บทที่ 1 ภูมิปัญญาท้องถิ่น PDF

1 บทที 1 บทน : ภูมิปญญ เพือคุณภ พชีวติ วัตถุประสงคเชิงพฤติกรรม 1. นิสิตส ม รถอธิบ ยคว มหม ยและคว มส คัญของภูมิปญญ ทองถิน ด 2. นิสิตส ม รถอธิบ ยคว มหม ยและคว มส คัญของก รพัฒน คุณภ พชีวิต ด 3. นิสิตส ม รถอธิบ ยบทบ ทของภูมิปญญ ทองถินตอก รพัฒ...

1 บทที 1 บทน : ภูมิปญญ เพือคุณภ พชีวติ วัตถุประสงคเชิงพฤติกรรม 1. นิสิตส ม รถอธิบ ยคว มหม ยและคว มส คัญของภูมิปญญ ทองถิน ด 2. นิสิตส ม รถอธิบ ยคว มหม ยและคว มส คัญของก รพัฒน คุณภ พชีวิต ด 3. นิสิตส ม รถอธิบ ยบทบ ทของภูมิปญญ ทองถินตอก รพัฒน คุณภ พชีวิต วิธกี รสอน/กิจกรรมก รเรียนก รสอน 1. บรรย ยประกอบส ลด วีดที ศั น และเอกส รประกอบก รสอนพรอมสอดแทรก คุณธรรมจริยธรรม 2. กิจกรรมท ยบทเรียน 3. กิจกรรมกลุม มอบหม ยง นแกนิสิต คนคว จ กระบบส รสนเทศ อภิปร ยรวมกัน ก รประเมินผลลัพธก รเรียนรู 1. บง น กิจกรรมท ยบท และกิจกรรมกลุม 2. สอบวัดคว มรูกล งภ ค  2 บทน ภูมิปญญ ทองถิน นประเทศ ทยสวน หญถ ยทอดคว มรู ดยก รบอกเล นิท น หรือ กิจกรรมพืนบ น นก รสือคว มหม ย สวน หญองคคว มรูทีเกิดขึนเปนก รเรียนรูผ นก รปฏิบัติ ประสบก รณจริง มีลักษณะเปนก รบูรณ ก ร ก รศึกษ และด เนินง นแบบองครวม ดย ชฐ น คว มคิดรวบยอดทังระบบ ภูมิปญญ เปนแบบแผน นก รด เนินชีวิตทีมีคุณค และแสดงถึงคว ม เฉลียวฉล ดของคน นชุมชนแตละทองถินที ดปฏิบัติสืบตอกันม ดยช วบ น ดคิดและปฏิบัติ ต มศักยภ พและทรั พย กรทีมีอยูเพือแกปญห นชีวิตประจ วัน ดอย งเหม ะสม ซึงสงผล กระทบตอเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรมของชุมชน นเชิงบวก ดังนันก รเรียนรูเกียวกับภูมิ ปญญ ทองถินด นต ง จะท หส ม รถน องคคว มรู ปประยุกต ชเพือพัฒน คุณภ พชีวิตของ มนุษยเร หดีขึน ด เนือห 1. คว มหม ย คว มส คัญ และประเภทของภูมิปญญ ทองถิน 2. คว มหม ยและคว มส คัญของก รพัฒน คุณภ พชีวิต 3. บทบ ทของภูมิปญญ ทองถินตอก รพัฒน คุณภ พชีวิต 4. สรุป 1. ภูมปิ ญญ ทองถิน (Local wisdom) 1.1 คว มหม ยและคว มส คัญของภูมปิ ญญ ทองถิน ภูมิปญญ ทองถิน หรือ ภูมิปญญ ช วบ น เปนร กฐ นคว มรอบรูของช วบ น หรือ คว มรอบรูของช วบ นทีเรียนรูและมีประสบก รณสืบตอกันม ทังท งตรงคือประสบก รณของ ตนเองและท งออมซึ งเรียนรูจ กผู หญหรือคว มรูทีสะสมสื บตอกันม กล วอีกนัยหนึง ภู มิ ปญญ ช วบ น หม ยถึง ทุกสิงทุกอย งทีช วบ นคิด ดเองและน ม ชแกปญห เปนสติปญญ เปนองคคว มรูทังหมดของช วบ นทีคิดเองท เอง ดยอ ศัยศักยภ พทีมีอยูแกปญห ก รด เนิน ชีวิต นทองถิน ดเหม ะสมกับก ลสมัย (ส นักง นคณะกรรมก รวัฒนธรรมแหงช ติ, 2533)  3 ทังนี พจน นุ กรมฉบั บร ชบั ณฑิ ตยสถ น ป พ.