Жансыз табиғаттағы үдерістер

Choose a study mode

Play Quiz
Study Flashcards
Spaced Repetition
Chat to Lesson

Podcast

Play an AI-generated podcast conversation about this lesson
Download our mobile app to listen on the go
Get App

Questions and Answers

Тау жыныстарының биогендік үгілуі кезінде ағзалар қандай заттарды сіңіреді?

  • Көмірқышқыл газын
  • Минералды заттарды (correct)
  • Суды
  • Оттегіні

Химиялық үгілуге қандай жағдайлар әсер етеді?

  • Тек судың әсері
  • Тек желдің әсері
  • Тек атмосфералық газдардың әсері
  • Атмосфералық газдардың, судың және онда еріген заттардың әсері (correct)

Ауа райының негізгі элементтеріне қайсысы жатпайды?

  • Жер бедері (correct)
  • Ауа температурасы
  • Жауын-шашын
  • Бұлттылық

Климат терминін алғаш рет енгізген ғалым кім?

<p>Гиппарх (D)</p> Signup and view all the answers

Қандай құбылыс кезінде бір зат жаңа затқа айналады?

<p>Химиялық (B)</p> Signup and view all the answers

Фотосинтез процесінде қандай заттар органикалық заттарға айналады?

<p>Су мен көмірқышқыл газы (D)</p> Signup and view all the answers

Өсімдіктерде хлорофилл қайда орналасқан?

<p>Хлоропласттарда (A)</p> Signup and view all the answers

Тыныс алу процесінің негізгі мақсаты не?

<p>Энергия бөлу (D)</p> Signup and view all the answers

Жану процесі немен сипатталады?

<p>Өте жоғары жылдамдықпен өтетін химиялық айналым (A)</p> Signup and view all the answers

Шіру процесінің негізгі шарты қандай?

<p>Ылғалдылықтың болуы (C)</p> Signup and view all the answers

Озонның (O3) табиғаттағы негізгі рөлі қандай?

<p>Жерді күн радиациясынан қорғау (D)</p> Signup and view all the answers

Неліктен найзағайдан кейін ауаның тазаратыны байқалады

<p>Озонның түзілуі (B)</p> Signup and view all the answers

Шірудің табиғаттағы маңызы неде?

<p>Азот қосылыстарын өсімдіктер сіңіретін қосылыстарға айналдыру (C)</p> Signup and view all the answers

Жану мен шіру процестерінің ұқсастығы неде?

<p>Екеуіде оттегін қатыстыратын химиялық айналым болып табылады (A)</p> Signup and view all the answers

Табиғаттағы зат айналымы дегеніміз не?

<p>Атмосфера, гидросфера, литосфера және тірі ағзалар арасындағы заттардың айналымы (A)</p> Signup and view all the answers

Тектоникалық қозғалысқа қай құбылыс жатпайды?

<p>Өсімдіктердің өсуі (B)</p> Signup and view all the answers

Тау түзілісіне әсер ететін ішкі (эндогенді) күштердің негізгі себебі не?

<p>Литосфералық тақталардың соқтығысуы (D)</p> Signup and view all the answers

Геосинклинал дегеніміз не?

<p>Таулардың пайда болатын жері (C)</p> Signup and view all the answers

Эндогенді күштердің әсерінен таулар пайда болса, экзогенді күштердің әсерінен не болады?

<p>Таулар бұзылып, үгіледі (D)</p> Signup and view all the answers

Жер бедерін зерттейтін ғылым қалай аталады?

<p>Геоморфология (A)</p> Signup and view all the answers

Физикалық үгілу дегеніміз не?

<p>Тау жыныстарының механикалық жолмен ұсақ бөлшектерге бөлінуі (A)</p> Signup and view all the answers

Қазақстанның ең биік нүктесі қалай аталады?

<p>Хантәңірі шыңы (D)</p> Signup and view all the answers

Тау жыныстарының бұзылуына әсер ететін сыртқы күштерге қайсысы жатпайды?

<p>Жердің ішкі күші (D)</p> Signup and view all the answers

Қай процесс желдің, судың және температураның әсерінен болады?

<p>Физикалық үгілу (C)</p> Signup and view all the answers

Орогенез дегеніміз не?

