олон үүрэгтэй камер (https://ikon.mn/n/1gqw ) Introduction to information system 16  ПРОГРАМ ХАНГАМЖ ба ХӨДӨЛГӨӨНТ ТӨХӨӨРӨМЖИЙН АПП Програм хангамж нь компьютерийн үйл ажиллагааг зохион байгуулж, удирдаж байдаг дэс дараалсан зааврууд Introduction to information system 17  ПРОГРАМ ХАНГАМЖ ба ХӨДӨЛГӨӨНТ ТӨХӨӨРӨМЖИЙН АПП Програм хангамжийн чиг хандлага Үүлэн технологи WEB2.0 Big data, BI технологиуд Мэдээлэл авах - Харилцах – Linkedin Санхүүгийн үйлчилгээ - Аялалд гарахдаа - Үйлчилгээ авах- UBcab Podcast Lendwallet CouchSurfing Introduction to information system 18  ПРОГРАМ ХАНГАМЖ ба ХӨДӨЛГӨӨНТ ТӨХӨӨРӨМЖИЙН АПП Програм хангамжийн чиг хандлага Үүлэн технологи WEB2.0 Big data, BI технологиуд “Улаанбаатар хотын Замын хөдөлгөөнийг хянах систем”-д ашиглагдаж буй програм хангамжууд (Монгол улсын үндэсний аудитын газар, 2011) Introduction to information system 19  ӨГӨГДЛИЙН САН ба ИХ ӨГӨГДӨЛ Өгөгдлийн сан нь байгууллагын үйл ажиллагааны өгөгдлийн хоорондын уялдаа холбоог тодорхойлсон бүтэц. Өгөгдлийн агуулах нь бизнес процессын түүхэн үйл ажиллагааны өгөгдлийн санг тодорхой бүтцээр зохион байгуулж үүсгэдэг. Дэлгүүрийн кассын системийн өгөгдлийн санг хэрхэн төсөөлж байна? Эх сурвалж: (Ralph M. Stair, 2018) Introduction to information system 20  ӨГӨГДЛИЙН САН ба ИХ ӨГӨГДӨЛ 2018 Tesla Model X Full-Self Driving Эх сурвалж: Г.Амарсанаа (IoT бий болгож буй боломж, 2017 оны илтгэл) Жолоочгүй машин хэрхэн замын хөдөлгөөнд оролцох вэ? Introduction to information system 21  ХАРИЛЦАА ХОЛБООНЫ СҮЛЖЭЭ ба ҮҮЛЭН ТЕХНОЛОГИ Харилцаа холбооны сүлжээ нь олон зуун техник хангамжуудыг хооронд нь холбож, харилцахад ашиглагдах дамжуулагч, холбогч технологиуд байдаг. Интернэт – Дэлхийн хамгийн том компьютерийн сүлжээ Интранет – Байгууллага доторх мэдээлэл хуваалцах, харилцах, хамтран ажиллахдаа вэб хөтчийг ашиглан зохион байгуулдаг. Экстранет – Сүлжээгээр дамжуулан байгууллагын дотоод интранет сүлжээнд тодорхой эрхийн түвшинд хандахад зориулагдсан вэб технологи Introduction to information system 22  ХАРИЛЦАА ХОЛБООНЫ СҮЛЖЭЭ ба ҮҮЛЭН ТЕХНОЛОГИ Internet of Things (IoT) Өгөгдлийн цуглуулах, дамжуулах боломжтой интернэтэд холбогдсон эд зүйлсийн сүлжээ Internet of Everything (IoE) Машинаас машинруу холбогдохоос гадна хүмүүсээс хүмүүсрүү, хүмүүс машинруу хандан өгөгдөл мэдээлэл солилцох тухай ойлголт Эх сурвалж: (Ralph M. Stair, 2018) Introduction to information system 23  БАЙГУУЛЛАГЫН СИСТЕМҮҮД Ажил гүйлгээ Хэрэглэгч нийлүүлэгчийн төлбөр, борлуулалт зэрэг бизнесийн холбоотой бүх харилцан солилцоонууд системүүдээс өгөгдөл Ажил гүйлгээ боловсруулах систем (Transaction processing system ) - Бизнесийн ажил гүйлгээнүүдийн өгөгдлүүдийг боловсруулдаг Удирдлагын мэдээллийн системүүд (Management information system ) - Менежерүүд, шийдвэр гаргагчдын үйл ажиллагааны үр өгөөжийг сайжруулах - Шаардлагатай мэдээллээр хангахын тулд - Бусад мэдээллийн эдээллийг нэгтгэн стандарт тайлан боловсруулдаг Introduction to information system 24 БАЙГУУЛЛАГЫН СИСТЕМҮҮД Эх сурвалж: (Ralph M. Stair, 2018) Introduction to information system 25  БИЗНЕСИЙН МЭДЭЭЛЛИЙН СИСТЕМҮҮД Мэдээллийн системүүд нь бизнесийн бүхий л салбарууд болон байгууллагын функцуудэд ашиглагдаж байна. Introduction to information system 26  БАЙГУУЛЛАГЫН СИСТЕМҮҮД Байгууллагын нөөцийн төлөвлөлтийн систем (Enterprise resource planning ) Нэгдсэн програм хангамжууд Олон нэгж хэсэг бүхий томоохон байгууллагууд бизнесийн үйл ажиллагаагаа нэгтгэн удирдах Introduction to information system 27  Хичээлийн хүрээнд... 21-р зууны мэргэжилтнүүд болохын тулд мэдээллийн технологийн мэдлэг ур чадвараа хэрхэн хөгжүүлэх ёстой Технологи нь бизнесийн уламжлалт хандлага, барилыг хэрхэн өөрчилж өрсөлдөөн хэрхэн өрнөх болсон Өгөгдлийг үнэ цэнэтэй мэдээлэл болгон боловсруулах нь мэдээллийн системийн хамгийн гол зорилго Мэдээллийг боловсруулах зорилгоо үр ашигтай зохион байгуулахад компьютерт суурилсан мэдээллийн систем хамгийн тохиромжтой Техник хангамж, програм хангамж, өгөгдлийн сан, сүлжээний технологиудыг тодорхой дүрэм журмын хүрээнд зохион байгуулж хүмүүст хэрэглэдэхүйц мэдээлэл боловсруулдаг нэгдэл бол мэдээллийн систем юм. Байгууллагын үйл ажиллагааг дэмждэг системийн төрлүүд нь өөр өөрийн онцлог үүрэгтэй байхаас гадна харилцан уялдаа холбоотой байдаг. Бизнесийн нэгдмэл уялдаа холбоо, мэдээллийн нэгдмэл байдлыг хангахад бизнесийн нөөцийн төлөвлөлтийн систем гол түлхүүр нь юм Introduction to information system 28  Агуулгын хүрээнд хэлэлцэх асуудал Өгөгдлийг гар аргаар цуглуулж боловсруулахад тулгардаг бэрхшээл? Мэдээллийг хэрхэн мэдлэг болгох вэ? Та ямар аппликэшн/програм хангамжийг хамгийн их хэрэглэдэг вэ? Таны ямар өгөгдлийг цуглуулж, ямар мэдээллээр хангадаг вэ? Бид өдөр тутамдаа ямар байгууллагуудын мэдээллийн системийг ашиглаж байна вэ? Эдгээр системүүдийг бүрэлдэхүүн хэсгүүд нь юу вэ? Давагдашгүй нөхцөл байдлын үед хувь хүмүүс, байгууллагуудад технологи хэрхэн давуу талыг бий болгосон бэ? 21-р зууны мэргэжилтнүүд болохын тулд мэдээллийн технологийн мэдлэг ур чадвараа хэрхэн хөгжүүлэх зорилго, төлөвлөгөнөө байна вэ? Энэ нь таны ирээдүйн ажил мэргэжилд ямар давуу талыг бий болгоно гэж төсөөлж байна вэ? Introduction to information system 29  Ашигласан эх сурвалж Gartner. (2024). Worl IT spending forecast. Gartner. James A. O’Brien, G. M. (2010). Introduction to information systems. New York: McGraw- Hill/Irwin. Ralph M. Stair, G. W. (2018). Principles of information system. Boston: Cengage Learning. Wall street journal. (2015). Airbnb Versus Hotels by Revenue. Wall street journal. Харилцаа холбооны зохицуулах хороо. (2023). Харилцаа холбооны үзүүлэлтүүд. Улаанбаатар: Харилцаа холбооны зохицуулах хороо. Introduction to information system 30