ศ. 2545 อธิ บ ยคว มหม ยของภู มิ ปญญ ม จ กค ว ภูมิ ซึงหม ยถึง พืน ชัน พืนเพ คว มรู สวน ภูมิปญญ หม ยถึง พืนเพ คว มรูคว มส ม รถ ตอม นป พ.ศ. 2548 สมพันธ เตชะอธิก และคณะ ดอธิบ ยคว มหม ย ของ ภูมิปญญ ว เปนก รน แนวคิด คว มรู เทคนิค กระบวนก ร ก รสะสมประสบก รณม สร ง หเกิดคว มรู และสรุปคว มคิดรวบยอดจนส ม รถสร งสรรคสิงทีดี และเปนรูปธรรมที เดนชัดสอดคลองกับวิถีชีวิตของชุมชน สังคม และวัฒนธรรม ทีเปนภูมิปญญ สังสมกันม จ กก ร ปฏิบัติจริงและถ ยทอดกันม เปนเวล ช น น ดยภูมิปญญ เหล นีถูกคนพบ ทดลอง ช ดัดแปลง เพือ หสอดคลองกับทรัพย กรและสิงแวดลอมทีมีอยู นทองถิน และถ ยทอดกันม เปนเวล อัน ย วน น จึงถือเปนสิงทีมีคุณค ม ก ปจจุบันภูมิปญญ ทองถิน ดรับก รยอมรับและมีก รน ม ประยุกต ช หเข กับยุคสมัย ม กขึน และเปนทียอมรับกันแลวว ภูมิปญญ ทองถินของ ทยมีคว มส คัญและเปนท งเลือก หนึง นก รหยิบยกขึนม พัฒน ตอยอดส หรับประช ชนทีอยู นเขตชนบท แตเนืองจ กศ สตร เหล นีถูกละทิงเวล อันย วน นเชนเดียวกับศ สตรด นอืน ก รถ ยทอดองคคว มรูแบบตอเนือง จึงปร กฏอยูเฉพ ะ นบ งพืนที และสวน หญมีระบบก รถ ยทอดแบบ มเปนท งก ร เหน ดว ภูมิปญญ ทองถินของ ทยประสบปญห เรืองฐ นขอมูลมีนอย เนืองดวยลักษณะภูมิปญญ ทองถิน นประเทศ ทยสวน หญ มมีก รบันทึกเปนล ยลักษณอักษร ข ดก รถ ยทอดภูมิปญญ ทองถิน จ กรุนปูย สูรุนลูกหล น ซึงปจจุบันเหลือภูมิปญญ ทองถินนอยม กเมือเทียบกับ นอดีต บ งสวน เลือนห ย ป รวมทังมีก รเคลือนย ย ปต งประเทศเปนจ นวนม ก เชน ต รับย พืชสมุน พร (อุษ กลินหอม, 2552) ตัวอย งภูมิปญญ ทองถินก ร ช ขมินชัน ขมิ นชัน เปนหนึ ง นสมุน พร ทยที มีก ร ชประ ยชนอย งหล กหล ยและ กว งขว ง ดยวิธีก ร ชมีทั ง ชเหง สด ท แหง บดเปนผง อ ทิเชน ท แผล พอกหน ตม รับประท น ชประกอบอ ห ร และ ชเปนสวนผสม นผลิตภัณฑอีก ม กม ย ขมิ นชัน มีชื อวิท ย ศ สตร Curcuma longa Linn. ชื อทองถิน ขมิ นแกง ขมิ นชัน ขมินหยอก ขมินหัว ขีมิน ต ยอ สะยอ หมิ น เปน มลมลุก มีเหง ตดิน เนื อ น สีเหลืองอม สม (ภ พที 1.1) สรรพคุณ : บรรเท อ ก รแนนและจุก เสีย ดม จ กน มัน หอมระเหยจ กร กเหง ของขมินชัน และ ดรับ ก รบรรจุเข นบัญ ชีย หลักแหงช ติ เมื อป 2542 ตอม