<p>Материк тік платформалардың бір-бірімен соқтығысқан жерінде таулардың пайда болуы (C)</p> Signup and view all the answers

Тау жыныстарының бұзылып, өзгеріске ұшырауы?

<p>Үгілу (B)</p> Signup and view all the answers

Таза оттегінің қатысында жақсы жүретін жүретін процесс?

<p>Жану (C)</p> Signup and view all the answers

Тотығу реакциясының мысалы?

<p>Отынның жануы (C)</p> Signup and view all the answers

Ағаш немесе қатты отын күлге айналады?

<p>Жану (D)</p> Signup and view all the answers

Бұл химиялық процесс найзағай кезінде пайда болады?

<p>Озонның түзілуі (C)</p> Signup and view all the answers

Жердің үстіңгі құнарлы қабаты?

<p>Топырақ (B), Су (D)</p> Signup and view all the answers

Топырақтың ең жоғарғы құнарлы, қарашірінді қабаты?

<p>Гумус (B)</p> Signup and view all the answers

Ауа райын зерттейтін ғылым?

<p>Метеорология (A)</p> Signup and view all the answers

Құрамында азот бар органикалық қосылыстардың ыдырау процесі?

<p>Шіру (B)</p> Signup and view all the answers

Шіру ненің қатысуымен жүреді?

<p>Микроорганизмдердің (D)</p> Signup and view all the answers

Ауа райы дегеніміз не?

<p>Белгілі бір жердегі тәулік ішінде болатын атмосфераның төменгі қабатының жағдайы (C)</p> Signup and view all the answers

Климатты қандай сөзбен түсіндіруге болады?

<p>Белгілі бір аймақтағы ұзақ жылдар бойы қайталанатын атмосфераның орташа жылдық тұрақты жағдайы (C)</p> Signup and view all the answers

Климат сөзі грекше қандай мағынаны білдіреді?

<p>Жердің күн сәулесіне қиғаш түсуі (A)</p> Signup and view all the answers

Өсімдіктердің тамырлары арқылы таудың бұзылуы?

<p>Биологиялық үгілу (D)</p> Signup and view all the answers

Топырақтың үгіліп өзгеріске ұшырауы?

<p>Эрозия (B)</p> Signup and view all the answers

Flashcards

Табиғаттағы зат айналымы

Табиғаттағы заттардың түрленуі және қозғалуының қайталанатын үдерісі. Атмосфера, гидросфера, литосфера және тірі ағзалар арасындағы заттардың циркуляциясы.

Су айналымы

Жер бетіндегі судың қозғалысы және түрленуі.

Тектоникалық қозғалыс

Жер қыртысының қозғалысы, таулардың пайда болуы, жер сілкінісі және жанартаулардың атқылауы.

Тау түзілісі

Тектоникалық қозғалыстың әсерінен таулы құрылымдардың пайда болу үдерісі.

Signup and view all the flashcards

Геосинклинал

Таудың түзілетін жері. Жер қыртысының қалың шөгінді жыныстар жиналған ауқымды бөлігі.

Signup and view all the flashcards

Физикалық үгілу

Тау жыныстарының механикалық жолмен ұсақ бөлшектерге бөліну үдерісі.

Signup and view all the flashcards

Химиялық үгілу

Тау жыныстарының химиялық әсерден өзгеріске ұшырауы.

Signup and view all the flashcards

Жер бедерінің қалыптасуы

Жер бетінің эндогендік және экзогендік күштердің әсерінен қалыптасу үдерісі.

Signup and view all the flashcards

Геоморфология

Жер бедерін зерттейтін ғылым.

Signup and view all the flashcards

Макроформалар

Жер бетіндегі негізгі жер бедерінің пішіні.

Signup and view all the flashcards

Шарын каньонының қалыптасуы

Шарын өзеніндегі каньонның қалыптасуына әсер ететін екі негізгі фактор - жел және судың әрекеті.

Signup and view all the flashcards

Тау жыныстарының үгілу түрлері

Табиғи материалдардың екі түрге бөлінуі - химиялық және биогендік.

