หลักการพื้นฐาน เวชกรรมไทย 1 2566 PDF

แนวคิดทฤษฎีหลักสำคัญของเวชกรรมไทย (ธำตุทั้งสี่ในร่ำงกำย, ตรีธำตุ และธำตุเจ้ำเรือน) อำจำรย์กุลสิ รำ อุ่นเจริญ สำขำกำรแพทย์แผนไทยประยุกต์ 1 วัตถุประสงค์ 1. นิสิตสามารถอธิบายหลักการทฤษฎีธาตุทั้ง 4...

แนวคิดทฤษฎีหลักสำคัญของเวชกรรมไทย (ธำตุทั้งสี่ในร่ำงกำย, ตรีธำตุ และธำตุเจ้ำเรือน) อำจำรย์กุลสิ รำ อุ่นเจริญ สำขำกำรแพทย์แผนไทยประยุกต์ 1 วัตถุประสงค์ 1. นิสิตสามารถอธิบายหลักการทฤษฎีธาตุทั้ง 4 และความสัมพันธ์ของธาตุทั้ง 4 ในร่างกายได้ 2. นิสิตสามารถอธิบายหลักการของธาตุเจ้าเรือน และเลือกรับประทานให้เหมาะกับธาตุเจ้าเรือนได้ 2 3  ธรรมชำติ พิธีกรรม พระพุทธศำสนำ แพทย์แผนไทย กำรแพทย์องค์รวม 4 5 ฝังรกในทิศมงคล 6 กำรแพทย์องค์รวม กาย จิต ปั ญญา สังคม 7  อำยุสมุฏฐำน กำลสมุฏฐำน อุตุสมุฏฐำน ปัจจัยที่มีผล ต่อสุขภำพ ประเทศ สมุฏฐำน ธำตุสมุฏฐำน พฤติกรรมมูลเหตุ ที่ก่อให้เกิดโรค 8 ธำตุในร่ำงกำย ไฟ ลม ดิน น้ำ 9  ปฐวีธาตุ หรือ ธาตุดิน ธำตุที่ตั้งมั่น คือองค์ประกอบของสิ่งที่มีชีวิตซึ่งมี ลักษณะเป็นของแข็ง มีความคงรูป เช่น อวัยวะต่าง ๆ ภายในร่างกาย ปฐวีธาตุภายในร่างกาย มี 20 อย่าง 10  อาโปธาตุ ธำตุที่เกาะกุม คือองค์ประกอบของสิง่ ที่มชี ีวิตซึ่งมี หรือ ธาตุน้า ลักษณะเป็นน้้า เป็นของเหลวมีคุณสมบัติไหลไปมา ซึม ซับทั่วไปในร่างกาย อาโปธาตุภายในร่างกาย มี 12 อย่าง อาศัยธาตุดินเพื่อการคงอยู่ อาศัยธาตุลมเพื่อการเลื่อนไหล 11  เตโชธาตุ ธาตุทแ่ี ผดเผา คือองค์ประกอบของสิง่ มีชวี ติ ที่มี หรือธาตุไฟ ลักษณะเป็ นความร้อน มีคุณสมบัตเิ ผาผลาญให้แหลก สลาย เตโชธาตุภายในร่างกาย มี 4 อย่าง ธาตุไ ฟทาให้ธาตุลมและน้ าในร่ างกายเคลื่ อนที่ ด้วยพลังแห่งความร้อนทีพ่ อเหมาะ ไฟทาให้ธาตุดนิ อุ่น คือ อวัยวะต่าง ๆ ไม่เน่า 12  วาโยธาตุ ธำตุที่เคลื่อนไหว คือองค์ประกอบของสิ่งมีชีวิตซึ่งมี หรือธาตุลม ลักษณะเคลื่อนไหวได้ มีคุณสมบัติคือความเบา เป็นสิ่งที่มี พลัง ท้าให้ร่างกายมีการเคลื่อนไหว เดิน นั่ง นอน คู้ เหยียดได้ วาโยธาตุภายในร่างกายมี 6 อย่าง ธาตุลมอาศัยธาตุดินและธาตุน้าเป็นเครื่องน้าพาพลัง ธาตุลมพยุงธาตุดินและท้าให้ธาตุน้าเคลื่อนไหวไปมา ได้ 13 ความสัมพันธ์ระหว่างธาตุทั้ง 4 น้ำ ธรรมชำติ ที่ตั้ง รักษำ ส่งเสริม ลม ไฟ ส่งเสริม ที่ตั้ง รักษำ อภิบำล ที่ตั้ง ธาตุดิน 14 15 16  1) เกสา (ผม) 11) หทยัง (หัวใจ) 2) โลมา (ขน) 12) ยกนัง (ตับ) 3) นขา (เล็บ) 13) กิโลมกัง (พังพืด) ปฐวีธาตุ 4) ทันตา (ฟัน) 5) ตโจ (หนัง) 14) ปิหกัง (ไต) 15) ปัปผาสัง (ปอด) หรือ ธาตุดิน 6) มังสัง (เนื้อ) 16) อันตัง (ไส้ใหญ่) 7) นหารู (เอ็น) 17) อันตคุณัง (ไส้น้อย) 8) อัฐิ (กระดูก) 18) อุทริยัง (อาหารใหม่) 9) อัฐิมิญชัง (เยื่อในกระดูก) 19) กรีสัง (อาหารเก่า) 10) วักกัง (ม้าม) 20) มัตถเกมัตถลุงคัง (มันสมอง) 17  1) ปิตตัง (น้้าดี) 7) อัสสุ (น้้าตา) 2) เสมหัง (เสลด) 8) วสา (มันเหลว) อาโปธาตุ 3) บุพโพ (น้้าเหลือง) 4) เขโฬ (น้้าลาย) หรือ ธาตุน้า 4) โลหิตัง (เลือด) 10) สิงฆานิกา (น้้ามูก) 5) เสโท (เหงื่อ) 11) ลสิกา (น้้าในไขข้อ) 6) เมโท (มันข้น) 12) มูตตัง (น้้าปัสสาวะ) 18  1) สันตัปปัคคี (ไฟสำหรับอุ่นกำย) ไฟที่ท้าให้ร่างกายอบอุ่นเป็นปกติอยู่ เตโชธาตุ 2) ปริทัยหัคคี (ไฟร้อนกำยระส่ำระสำย) ไฟที่ท้าให้เราต้องอาบน้้า และพัดวี หรือธาตุไฟ 3) ชิรณัคคี (ไฟเผำผลำญให้แก่คร่ำคร่ำ) ซึ่งท้าให้ร่างกายเราเหี่ยวแห้ง ทรุดโทรม ชราภาพไป 4) ปริณำมัคคี (ไฟสำหรับย่อยอำหำร) ไฟซึ่งท้าให้อาหารที่เรากลืนลงไปนั้นแหลกละเอียด 19  1) อุทธังคมำวำตำ (ลมพัดจากเบื้องล่างสู่เบื้องบน) 2) อโธคมำวำตำ (ลมพัดจากเบื้องบนสู่เบื้องล่าง) วาโยธาตุ 3) กุจฉิสยำวำตำ (ลมพัดอยู่ในท้องนอกล้าไส้) หรือธาตุลม 4) โกฏฐำสยำวำตำ (ลมพัดในกระเพราะและล้าไส้) 5) อังคมังคำนุสำรีวำตำ (ลมพัดทั่วร่างกาย) 6) อัสสำสะ ปัสสำสะวำตำ (ลมหายใจเข้าออก) 20  ธรรมชำติ ตรีธำตุ 21  ปิตตะ ธรรมชำติ ตรีธำตุ เสมหะ วำตะ 22 ตรีธำตุ ปิดตะ วำตะ เสมหะ มีค วามส้าคัญในการควบคุมการท้างานของธาตุทั้ง 4 ภายใน ร่างกาย ซึ่งได้แก่ ธาตุดิน 20 ธาตุน้า 12 ธาตุไฟ 4 ธาตุลม 6 ให้ท้างานได้อย่างปกติ โดยตรีธำตุทำหน้ำที่ สร้ำง สะสมและให้พลังงำน ขับเคลื่อนยึดโยงโครงสร้ำง หล่อลื่น และทำให้ โ ครงสร้ ำ งชุ่ ม ชื้น โดยระบบทั้ ง 3 จะต้องท้า งานสั มพั นธ์แ ละประสานสอดคล้ องกั น ร่างกายและจิตใจจึงปกติสุข 23 ปิตตะ เป็นระบบการท้างานภายในร่างกายที่ควบคุมการย่อยอาหาร การเผาผลาญพลังงานใน ร่างกาย ความร้อนของร่ายกาย รวมทั้งสติปัญญา 1. พั ท ธปิ ต ตะ (ดี ใ นฝั ก ) การควบคุ ม การท้ า งานของน้้ า ดี แ ละการย่ อ ยสลายจาก การกระท้าของน้้าดี 2. อพัทธปิตตะ (ดีนอกฝัก) การท้างานของน้้าดีในล้าไส้ การย่อยอาหาร 3. กำเดำ ควบคุมความร้อนในร่างกาย 24 วำตะ เป็นระบบการท้างานภายในร่างกายที่ควบคุมการเคลื่อนไหวของร่างกายและอวัยวะ ต่าง ๆ การหายใจ การไหลเวียนของเลือด จิตใจ และการรับความรู้สึกของร่างกาย 1. หทัยวำตะ ลมที่ควบคุมอารมณ์ จิตใจ การเต้นของหัวใจ ความหวั่นไหว ความกังวล 2. สั ต ถกวำตะ (ลมที่ ค มเหมื อ นอาวุ ธ ) เมื่ อ เกิ ด อาการ จะมี อ าการเฉี ย บพลั น เจ็บปวดลึกๆ เหมือนดังอาวุธเสียบแทง เช่น การท้างานของหลอดเลือดฝอย ปลายประสาท เป็นต้น 3. สุมนำวำตะ ลมที่ควบคุมพลังที่อยู่เส้นกลางล้าตัวตามแนวดิ่งในต้ารานวดไทย เป็นสิ่งที่ ควบคุมระบบประสาท การไหลเวียนเลือด สมอง ไขสันหลัง ระบบอัตโนมัติต่างๆ 25 เสมหะ เป็นระบบการท้างานภายในร่างกายที่ควบคุมความชุ่มชื้น การหล่อลื่นในร่างกายและ ยึดเหนี่ยวส่วนต่าง ๆ ของร่างกายไว้ 1. ศอเสมหะ ควบคุมน้้าบริเวณคอขึ้นไปเกี่ยวกับเสลด น้้ามูก 2. อุระเสมหะ ควบคุมน้้าบริเวณอกหรือกลางตัวจากบริเวณเหนือสะดือ ถึงบริเวณลิ้นปี่ 3. คู ถ เสมหะ ควบคุ ม น้้ า ช่ ว งล่ า งจากสะดื อ ลงไป เช่ น น้้ า มู ก เมื อ ก น้้ า ในล้ า ไส้ น้้ า ใน อุจจาระ น้้าปัสสาวะ น้้าในมดลูก เป็นต้น 26 ธำตุเจ้ำเรือน 27  ธำตุเจ้ำเรือน มนุษย์มีธาตุทั้งหมด 42 ประการ แต่ละคนก็ไม่เหมือนกัน การที่บุคคลจะมีความแตกต่างกันหรือ ความเหมือนกันนั้น ถูกก้าหนดโดยธาตุทั้ง 4 ที่ได้รับการถ่ายทอดมาจากมารดาและบิดา การแพทย์แผน ไทยเชื่อว่าธาตุทั้ง 4 ที่อยู่รวมกันอย่างสมดุลในร่างกายมนุษย์นี้เป็นเหตุก้าหนดให้เกิดความเหมือนและ ความแตกต่างของบุคคล การที่ร่างกายของบุคคลมีธาตุทั้ง 4 คือ ดิน น้้า ลม ไฟ ธาตุใดธาตุหนึ่งเด่นหรือมี มากกว่าธาตุอื่น ๆ เรียกว่า “ธำตุเจ้ำเรือน” จึงส่งผลให้คนมีลักษณะรูปร่าง บุคลิกลักษณะแตกต่างกันไป ตามอิทธิพลของธาตุเจ้าเรือนที่ประจ้าอยู่ในร่างกายนั้น 28  ธำตุเจ้ำเรือน การก้าหนดธาตุเจ้าเรือน มี 2 ลักษณะ ได้แก่ 1. ธำตุเจ้ำเรือนกำเนิด ซึ่งก้าหนดจากธาตุเจ้าเรือนในวันปฏิสนธิในครรภ์มารดา และใช้ก้าหนดธาตุเจ้า เรือนตั้งแต่แรกเกิดจนถึงอายุ 6 ขวบ 2. ธำตุเจ้ำเรือนเรือนปกติลักษณะ ซึ่งดูจากลักษณะกายภาพและบุคลิก รวมไปถึงอุปนิสัย ซึ่งจะก้าหนด ธาตุเจ้าเรือนได้ตั้งแต่อายุ 6 ขวบขึ้นไป 29  ธำตุเจ้ำเรือน 1. ธำตุเจ้ำเรือนกำเนิด หมายถึง ธาตุที่ติดตัวมาตั้งแต่ก้าเนิด ผู้ที่เกิดในเดือน มกรำคม กุมภำพันธ์ มีนำคม ธาตุเจ้าเรือน ธำตุไฟ ผู้ที่เกิดในเดือน เมษำยน พฤษภำคม มิถุนำยน ธาตุเจ้าเรือน ธำตุลม ผู้ที่เกิดในเดือน กรกฎำคม สิงหำคม กันยำยน ธาตุเจ้าเรือน ธำตุน้ำ ผู้ที่เกิดในเดือน ตุลำคม พฤศจิกำยน ธันวำคม ธาตุเจ้าเรือน ธำตุดิน 30  ธำตุเจ้ำเรือน 2. ธำตุเจ้ำเรือนเรือนปกติลักษณะ หมายถึง ธาตุที่แสดงถึงบุคลิกลักษณะของแต่ละบุคคลที่เปลี่ยนแปลงจาก พฤติกรรม และอิทธิพลภายนอกที่มีผลต่อร่างกาย 31  ธำตุเจ้ำเรือน 2.1 ธำตุไฟ จะมีลักษณะ มักขี้ร้อน ไม่ค่อยอดทน ทนร้อนไม่ค่อยได้ ใจร้อน หิวบ่อย กินเก่ง มีกลิ่นปาก ผมหงอกเร็ว มักหัวล้าน กลิ่นตัวแรง ผิวหนังย่น ความต้องการทางเพศปานกลาง ผม ขนหนวดค่อนข้างนิ่ม 32  ธำตุเจ้ำเรือน 2.2 ธำตุลม จะมีลักษณะ ทนหนาวไม่ค่อยได้ ผิวหนังหยาบแห้ง รูปร่างโปร่ง นอนไม่คอยหลับ ผอม ช่างพูด ผมบาง เสียงต่้า ข้อกระดูกมักลั่นเมื่อเคลื่อนไหว ขี้อิจฉา ออกเสียงไม่ชัดเจน ขี้ขลาด มีลูกไม่ดก รักง่ายหน่ายเร็ว ความรู้สึกทางเพศไม่ดี 33  ธำตุเจ้ำเรือน 2.3 ธำตุน้ำ จะมีลักษณะ รูปร่างสมบูรณ์ ทนหิว สมส่วน ทนร้อน ทนเย็นได้ดี ผิวพรรณสดใสเต่งตึง เสียงโปร่ง ตาหวาน น้้าในตามาก กินช้า ท่าทางเดินมั่นคง ท้าอะไรชักช้า ผมดกด้างาม เฉื่อยช้าและค่อนข้างเกียจคร้าน มีความรู้สึกทางเพศดี 34  ธำตุเจ้ำเรือน 2.4 ธำตุดิน จะมีลักษณะ รูปร่างสูงใหญ่ เสียงดังฟังชัด ผิวค่อนข้างคล้้า ผู้ท่มี ีธาตุเจ้าเรือนเป็นธาตุดินมักไม่ค่อยเจ็บป่วย ผมดกด้า เพราะธาตุดินเป็นที่ตั้งของกองธาตุ กระดูกใหญ่ ข้อกระดูกแข็งแรง น้้าหนักตัวมาก ล่้าสัน 35 36 ธาตุไฟ ควรรับประทานอาหารรส ขม เย็น และจืด ตัวอย่ำงผลไม้ แตงโม มันแกว พุทรา แอปเปิ้ล 37 ธำตุไฟ ควรรับประทานอาหารรส ขม เย็น และจืด ตัว อย่ ำ งผั กพื้ น บ้ำ น ผั กบุ้ ง ต้ า ลึง ผั กกระเฉด ผั กกระสั ง สายบั ว ผักกาดจี น ผักปรัง มะรุม มะเขือยาว ยอดมันเทศ กระเจี๊ยบมอญ กุยช่าย 38 ธำตุไฟ ควรรับประทานอาหารรส ขม เย็น และจืด ตัวอย่ำงเครื่องดื่ม น้้าแตงโม น้้าใบบัวบก น้้าใบเตย น้้าเก๊กฮวย 39 ธำตุลม ควรรับประทานอาหารรส เผ็ดร้อน ตัว อย่ ำ งผั ก พื้น บ้ำ น ขิ ง ข่ า ตะไคร้ กระชาย โหระพา ดอกกระเจี ยว ช้า พลู หูเสือ ผักชีลาว ยี่หรา กานพลู พริกไทย โหระพา 40 ธำตุลม ควรรับประทานอาหารรส เผ็ดร้อน ตัวอย่ำงอำหำรว่ำง บัวลอยน้้าขิง เต้าฮวย เต้าทึง เมี่ยงค้า 41 ธาตุลม ควรรับประทานอาหารรส เผ็ดร้อน ตัวอย่ำงเครื่องดื่ม น้้าขิง น้้าตะไคร้ น้้าข่า 42 ธำตุน้ำ ควรรับประทานอาหารรส เปรี้ยว รสขม ตัวอย่ำงผลไม้ มะนาว ส้ม สับปะรด มะเขือเทศ มะดัน กระท้อน 