ผลวิจัย พบ  4 ส ร “เคอรคูมิน อยด” มีป ระ ยชนตอสุข ภ พทั งมีฤ ทธิ ต นอนุมูล อิส ระ มีฤ ทธิ ลดก ร อัก เสบ ลดคอเลสเตอรอล นเลือ ด ปองกัน ตับ จ กส รพิษ ปองกัน มะเรง (องคก รเภสัช กรรม, 2561) ทั งนี ส รสกัด เคอรคูมิน อยดจ กเหง ขมิ นชัน ยัง ดรับ ก รรั บ รองจ กองคก ร อ ห รและย (อย.) ภ พที 1.1 ขมินชัน: ลักษณะภ ยนอกของล ตน แคปซูลผงขมินชัน ครงสร งท งเคมี ของส รเคอรคูมิน นขมินชัน ผงขมินชันบดละเอียดและเหง ขมินชัน (ทีม : https://www.khaosod.co.th/lifestyle/news_2375002. https://www.petchracha.com/content 5284/ขมินชัน-tumeric. https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fwww.healt hysuggest.) 1.2 ประเภทของภูมปิ ญญ ทองถิน เปนที ทร บกั น ดี ว ภู มิ ป ญญ ทองถิ นมี ห ล กหล ยด นและแตกต งกั น ปต ม สภ พแวดลอมและทรัพย กรทีมีอยู นทองถิน อย ง รกดีก รแยกประเภทของภูมิปญญ ทองถิน แตกต งกันหล กหล ยขึนกับเกณฑที ช  5 ดย เสถียร ฉันทะ และ เมธี วงศหนัก นป พ.ศ. 2557 เสนอมุมมองเกียวกับภูมิปญญ ออกเปนสองด น ดแก 1. ด นทีมองเหนชัดเจนเปนรูปธรรม เชน รูปแบบกรรมวิธี นก รเพ ะปลูกหรือภูมิ ปญญ เทค น ลยีพืนบ น ก รท ม ห กิน ก รเกษตร หัตถกรรม ศิลปะ ดนตรีและ อืน 2. ด นทีเปนอุดมก รณหรือเปนน มธรรม เปนปรัชญ นก รด เนินชีวิต เปนเรือง เกียวกับก รเกิด แก เจบ ต ย คุณค และคว มหม ยของทุกสิง นชีวิตประจ วัน ส นักง นปลัดกระทรวงทรัพย กรธรรมช ติและสิงแวดลอม (2550) แบงภูมิปญญ ทองถินออกเปน 5 กลุม ดังนี 1. ภูมิปญญ ทองถินด นก รเกษตรพืนบ น ดแก ก รจัดท ปฏิทิน ก รเพ ะปลูก ก ร คัดเลือกส ยพันธุพืชและสัตวทองถิน เทค น ลยีก รเกษตรพืนบ น 2. ภูมิปญญ ทองถินด นก รจัดก รสุขภ พ ดแก ก รปลูกพืชสมุน พรรอบบ น ก ร ช พืชสมุน พรรักษ รคต ง หมอย พืนบ น 3. ภูมิปญญ ทองถินด นก รจัดก รสิงแวดลอม ดแก ก รติดต มก รเปลียนแปลงของ สิงแวดลอม นชุมชน 4. ภูมิปญญ ทองถินด นเทค น ลยีพืนและวัสดุพืนบ น ดแก เครืองมือ อุปกรณต ง ที ช นก รด รงชี วิ ต เชน เครื องมื อดั กสั ต ว เครื องจั กส น เครืองมื อเกี ยวกั บ ประเพณี และ วัฒนธรรม 5. ภูมิปญญ ทองถินด นกฎระเบียบสังคม ดแก ฮีต คอง และขนบธรรมเนียมประเพณี ทียึดถือปฏิบัติ นชุมชน 1.3 คว มส คัญของภูมปิ ญญ 1. ภูมิปญญ ท หช ติและชุมชนผ นพนวิกฤติและด รงคว มเปนช ติ หรือชุมชน ด 2. ภูมิปญญ เปนองคคว มรูทีมีคุณค และคว มดีง มทีจรร ลงชีวิตและวิถชี ุมน หอยู