Signup and view all the flashcards

Биогендік үгілу

Өсімдіктер тамырлары мен микроағзалар қышқылдар бөліп шығарады, олар тау жыныстарының ыдырауын жеңілдетеді

Signup and view all the flashcards

Климат

Белгілі бір аймақтағы ауа райының ұзақ мерзімді орташа жағдайы.

Signup and view all the flashcards

Ауа райы

Белгілі бір жердегі белгілі бір уақыттағы ауа температурасы, ылғалдылығы, бұлттылығы және басқа факторлар.

Signup and view all the flashcards

Химиялық реакция

Заттардың химиялық құрамын өзгертетін кез келген процесс.

Signup and view all the flashcards

Климат моделі

Орташа жылдық ауа райының жағдайын зерттеу үшін қолданылатын модель.

Signup and view all the flashcards

Химиялық құбылыстар

Табиғатта немесе лабораторияда жүретін химиялық өзгерістер.

Signup and view all the flashcards

Табиғи химиялық құбылыстар

Табиғатта жүретін ең маңызды химиялық құбылыстардың бірі.

Signup and view all the flashcards

Фотосинтез дегеніміз не?

Күн сәулесінің әсерінен жапырақ хлоропластарында бейорганикалық заттардан (су және көмірқышқыл газы) органикалық заттардың (көмірсу) түзілу процесі. Бұл процесте жарық энергиясы химиялық энергияға айналады.

Signup and view all the flashcards

Фотосинтезде хлорофиллдің рөлі қандай?

Жасыл өсімдіктердегі хлорофилл деген пигмент жарық энергиясын сіңіреді және фотосинтез процесіне қатысады.

Signup and view all the flashcards

Тыныс алу дегеніміз не?

Тыныс алу - бұл оттегінің қатысуымен органикалық заттарды ыдырату арқылы энергия бөліп шығаратын процесі. Бұл процесс барлық тірі организмдерде жүреді.

Signup and view all the flashcards

Жану дегеніміз не?

Жану - бұл оттегінің қатысуымен органикалық заттардың тез ыдырау процесі. Бұл процесс көп мөлшерде жылу және жарық бөліп шығарады.

Signup and view all the flashcards

Шіру дегеніміз не?

Шіру - бұл микроорганизмдердің қатысуымен органикалық заттардың баяу ыдырау процесі. Бұл процесс топырақтағы органикалық заттардың айналымына маңызды рөл атқарады.

Signup and view all the flashcards

Шірудің азот айналымындағы маңызы қандай?

Шіру - бұл азоттың табиғаттағы айналымына қатысатын маңызды процесс. Өлі организмдердің ақуызын ыдыратып, топыраққа азот қосады.

Signup and view all the flashcards

Озон дегеніміз не?

Озон - атмосферадағы және табиғаттағы маңызды газдардың бірі. Қоршаған ортаны күн радиациясынан қорғауда маңызды рөл атқарады. Озон қабаты Жердің суынуына жол бермейді.

Signup and view all the flashcards

Найзағай кезінде озон пайда болады ма?

Найзағай ойнағаннан кейін ауада озон пайда болады. Бұл табиғаттағы озонның түзілуінің бір мысалы.

Signup and view all the flashcards

Зат айналымы дегеніміз не?

Органикалық заттардан (өсімдіктер, жануарлар, т.б.) бейорганикалық заттарға (су, ауа, топырақ) және керісінше айналымды процесс. Табиғаттағы заттардың үздіксіз қозғалысы.

Signup and view all the flashcards

Study Notes

Жансыз табиғаттағы үдерістер

  • Табиғаттағы зат айналымы - табиғаттағы заттардың түрленуінің және қозғалуының қайталанатын үдерісі.
  • Айналым атмосфера, гидросфера, литосфера және тірі ағзалар арасындағы заттардың циркуляциясын (айналып тұруын) қамтиды.

Су айналымы

  • Су буланады, бұлттар құрылып, олардан жауын-шашын түседі.
  • Жауын-шашын жерге, өзендерге немесе құрлықта сіңіп кетеді, тауларға жауады.
  • Өзендер суды қайтадан мұхиттарға апарады.

