01. POJAM I ZADACI STATISTIKE - PDF

01. POJAM I ZADACI STATISTIKE Značenje pojma STATISTIKA mijenjalo se s vremenom. Do sredine 19. vijeka njime se označavaju podaci brojčane i nebrojčane prirode vezani za državu. Danas se pod statistikom podrazumijeva: 1. nauka o prikupljanju brojčanih podataka o njihovu uređenju, metodama...

01. POJAM I ZADACI STATISTIKE Značenje pojma STATISTIKA mijenjalo se s vremenom. Do sredine 19. vijeka njime se označavaju podaci brojčane i nebrojčane prirode vezani za državu. Danas se pod statistikom podrazumijeva: 1. nauka o prikupljanju brojčanih podataka o njihovu uređenju, metodama analize i tumačenja 2. skup uređenih brojčanih podataka o različitim prirodnim i društvenim pojavama, koje prikupljaju, objavljuju statističke, stručne, naučno-istraživačke i druge ustanove 3. statistika je naučni metod kvantitativnog proučavanja masovnih pojava Sam naziv STATISTIKA potiče od novolatinskog “ratio status”i talijanskog ekvivalenta “ragione di station”-državni interes, te izvedenice “statista”-osoba vješta u vođenju državnih poslova. Postoji više od 100 definicija statistike, ali i bez definicije manje-više svi znamo šta je to statistika i šta ona znači: obrada brojčanih podataka radi jasnijeg prikazivanja. Osnovni zadatak statističkih akcija svodio se u početku na prikupljnje podataka o brojnom stanju stanovnika, vojnika, poreskih obveznika, imovine, jer su vladari oduvijek željeli da znaju kolika je njihova vojna i finansijska moć. Takva prebrojavanja vršena su u Kini još 4000god. p.n.e u Egiptu 3000god.p.n.e. Najvažniju statistčku akciju Starog vijeka predstavlja rimski “census” koji se svodio na prebrojavanje stanovnika i popis njihove imovine, a izvodio se svake pete godine. U srednjem vijeku javljaju se takođe neki oskudni oblici popisivanja brojnog stanja stanovništva, pokretne imovine, zasijanih površina i stoke. U XVI vijeku ustanovljeni su u nekim evropskim zemljama i registri rođenjih, umrlih i vjenčanih lica iz kojih se razvila vitalna statistika, odnosto statistika prirodnog kretanja stanovništva. Prve sistemski organizovane statističke akcije predstavljaju tek popisi stanovništva krajem XVIII i početkom XIX vijeka. U to vrijeme javljaju se prvi organi statističke službe i prve statističke publikacije. Tokom XVIII i XIX vijeka organizuju se u većini evropskih zemalja statistika spoljne trgovine, statistika cijena, javnih finansija, a u novije vrijeme i druge privredne statistike. Pred kraj XIX vijeka počinje da djeluje prva međunarodna statistička ustanova – Međunarodni statistički institut, osnovan 1885god. Značajan podstrek bržem razvoju i široj primjeni statistike tokom druge polovine XIX vijeka predstavljao je nesumljivo i nagli razvoj sistema elektronskih računara i telekomunikacijskih uređaja Statistika se danas do te mjere razvila da i sam njen naziv više ne odgovara savremenoj sadržini. Pomoću statističkih metoda vrše se procjene, odmjeravaju rizici, istražuju tendencije, analiziraju odnosi i faktori koji ih opredjeljuju. Ona se bavi i kvantitativnom deskripcijom stanja. PREDMET STATISTIKE kao naučno- analitičke metode je proučavanje stepena i oblika varijacije i kovarijacije obilježja jedinica statističkih skupova. Njen se zadatak sastoji u donošenju sudova brojčane prirode o nepoznatim karakteristikama skupa na temelju različita istraživanja varijacija.Statistika zapravo proučava masovne pojave koje pokazuju(ili mogu pokazivati) znatan varijabilitet ispoljavanja i