รวมกับธรรมช ติและสภ วะแวดลอม ดอย งกลมกลืนและสมดุล 3. ภูมิปญญ เปนพืนฐ นก รประกอบอ ชีพและเปนร กฐ นก รพัฒน ทีเริมจ กก ร พัฒน เพือก รพึงพ ตนเอง ก รพัฒน เพือก รพึงพ อ ศัยซึงกันและกัน และก รพัฒน ทีเกิดจ ก ก รผสมผส นองคคว มรูส กลบนฐ นภูมิปญญ เดิม เพือเกิดเปนภูมิปญญ หมทีเหม ะสมกับ  6 ยุคสมัย 2. ก รพัฒน คุณภ พชีวติ (Quality of life development) 2.1 คว มหม ยและคว มส คัญของคุณภ พชีวติ คุณภ พชีวิต (quality of life) เปนค ที ชกันแพรหล ยและมุงเนนก รพั ฒน คุณภ พ ชีวิตของบุคคลแตกต ง ปคนละด น แต ดยภ พรวมทุกกลุมต งมีเป ประสงคเหมือนกันคือ เพือ หคน นสังคมมีชีวิตทีมีคุณภ พ มีคว มสุขสมบูรณและมีก รกินดีอยูดี ปจจุบันค ว คุณภ พชีวิต ดรับก รก หนด หเปนเป หม ยสูงสุดของก รพั ฒน ประเทศ ดังนันเป หม ยของก รพั ฒน ทุกด น ทัง นด นสังคม เศรษฐกิจ ก รปกครอง ฯลฯ ลวนมุง ปสูก รมีคุณภ พชีวิตทีดีของมนุษย นสังคม ดวยเหตุนีนิย มคว มหม ยของคุณภ พชีวิต จึงมีก รอธิบ ยและตีคว ม วอย งกว งขว งดังทีนักวิช ก ร ดอธิบ ยคว มหม ย ว สิปปนนท เกตุทัต (2538) หคว มหม ย คุณภ พชีวิต วว เปนชีวิตทีมีคว มสุข ชีวิตที ส ม รถปรับตัวเองเข กับธรรมช ติและสิงแวดลอม ดทังสิงแวดลอมท งก ยภ พ สิงแวดลอม ท งสังคม และส ม รถปรับธรรมช ติสิงแวดลอม หเข กับตน ดย มเบียดเบียนผูอืน สม จ ลักษณะ (2543) กล วว ก รพัฒน คือก รเปลียนแปลง ปรับปรุงแก ข สรรค สร งเกียวกับตนเอง เพือน ปสูคว มดีคว มง ม คว มเจริญ นตนเอง ดยมีคว มมุงหม ยสูงสุด คือก รมีชีวิตทีมีคุณภ พ สงวน สุทธิเลิศอรุณ (2545) กล วว ก รพัฒน คุณภ พชีวิต คือ ก รตังเป หม ย น ชีวิต หมีคว มเปนอยูทีดีขึน มีคว มเปนตัวตนทีสมบูรณเนืองม จ กก รพัฒน อยูเสมอ จ กค จ กัดคว มข งตน สรุป ดว คุณภ พชีวิต เปนชีวิตทีมีคว มสุขทังร งก ยและ จิต จ ซึงเปนผลจ กก รตอบสนองคว มตองก รทังภ ย นและภ ยนอกทีเหม ะสมกั บวิถีก ร ด รงอยูของมนุษย คุณภ พชีวิตมีบทบ ทส คัญทัง นด นคว มผ สุกของมนุษย นก รด รงชีวิต และก รสร งผลง นทีมีคุณค เรืองคว มสุขและคุณภ พชีวิต ม ชเปนเรือง หม คว มสุขของชีวิต ดมีก รกล วกันม ตังแตยุคอริส ตเติล แตเปนคว มหม ย นเชิง “จริยธรรม” ซึงเปนคว มหม ย ที ดรับอิทธิพลแนวคว มคิดของท งตะวันตก นก ร หคว มหม ย นเชิงระบบของ “คว มสุข” (สิปปนนท เกตุทัต, 2538) ชีวติ ทีมีคณ ุ ภพ  7 ชีวิตทีมีคุณภ พ คือชีวิตทีส ม รถด เนินภ รกิจประจ วัน ดวยคว มสุข คว ม พอ จ กระตือรือรน