Ормандағы заттардың айналымы

  • Орманда заттар топырақтан өсімдікке, өсімдіктен жануарларға, оның қалдықтары топыраққа сіңіп, бактериялар арқылы ыдырайды.
  • Нәтижесінде заттардан әртүрлі минералды тұздар пайда болады және өсімдік тамырлары арқылы су және олар қайта қосылады.
  • Зат айналымы тоқтаусыз жалғасады.

Кіші айналым

  • Бұл биосфераның ішіндегі көміртектің, азоттың, фосфордың және күкірттің айналымы.
  • Заттар топырақтан өсімдікке, өсімдіктен жануарларға, жануарлар қалдықтары топыраққа сіңеді.

Тау түзілісі

  • Тектоникалық қозғалыс - жердің ішкі және сыртқы күштерінің әсерінен таулардың қалыптасуы.
  • Таудың түзілуіне литосфералық тақталардың бір-біріне соқтығысуы әсер етеді.

Геосинклиналдар

  • Таулардың түзілетін жерлер, шөгінді жыныстар мен шөгінділер қысудың әсерінен ұзындығы созылған, ені кең, қыратты-төбелі тау тізбегін құрайды.
  • Платформалардың бір-біріне қысып қабаттасуынан тау жоталары пайда болады.

Тау жыныстарының судың әсерінен үгілуі

  • Жер қыртысының беткі қабатын құрайтын тау жыныстарының судың әсерінен үгілуі – физикалық немесе химиялық үгілу болып бөлінеді.
  • Су, буланып қатқан су жарықшақтардың енін керіп, ұлғайтады.
  • Жел мен судың әрекетінен тау жыныстары ұсақ бөлшектерге бөлінеді.

Топырақ түзілуі

  • Тау жыныстарының үгілуі, ағзалардың, өсімдіктердің тіршілік әрекеті топырақтың ең жауапты қабатын құрауға жағдай жасайды.
  • Геологиялық, климат, өсімдіктер, жануарлар және адамдар өз әрекеттерімен топыраққа әсер етеді.
  • Топырақ баяу, уақыт ұзақ үдерісі болып табылады.

Топырақтың бұзылу себептері

  • Қышқыл жаңбыр
  • Орман кесілуі
  • Көлік
  • Су эрозиясы
  • Жел эрозиясы

Ауа райы және климат

  • Ауа райы - белгілі бір уақыттағы ауа мөлдірлігі, бұлттылығы, жауын-шашын және жел жағдайы.
  • Климат - белгілі бір аймақта қайталанатын ауа райының орташа жағдайы.

Тыныс алу

  • Тыныс алу да ауа ортасындағы оттегінің сіңірілуі және көмірқышқыл газының шығуы арқылы жүзеге асады.
  • Тыныс алу процесі көп мөлшерде энергия бөледі.

Жану

  • Жану - оттектің қатысуымен жүзеге асатын химиялық үдеріс.
  • Жану үдерісінде қатты отын (ағаш, тастар) күлге айналады.

Химиялық үгілу

  • Тау жыныстарының құрамындағы заттардың химиялық реакциялар арқылы бұзылу процесі.
  • Су, оттегі, көмірқышқыл газы сияқты заттармен әрекеттесу арқылы өзгеріске ұшырайды.

Фотосинтез

  • Өсімдіктердің жапырақ тақталарындағы хлоропластарда күн энергияларының әсерінен көмірқышқыл газы мен судан органикалық заттардың (көмірсу) түзілу үдерісі.
  • Бұл процесс өсімдіктер үшін де, атмосфера үшін де өте маңызды.

Studying That Suits You

Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.

Quiz Team

Related Documents

Жансыз табиғаттағы үдерістер PDF

More Like This

Earth Materials and Cycles Exploration
12 questions

Earth Materials and Cycles Exploration

ReverentNarcissus avatar
ReverentNarcissus
Earth Materials and Cycles Quiz
12 questions

Earth Materials and Cycles Quiz

ReverentNarcissus avatar
ReverentNarcissus
Material Cycles in Ecosystems Lesson Plan
16 questions

Material Cycles in Ecosystems Lesson Plan

WellRegardedColumbus avatar
WellRegardedColumbus
Ecosystem Material Cycles
10 questions

Ecosystem Material Cycles

SmoothestMilwaukee avatar
SmoothestMilwaukee
Use Quizgecko on...
Browser
Open
Browser
Browser