Жұлынның құрылысы мен қызметі

Жұлынның құрылысы мен қызметі

• Жұлын адам денесіндегі барлық мүшелер мен жүйелер қызметін реттейтін және сыртқы ортамен байланыстыратын маңызды жүйке жүйесінің бөлігі.
• Клиникалық пәндерде жұлынның патологиялық өзгерістерін зерттеу, емдеу және аурудың асқынуын болдырмау маңызды.
• Жүйке жүйесінің әрекеті рефлекторлық қасиетке ие.
• Рефлекс — орталық жүйке жүйесінің қатысуымен ағзаның кез келген тітіркендіргішке жауап реакциясы.
• Рефлекторлық доға — жүйке импульсінің рецептордан эффекторға дейін жүру жолы.
• Рефлекторлық доға жай және күрделі болып бөлінеді.
• Жай рефлекторлық доға сезімтал және қозғалтқыш нейрондардан тұрады.
• Күрделі рефлекторлық доғада сезімтал және қозғалтқыш нейрондар арасында аралық нейрон бар.
• Жай рефлекторлық доға 5 бөлімнен тұрады: рецептор, сезімтал нейрон, орталық, қозғалтқыш нейрон, орындаушы мүше.
• Нейрон — жүйке жүйесінің құрылымдық-қызметтік бірлігі.
• Нейрондар тізбектеле немесе рефлекторлық доға түзе орналасады, қозуды рецепторлардан орталық арқылы орындаушы мүшеге дейін өткізеді.
• Қозудың бір нейроннан екінші нейронға өтуі синапстар арқылы орындалады.

Нейрондардың түрлері

• Нейрондар үш түрге бөлінеді:
  • Сезімтал (рецепторлы), афферентті;
  • Аралық (қосалқы), ассоциативті;
  • Қозғалтқыш (эфферентті).
• Бірінші нейрон — жалған униполярлы жүйке жасушасы, жұлын түйінінде орналасады.
• Жұлын түйініндегі жасушаның перифериялық өсіндісі сыртқы және ішкі орта тітіркендіргіштерін қабылдайтын рецепторларда аяқталады.

Жүйке жүйесінің бөлімдері

• Жүйке жүйесі орталық және шеткі жүйке жүйесіне бөлінеді.
• Орталық жүйке жүйесі — бас миы мен жұлыннан тұрады; ақ және сұр заттардан тұрады.
• Шеткі жүйке жүйесі – түбіршіктер, жұлын және бассүйек жүйкелері, олардың тармақтары, торабтары мен түйіндері.
• Жүйке жүйесі соматикалық және вегетативті болып бөлінеді.
• Соматикалық жүйке жүйесі дене мүшелерін, қаңқа бұлшықеттерін, теріні және кейбір көлденең жолақты бұлшықетті мүшелерді жүйкелендіреді.
• Вегетативті жүйке жүйесі — ішкі мүшелерді, бездерді, теріні, қан тамырларының тегіс бұлшықеттерін жүйкелендіреді; ол симпатикалық және парасимпатикалық болып бөлінеді.

Жұлынның сипаттамасы

• Жұлын пішіні цилиндр тәрізді, қысыңқы, омыртқа бағанасының орталық өзегінде орналасады.
• Ересек адамда жұлынның ұзындығы орташа 43 см, салмағы 34-38 г.
• Жұлын бойында мойын және бел-сегізкөз буылтықтары болады.
• Мойын буылтығынан қолды, бел-сегізкөз буылтығынан аяқты жүйкелендіретін жүйкелер шығады.
• Жұлынның сыртқы бетінде бес жүлге және бір саңылау бар.
• Жұлын сегменттерге бөлінеді (8 мойын, 12 кеуде, 5 бел, 5 сегізкөз, 1 құйымшақ).
• Сегменттер жұлында орналасуына байланысты латын әріптері және рим цифрлары арқылы белгіленеді.

Жұлынның ішкі құрылысы

• Жұлын ақ және сұр заттан тұрады.
• Жұлынның сұр заты орталықта орналасып, жан-жағынан ақ затпен қоршалады.
• Сұр зат жұлынның оң және сол жақтарында вертикальды орналасқан екі бағана түзеді, ортасынан орталық өзек өтеді.
• Жұлынның сұр затының пішіні “Н” әрпіне немесе көбелекке ұқсайды.
• Сұр заттың алдыңғы және артқы бөліктері, кейбір бөлімдерде бүйір мүйіздері болады.
• Мүйіздерде қозғалтқыш нейрондар бар.
• Аралық аймақта вегетативті жүйке жүйесінің симпатикалық бөлігінің орталығы бар. Ақ және сұр заттардың жиынтығы — торлы құрылым, formatio reticularis, орналасқан.
• Артқы мүйізде — гиалинді жасушалар мен майда нейрондардан тұратын қоймалжың зат, substantia gelatinosa, болады

Жұлынның ақ заты

• Жұлынның ақ заты сұр затының айналасында орналасып, үш бойлық жіпшеге — алдыңғы, бүйір және артқы жіпшеге бөлінеді.
• Артқы жіпше мойын және жоғарғы кеуде бөлімдерінде екі будаға бөлінеді (нәзік және жіңішке).

Жұлынның функциялары

• Рефлекстік — тітіркендіргішке рефлекторлы түрде жауап беру.
• Өткізгіштік — қозуды миға және мидан дене мүшелеріне өткізу.

Жұлынның қабықтары

• Жұлын сыртынан үш қабықпен қапталған.
  • Жұлынның қатты қабығы (dura mater spinalis).
  • Жұлынның торлы қабықшасы (arachnoidea spinalis).
  • Жұлынның жұмсақ қабықшасы (pia mater spinalis).
• Қабықтар арасындағы кеңістікте жұлын ми сұйықтығы болады.