มีเป หม ยทีมันคง เดิน ปสูเป หม ย ด ดยมีพืนฐ นทีส คัญดังนี 1) มีองคประกอบพืนฐ นคว มตองก รของชีวิต ดแก (1) อ ห ร หม ยถึงอ ห รทีจ เปนตอสุขภ พ (2) ทีอยูอ ศัยประกอบดวยหองและเครืองปองกันอันตร ย (3) เสือผ ส หรับ สอย งเหม ะสม (4) ก รมีสุขภ พแขงแรง (5) คว มมันคงและมีอิสระจ กคว ม มถูกตอง มีเศรษฐกิจทีดี 2) คว มพึง พอ จตอตนเอง สังคมและสิงแวดลอม คือคว มรูสึกว ชีวิตของตนมีก ร ผสมผส นกลมกลื น กั บ สิ งต ง อย งดี คื อ กลมกลื น กั บ คว มตองก รของตนกั บ คว มส เรจทีน จะเปน ปดวยคว มร บรืน ดยมีลักษณะดังนี (1) ค นิยมทีเหม ะสมกลมกลืนกับสังคมวัฒนธรรมก รเมืองและสิงแวดลอม ท งเศรษฐกิจ (2) มีคว มสมดุลระหว งคว มปร รถน และคว มเปน ป ดทีจะบรรลุถึง คว มปร รถน (3) มีจุดมุงหม ยของชีวิต เชน มีแนวคว มคิดและหลักปรัชญ นก ร ด รงชีวิต (4) มีชีวิตกลมกลืนกับครอบครัวชุมชนและสิงแวดลอม จ กขอมูลดังกล วสรุป ดว ชีวิตทีมีคุณภ พ หม ยถึง ชีวิตทีมีคว มสุขทังท งร งก ย และจิต จอันเนืองม จ กก ร ดรับก รตอบสนอง คว มตองก ร นด นต ง อย งเพียงพอและ เหม ะสม มีคว มสุขท งก ย ดแก ก รมีอ ห ร เสือผ ทีอยูอ ศัย เครืองอ นวยคว มสะดวก ต ง อย งเหม ะสมกับสภ พและฐ นะของตน เกิดคว มสุขท งจิต จ ดแก ก ร ดรับคว มรัก คว มอบอุน ก รยอมรับจ กสังคม และคว มมันคงท งจิต จ 2.2 ภูมปิ ญญ ทองถินกับก รพัฒน คุณภ พชีวติ  8 ก รพัฒน คุณภ พชีวิต หรือก รประเมินว ชีวิตมีคุณภ พม กนอยแค หนนันมี ตัวชีวัด คว มจ เปนพืนฐ น มีจ นวน 5 หมวด 30 ตัวชีวัด (ส นักง นพัฒน ชุมชนจังหวัดสงขล , 2559) ตัวชีวัดหนึงทีเร มส ม รถละเลยทีจะนึกถึง คือปจจัยพืนฐ นเบืองตน นก รด รงชีวิตนันคือ ปจจัย 4 ดแก อ ห ร เครืองนุงหม ย รักษ รค และทีอยูอ ศัย ซึงปจจัย 4 เหล นี ดจ ก ทรัพย กรธรรมช ติ นแตละทองถิน เชน พืช สัตว ดิน น เปนตน ขอน ค กล วของปร ชญด น คว มหล กล ยท งชี ว ภ พ ศ สตร จ รยเกี ย รติ คุ ณ ดร.วิ สุ ท ธิ บ ม ที แสดง หเหน คว มสัมพัน ธระหว งมนุ ษยกับคว มหล กหล ยท งชีวภ พที ช นก รด รงชีวิต ดน ปสู กระบวนก รสร งวั ฒ นธรรมที เกียวของอัน ดี ง มของสั ง คมขึนม และถ ยทอดเรืองร วผ น ประเพณีและพิธีกรรมต ง ทีรอยเรียงวิถีชีวิต คว มเชื อ คว มศรัทธ และศ สน เข ดวยกัน วัฒนธรรมทีดีง มจะเกิดขึน ดจ กปฏิสัมพันธของผูคน นสังคมทีอยูรวมกันกับสิงทีมีประ ยชนที มนุษย ดเลือกสรรขึนม เพือ ช นก รด รงชีพและสร งคว มสัมพันธท งสังคมดวยกัน (วิสุทธิ บ ม, 2558) แสดงคว มเชื อม ยงระหว งคว มหล กหล ยท งชี ว ภ พกอ หเกิ ด คว ม หล กหล ยท งวัฒนธรรมจ กก ร ชทรัพย กรธรรมช ติอันเปนสวนหนึงของคว มหล กหล ย ท งชีวภ พและถือเปนทุนท งธรรมช ติ ที ชเปนปจจัยพืนฐ น นก รด รงชีวิตจนกอเกิด ภูมิ ปญญ ทองถิน จ รีต ประเพณี และวัฒนธรรมทีมีคุณค อีกม กม ย (ภ พที 1.2) สอดคลองกับค กล วของ รองศ สตร จ รย สุภ พ ณ นคร คว มเชือม ยงระหว ง ดิน ป น ที ยง ยลง ปถึง ทุนท งธรรมช ติ ภูมิปญญ ทองถิน ทุนท งวัฒนธรรม ทุนท งสังคม และทุนมนุษย และ ดสรุป แนวคิดนีว คว มหล กหล ยท งชีวภ พคือชีวิต (สุภ พ ณ นคร, 2557) ซึงเปนหนท งหนึงที จะน ปพัฒน พืนฐ นของชีวิต หมีคุณภ พ ด  9 ภ พที 1.2 แผนภ พแสดงคว มเชือม ยงคว มหล กหล ยท งชีวภ พ ภูมิปญญ ทองถิน และคว มหล กหล ยท งวัฒนธรรม (ทีม : วิสุทธิ บ ม, 2558) สรุป ภูมิปญญ ทองถินเกิดจ กก รเรียนรูสะสม ถ ยทอดประสบก รณทีย วน นของผูคนที อ ศัยอยู นทองถิน นัน ทังท งตรงและท งออม ซึงมีคว มเชือม ยงกับทรัพย กรธรรมช ติ น ทองถินจนกอ หเกิดวัฒนธรรมทีหล กหล ยแตกต งกัน ปต มสภ พแวดลอม และสงผล หเกิด คว มอยูดีกินดี นันกคือมีคว มสุขก ยและสุข จหรือมีคุณภ พชีวิตทีดีนันเอง  10 บง น/ บกิจกรรม/แบบทดสอบท ยบท ชือ-สกุล............................................................. รหัสประจ ตัวนิสิต................................................ ชือร ยวิช................................................................................. รหัสวิช..................................... กลุมทีเรียน.................. บง นที............................. วันที........................................................... อ จ รยผูสอน................................................................................................................................. 1) จงอธิบ ยคว มหม ยของภูมิปญญ ทองถินพรอมยกตัวอย ง ………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2) จงอธิบ ยบทบ ทของภูมิปญญ ทองถินตอก รพัฒน คุณภ พชีวิตพรอมยกตัวอย ง ………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………  11 บรรณ นุกรม เกรียงศักดิ บุญเทียง และคณะ. (2556). เอกส รประกอบก รสอนวิช วิทย ศ สตรเทค น ลยี และภูมิปญญ ทองถิน. มห ส รค ม ส นักพิมพมห วิทย ลัยมห ส รค ม. ร ชบัณฑิตยสถ น. (2545). พจน นุกรมศัพทธรณีวทิ ย ฉบับร ชบัณฑิตยสถ น. กรุงเทพมห นคร: ร ชบัณฑิตยสถ น. วิสุทธิ บ ม. (2558). ค นิยม ดยศ สตร จ รยเกียรติคุณ ดร.