međusobnih odnosa.Varijabilitet je zapravo odstupanje od funkcionalnog odnosa,zavisi od broja i kombinacije relevantnih faktora koji utiču na neku pojavu.Najmanji varijabilitet pokazuju elimentarne pojave koje se javljaju pod uticajem malog broja faktora.Istraživanje pojava čije su varijacije male može se uspješno vršiti i na malom broju posmatranja.Međutim masovne pojave kao što su:cijena jedne vrste proizvoda koja može da varira od tržišta do tržišta;uspijeh studenata na fakultetima;produktivnost rada i slične pokazuju varijabilitet čak i kada se posmatraju pod ponvljenim istim uslovima,ali ipak i takve pojave imaju izvjesna zajednička obilježja čije je otkrivanje PREDMET STATISTIČKOG ISTRAŽIVANJA.Ono se zasniva na posmatranju ovih pojava u masi jer je samo tako moguće otkriti njihove zajedničke karakteristike.STATISTIČKI PODACI su mnogobrojni.Pomoću statističkih metoda oni se redukuju s ciljem da se isključe nevažne,a izdvoje relevantne informacije o pojavi koju oni predstavljaju.PODACI su posmatrana kvalitativna i kvantitativna obilježja objekata,osoba,pojava odnosno uopšteno elemenata statističkih skupova.OBILJEŽJE je svojstvo po kome se jedinice skupova razlikuju ili jedna drugoj nalikuju.Statističkim se podacima smatraju rezultati mjerenja u provedenim eksperimentima.Podaci su statistički samo ako su prikupljeni prema tačno definisanom planu posmatranja ili planu eksperimenata,ako su varijabilni i ako ih je dovoljno.PRIMJENA STATISTIČKE METODOLOGIJE omogućava nam ne samo da uočimo opšte karakteristike varijabilnih pojava nego i da otkrijemo pravilnosti u njihovom ponašanju i donosimo ocjene o manifestaciji,odnosima i tendencijama ovakvih pojava.Pravilnosti koje tako ustanovimo nazivaju se STATISTIČKIM ZAKONITOSTIMA ili masovnim zakonitostima.Ponašanje masovnih pojava u velikom broju posmatranja pokazuje izvjesnu pravilnost,dok se na malom broju ta pravilnost ne ispoljava.STATISTIKA istražuje te pravilnosti i varijacije polazeći od velikog broja posmatranja,čije rezultate grupiše,opisuje,upređuje i analizira.STATISTIČKA ANALIZA je dio spoznajnog procesa u stručnom i naučno-istraživačkom radu.Statističkim metodama procjenjuju se nepoznati parametri modela osnovnih skupova ili testiraju hipoteze o njima.Statističke metode služe u postupcima predviđanja,kontroli različitih procesa,poslovnom odlučivanju.Statističke metode primjenjuju se u mnogobrojnim stručnim i naučnim djelatnostima.Statističke metode i modeli prisutni su u empirijskim istraživanjima,u ekonomiji,u sociologiju,medicini,demografiji,defektologiji i drugim disciplinama.STATISTIKA ima zadatak da uoči ono što je zajedničko za sve jedinice posmatranja (kolika je prosječna starost ili kakva je kvalifikaciona struktura cijelog radnog kolektiva).Statistika se ne bavi prevashodno prosjecima,nego mnogo više odstupanjima od prosjeka(ili od neke druge zajedničke karakteristike) nastojeći da otkrije opšte karakteristike varijabiliteta posmatranog skupa.Statistika je po svojoj prirodi induktivni metod ona može polaziti od izvjesnih hipoteza,ali zaključke donosi na osnovu iskustva,činjenica,događaja i statističkih eksperimenata.To je empirijski metod i predstavlja jedan od boljih prilaza kreiranju novih i dokazivanju postojećih saznanja na širokom području naučnih istraživanja.Statistika određuje značaj odlika pojedinih pojava u skupu polazeći od njihovog brojčanog učešća,ali kvantitativna stistička analiza se uglavnom mora u punoj mjeri oslonjati na kvalitativnu