Қатпарлану кезінде жер қыртысының майысуы:Quiz

Podcast

Play an AI-generated podcast conversation about this lesson

Questions and Answers

Жер бедерін өзгертуге маңызды рөл атқаратын табиғи факторды табыңыз:

Температура өзгерісі
Тыным су
Жел (correct)
Жер сілкінісі

Бедленд – құрғақ климат жағдайында пайда болатын жаппай таулы рельефтің өте биік түрі.

False (B)

Мұздықтармен өңделіп, тасымалданған жыныстардың атауы қандай?

Морена

Карст пішіндерінің ішіндегі ең кең тарағаны -- ______.

Үңгір Signup and view all the answers

Тау жыныстары мен минералдардың жіктелуін сәйкестендіріңіз:

Магмалық = Жер бетінде тұнба түзілген жыныстар Шөгінді = Оттегі мен кремнийден құралатын қатты денелер Метаморфтық = Басқа жыныстардың өзгеру нәтижесінде пайда болады Кристалдар = Атомдар мен молекулалары белгілі бір геометриялық тәртіпте орналасқан Signup and view all the answers

Флинт-Мамонт үңгірінің жалпы ұзындығы қанша километр?

587 км (A) Signup and view all the answers

Жер шарындағы ең терең үңгір Кіші Азияда орналасқан.

False (B) Signup and view all the answers

Жер қыртысындағы түрлі әрекеттер әсерінен пайда болатын табиғи химиялық қосылыстардың жиынтығы не деп аталады?

Минерал Signup and view all the answers

Қай үгілу түрі химиялық реакцияның әсерінен тау жыныстарының бұзылуын білдіреді?

Химиялық үгілу (C) Signup and view all the answers

Антиклиналь қатпарлану кезінде майысып төмен түскен бөлікті білдіреді.

False (B) Signup and view all the answers

Тау жасалуы дегеніміз не?

Тік қозғалатын белсенді тектоникалық қозғалыстар әсерінен тау құрылымдарын қалыптастыратын геологиялық үдеріс. Signup and view all the answers

Тау жыныстарының минералдық құрамының өзгерісі мен үгілуі -- ___ үгілу.

Химиялық Signup and view all the answers

Тау жыныстарының жіктелуін дұрыс сәйкестендіріңіз:

Физикалық үгілу = Химиялық құрам өзгеріссіз Химиялық үгілу = Химиялық бүртулер Антиклиналь = Біртұтас жоғары көтерілген бөлік Синклиналь = Майысып төмен түскен бөлік Signup and view all the answers

Жер қыртысындағы қозғалыс түрлерінің біреуі не?

Ендік бағытта қашықтау (D) Signup and view all the answers

Синклиналь қатпарлану кезінде тегіс болып көтерілген бөлікті білдіреді.

False (B) Signup and view all the answers

Ішкі күштер дегеніміз не?

Литосфералық тақталарды қозғалысқа түсіретін күштер. Signup and view all the answers

Жер бедерінің біртұтастығынан айырылуы -- ___ процесі.

Үгілу Signup and view all the answers

Үгілу түрлерін сәйкестендіріңіз:

Физикалық үгілу = Минералды құрам өзгеріссіз Химиялық үгілу = Минералды құрам өзгерумен Тербелмелі қозғалыстар = Мұхит деңгейінің өзгеруі Антиклиналь = Қатпарлану кезінде көтерілген бөлік Signup and view all the answers

Магмалық тау жыныстарының түзілу себебі неде?

Магманың мантиядан жарықтар арқылы жоғары көтеріліп қатуынан (B) Signup and view all the answers

Интрузивті жыныстар магманың жер бетіне шығып қатуынан қалыптасады.

False (B) Signup and view all the answers

Жер шарындағы пайдалы қазбалардың ¾ бөлігінің қалыптасуы қандай жыныстарға байланысты?

Шөгінді жыныстар. Signup and view all the answers

Магмалық жыныстардың бір түрі ___ жыныстары болып табылады.

интрузивті Signup and view all the answers

Тау жыныстарының түрлерін олардың сипаттамасымен сәйкестендіріңіз:

Магмалық = Мантиядан жарықтар арқылы көтеріліп қатуынан Шөгінді = Топырақтың жылжуы мен шөгінуі нәтижесінде пайда болады Метаморфты = Жоғары температура мен қысым әсерінен қалыптасады Интрузивті = Жер қыртысының тереңдігінде түзілетін Signup and view all the answers

Эффузивті жыныстар қалай түзіледі?

Магманың лава түрінде жер бетіне шығып, бу мен газдан ажырауынан (D) Signup and view all the answers

Метаморфты тау жыныстары тек магмалық жыныстардан ғана қалыптасады.

False (B) Signup and view all the answers

Батолит, лакколит, жанартау конустары қандай жыныстардың түрлері?

Магмалық жыныстар. Signup and view all the answers

Қалыптасуындағы температура мен қысым деңгейі жоғары жыныстар ___ жыныстары деп аталады.

метаморфты Signup and view all the answers

Шөгінді тау жыныстарының қандай міндеті бар?