วิสุทธิ บ ม. น เสถียร ฉันทะ. 2558. ข วพืนบ นบนแผนดินอีส น: ภูมิปญญ ทองถินกับก รจัดก รทรัพย กร พันธุกรรมของชุมชนช วน. ส นักบริห ร ครงก รสงเสริมก รวิจัย นอุดมศึกษ และ พัฒน มห วิทย ลัยวิจัยแหงช ติ ส นักง นคณะกรรมก รก รอุดมศึกษ. 292 หน. สงวน สุทธิเลิศอรุณ. (2545). พฤติกรรมมนุษยกับก รพัฒน ตน. กรุงเทพมห นคร : ทิพยวิสุทธิ. สม จ ลักษณะ. (2543). ก รพัฒน ประสิทธิภ พ นก รท ง น. กรุงเทพฯ: สถ บันร ชภัฏสวน สุนันท. สมพันธ เตชะอธิก และคณะ. (2548). ศัพทพัฒน เพือชุมชนและสังคม. ขอนแกน: ขอนแกนก ร พิมพจ กัด. สิปปนนท เกตุทัต. (2538). ก รพัฒน คุณภ พชีวิต. กรุงเทพมห นคร : จุฬ ลงกรณ มห วิทย ลัย. สุภ พ ณ นคร. (2557). ศ สตร จ รยเกียรติคุณ ดร.วิสุทธิ บ ม: ครูผู หทียิง หญ. น คว ม หล กหล ยท งชีวภ พคือชีวิต. ภ ควิช ชีววิทย คณะวิทย ศ สตร มห วิทย ลัยมหิดล. กรุงเทพฯ: รงพิมพกรุงเทพ จ กัด. เสถียร ฉันทะ และ เมธี วงศหนัก. (2557). กอกับวิถีชีวิตของกลุมช ติพันธุภ คเหนือ: ภูมิ ปญญ ทองถินก ร ชประ ยชนพรรณ มวงศกอ. เชียง หม: วนิด ก รพิมพ เชียง หม. เสถียร ฉันทะ. (2558). ข วพืนบ นบนแผนดินอีส น: ภูมิปญญ ทองถินกับก รจัดก ร ทรัพย กร. กรุงเทพฯ: รงพิมพกรุงเทพ จ กัด. ส นักง นปลัดกระทรวงทรัพย กรธรรมช ติและสิงแวดลอม. (2550). ส ร นุกรมทรัพย กร ชีวภ พ ต บลน หมอม อ เภอเมือง จังหวัดอ น จเจริญ. กระทรวง ทรัพย กรธรรมช ติและสิงแวดลอม. กรุงเทพฯ. 266 หน. ส นักง นพัฒน ชุมชนจังหวัดสงขล. (2559). ร ยง นก รพัฒน คุณภ พชีวิตของประช ชน  12 จังหวัดสงขล ประจ ป 2559. https://songkhla.cdd.go.th/wp- content/uploads/. ส ร ญ จูชวย. 2554. ก รพัฒน คุณภ พชีวิและสังคม. คณะศิลปะศ สตร วิทย ลัยร ชพฤกษ. ส นักง นคณะกรรมก รวัฒนธรรมแหงช ติ. (2533). ภูมิปญญ ช วบ น. กรุงเทพฯ: รงพิมพคุรุสภ. องคก รเภสัชกรรม. (2561). มหัศจรรยสมุน พรขมินชัน. สย มรัฐออน ลน. https://siamrath.co.th/n/42953. (วันที 5 มิถุน ยน 2563). อุษ กลินหอม. (2552). ก รสังค ยน ต รับย พืนบ นอีส น: กรณี ขหม ก ม. กรุงเทพฯ: อุษ ก รพิมพ. 200 หน. https://www.khaosod.co.th/lifestyle/news_2375002. https://www.petchracha.com/content 5284/ขมินชัน-tumeric. https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fwww.healthysuggest.