43  ควรรับประทานอาหารรส เปรี้ยว รสขม ธำตุน้ำ ตัวอย่ำงผักพื้นบ้ำน ขี้เหล็ก แคบ้าน ชะมวง มะยม ผักติ้ว ยอดมะขาม มะอึก สะเดาบ้าน มะระขี้นก มะแว้ง 44  ควรรับประทานอาหารรส เปรี้ยว รสขม ธำตุน้ำ ตัวอย่ำงอำหำรว่ำง มะยมเชื่อม สับปะรดกวน กระท้อนลอยแก้ว มะม่วงน้้าปลาหวาน 45  ควรรับประทานอาหารรส เปรี้ยว รสขม ธำตุน้ำ ตั ว อย่ ำ งเครื่ อ งดื่ ม น้้ า มะนาว น้้ า มะเขื อ เทศ น้้ า มะขาม น้้ า สั บ ปะรด น้้ากระเจี๊ยบ น้้ามะเฟือง 46 ธำตุดิน ควรรับประทานอาหารรส ฝำด หวำน มัน เค็ม ตัวอย่ำงผลไม้ มังคุด ฝรั่ง ฟักทอง เผือก ถั่วต่าง ๆ เงาะ หัวมันเทศ 47 ธำตุดิน ควรรับประทานอาหารรส ฝำด หวำน มัน เค็ม ตัวอย่ำงผักพื้นบ้ำน ผักกระโดน กล้วยดิบ ยอดมะม่วงหิมพานต์ สมอไทย กระถินไทย บวบเหลี่ยม บวบงู สะตอ ผักโขม 48 ธาตุดิน ควรรับประทานอาหารรส ฝำด หวำน มัน เค็ม ตัวอย่ำงอำหำรว่ำง เต้าส่วน วุ้นกะทิ กล้วยบวชชี ตะโก้เผือก 49 ธำตุดิน ควรรับประทานอาหารรส ฝำด หวำน มัน เค็ม ตัวอย่ำงเครื่องดื่ม น้้าอ้อย น้้ามะพร้าว น้้าตาลสด น้้ามะตูม นมถั่วเหลือง น้้าฝรั่ง น้้าแห้ว 50 ผลของกำรรับประทำนอำหำรตำมธำตุเจ้ำเรือน 51 ผลของกำรรับประทำนอำหำรตำมธำตุเจ้ำเรือน 52 ผลของกำรรับประทำนอำหำรตำมธำตุเจ้ำเรือน ทำกำรทดลองจำนวน 12 สัปดำห์ ผลที่ได้พบว่ำในสัปดาห์สุดท้ายของการวิจยั ระดับไขมันในเลือดของผู้เข้าร่วมวิจัยของกลุ่มทดลองและกลุ่ม ควบคุมไม่มีความแตกต่างกันอย่างมีนัยส้าคัญทางสถิติ ยกเว้นระดับไขมัน Low Density Lipoprotein cholesterol ที่พบว่าผู้เข้าร่วมวิจัยกลุ่มทดลองน้อยกว่ากลุ่มควบคุมอย่างมีนัยส้าคัญทางสถิติ (p < 0.05) การบูรณาการอาหารธาตุเจ้าเรือนร่วมกับโภชนบ้าบัดทางการแพทย์มีประสิทธิผลในการลดระดับ ไขมันในเลือดส้าหรับ ผู้ที่มีภาวะไขมันในเลือดสูง 53 ผลของกำรรับประทำนอำหำรตำมธำตุเจ้ำเรือน Singhato, A., Booranasuksakul, U., & Rueangsri, N. (2019). The investigation of dietary habits according to TaThuJaoruen belief and its development of illness history. TMJ, 19, S116-S126. 54  ผลของกำรรับประทำนอำหำรตำมธำตุเจ้ำเรือน ผลกำรศึกษำ กลุ่มตัวอย่างที่มีพฤติกรรมการรับประทานอาหารตามธาตุเจ้าเรือนอย่างสม่้าเสมอมีคะแนนเฉลี่ยการเจ็บป่วยตาม กลุ่มอาการของธาตุเจ้าเรือนของตนเองน้อยกว่ากลุม่ ที่ไม่ได้รับประทานอาหารตามธาตุเจ้าเรือนของตนเองอย่าง สม่้าเสมอในทุกธาตุเจ้าเรือน (p