analizu.Sam izbor stističkih metoda posmatranja i analiza zavisi od kvalitativnih osobina posmatranih pojava.Primjena terije vjerovatnoće omogućila je razvoj statistike u pravcu istraživanja karakteristika skupova na bazi objektivnih statističkih ocjena koje se donose na osnovu posmatranja i analize samo nekih odabranih elemenata posmatranog skupa,oni se odabiraju iz skupa na način koji obezbeđuje što je više moguće nepristrasnost izbora s jedne strane i reprezentativnost odabranih elemenata sa druge strane.Odobrani reprezentativni elementi sačinjavaju STATISTIČKI UZORAK,na osnovu informacija pribavljenih uzorkom donose se ocjene o karakteristikama skupa kao cjeline.U novija dostignuća ubrajaju se i STATISTIČKA TEORIJA EKSPERIMENATA odnosno istraživanje uticaja pojedinačnih faktora na ponašanje masovnih pojava.Statistički eksperiment za razliku od klasičnog karakteriše posmatranje varijabiliteta više od jednog faktora,on pruža šire informacije od klasičnog.Imamo takođe i STATISTIČKE TEORIJE ODLUČIVANJA kada se odlučivanje svodi na izbor dvije ili više akcija čiji su ishodi neizvjesni odnosno kada na ishode pored kontrolisanih utiču i nekontrlisani faktori.STATISTIKA kao naučno- analitička metoda istraživanja pojava i procesa dijeli se na:deskriptivnu i inferencijalnu (analitičku,induktivnu,matematičku) statistiku.DESKRIPTIVNA STATISTIKA obuhvata postupke grupisanja (uređivanja) većeg broja informacija o jedinicama statističkih skupova u vidu statističkih nizova.Ova statistika obuhvata i postupke grafičke analize nizova,analizu pomoću relativnih brojeva i specifičnih mjera kao što su srednje vrijednosti,mjere disperzije. INFERENCIJALNA SATATISTIKA odnosi se na postupke kojima se pomoću dijela informacija donose sudovi o karakteristikama cjeline.Inferencijalana statistika je induktivna metoda,ona se temelji na teoriji vjerovatnoće.Danas nema ni jedne nauke u kojoj se ne bi uspješno mogao primijeniti statistički način istraživanja.U poljoprivredi se uticaj padavina i navodnjavanja,sunca i toplote na prinos kvavileta istražuju posmatranjem u prirodi pomoću statističkih uzoraka.Genetika se takođe služi pretežno statističkim opažanjem kada prati odnose pojedinih obilježja grupa individua u uzastopnim generacijama.Statističke metode se danas primjenjuju u medicini,i to ne samo za istraživanje vitalnih karakteristika stanovništva,u epidemiji i preventivnoj medicini nego i za otkrivanje uzroka bolesti.Statistike se sve više uspješno primjenjuje u fizici i hemiji.Statistička metodologija postala je u savremenom životu dio opšteg obrazovanja,danas je teško zamisliti čovjeka bilo koje struke,ako posjeduje više,a pogotovu visoko obrazovanje a da mu ne bi bili poznati pojmovi”aritimetička sredina”;”varijabilitet”i slično.Svaki je čovjek danas izložen situacijama u kojima mu je potrebno poznavanje nekih osnovnih statističkih pojmova.Za savremenog čovjeka koji se bavi naukom postoje četiri nivoa na kojima on treba statistiku: 1. poznavanje statistike potrebno je za praćenje stručne i naučne literature 2. poznavanje statistike potrebno je u naučnom radu radi zaključivanja iz konkretnog slučaja na opšti zakon 3. radi obrade rezultata prikupljenih istraživanjima ili eksperimentom,radi deskripcije i analize tih rezultata 4. poznavanje statistike je isto tako potrebno pri planiranju istraživanja i eksperimenata,poznavanje statističkih metoda može istraživaču dosta pomoći pri planiranju istraživanja,odnosno izrade nacrta eksperimenata