Жердің бетінде жазықтардың пайда болуы (C) Signup and view all the answers

Flashcards are hidden until you start studying

Study Notes

Жер бедерінің жіктелуі

Таулардың қалыптасуы - тік қозғалатын белсенді тектоникалық қозғалыстардың әсерінен болады.
Тербелмелі қозғалыстар Жер қыртысының бір бөлігінің жоғары, екінші бөлігінің төмен түсуіне әкеледі.
Физикалық үгілу - тау жыныстарының минералды құрамы өзгеріске ұшырамастан бұзылуы.
Арктика, Антрктика жерлері, биік таулар, шөл мен шөлейттің аридтік аймақтарына тән үгілу түрі - физикалық үгілу.
Химиялық үгілу - тау жыныстарының маңызды химиялық, биогендік, биохимиялық реакциялар әсерінен бұзылуы.
Антиклиналь - қатпарлану кезінде біртұтас жоғары көтерілген бөлігі.
Синклиналь - қатпарлану кезінде майысып төмен түскен бөлігі.
Моноклиналь - қатпарлану кезінде беті тегіс болып көтерілген бөлігі.

### Жер қыртысындағы қозғалыс түрлері

Ендік бағытта қашықтау (субдукция)
Ендік бағытта жақындау (спрединг)
Қарама-қарсы бағытта ығысу
Тербелмелі қозғалыстар Жер қыртысының біртіндеп көтерілуі мен төмен түсуіне, соның нәтижесінде мұхит деңгейінің көтерілуі мен төмендеуіне, материктердің жалпы биіктігінің өзгеруіне себепші болады.
Ішкі күштер литосфералық тақталарды қозғалысқа түсіреді, материк пішіндері мен мұхиттар айдынын өзгертеді.
Жазық - платформаларға сәйкес келетін нысандар.

Мұхиттың түпкі жер бедерінің орографиялық құрылымдары

Материктің шеткі жағалық бөліктері (материктік қайраң, материктік беткей)
Сыртқы күштердің ең басты әрекеті - үгілу.
Үгілу - тау жыныстарының біртұтастығынан айырылып, қиыршықтас, құм сияқты кеуекті жыныстарға айналуы.
Химиялық үгілу - тау жыныстарының минералдық құрамы өзгеріске ұшырап үгілуі.
Физикалық үгілу - тау жыныстарының химиялық құрамы өзгеріске ұшырамай үгілуі.
Жел - үгілу өнімдері мен бор жыныстарын тасымалдау арқылы жер бедерін өзгертуде маңызды рөл атқарады.
Жел құмды төбелер мен шағылдардың толқын тәрізді пішіндерін қалыптастырады.
Бедленд - эрозияның әрекеті нәтижесінде құрғақ климат жағдайында пайда болған аласа таулы рельефтің күрделі түрі.
Мұздық - биік тау басындағы тау жыныстарының үгілуі мен тасымалдануына себепші.
Морена - мұздықтармен өңделіп, тасымалданған жыныстар.
Үңгір - карст пішіндерінің ішіндегі ең кең тарағаны.
Флинт-Мамонт үңгірінің жалпы ұзындығы 587 км.
Жер шарындағы ең терең үңгір Кавказда орналасқан.
Балқан, Кіші Азия түбектері, Оңтүстік-Шығыс Қытай, Аппалач - карст нәтижесінде қалыптасқан жер бедері пішіндері таралған аумақтар.

Тау жыныстары мен минералдардың жіктелуі

Минерал - Жер қыртысындағы түрлі әрекеттер әсерінен пайда болатын табиғи химиялық қосылыстардың жиынтығы.
Тау жыныстары - Жер қыртысында түзілетін минералдардың табиғи кешені.
Кристалдар - атомдар мен молекулалары белгілі бір геометриялық тәртіппен орналасқан, тура геометриялық пішіндегі қатты денелер.
Тау жыныстары - Жер қыртысын құрайтын әртүрлі агрегаттық күйдегі минералдар жиынтығының тұрақты құрамы.
Магмалық, шөгінді, метаморфтық - тау жыныстарының шығу тегі мен қалыптасу жағдайына қарай бөлінуі.
Магмалық тау жыныстары - магманың мантиядан жарықтар арқылы жоғары көтеріліп, қатуынан пайда болады.
Интрузивті жыныстар - магманың жер қыртысының белгілі бір тереңдігінде қалып қойған бөлігінде түзіледі.
Эффузивті жыныстар - магманың лава түрінде жер бетіне шыққан, құрамында бу мен газдан ажыраған бөлігінде түзіледі.
Батолит, лакколит, жанартау конустары - магмалық тау жыныстарының жіктелуі.
Тауалды жазықтары пайда болады, ойыс жерлер тегістеліп, жазыққа айналады - шөгінді тау жыныстарының әсері.
Сарыарқа, Бразилия және Гвиана таулы үстірттері - метаморфты тау жыныстарының әсері.

Шөгінді жыныстардың маңызы

Шөгінді жыныстар жер шарындағы пайдалы қазбалардың ¾ бөлігінің қалыптасуына байланысты.

Метаморфты тау жыныстары

Метаморфты тау жыныстары - жоғары температура мен қысым әсерінен магмалық және шөгінді жыныстардың минералдық құрамы мен құрылымының өзгеруінен қалыптасады.