Yazılım Mimarileri - Bölüm 4

Yazılım Mimarileri - Bölüm 4

• Yazılım mimarileri ders notları, 4. bölümdür.
• Sevdanur Genç tarafından hazırlanmıştır.

Ajanda

• Proje planlama aşamaları için gerekli koşullar ele alınmıştır.
• Proje maliyet kestirim yöntemleri incelenmiştir.
• Sistem çözümleme ve gereksinim çözümleme çalışması yapılmıştır.
• Gereksinim veri toplama yöntemleri ve veri modelleme yöntemlerine değinilmiştir.
• Veri akış diyagramı ve süreç tanımlama dili konuları işlenmiştir.

Planlama

• Yazılım geliştirme sürecinin ilk aşamasıdır.
• Projenin tüm resmini çıkarmayı hedefler.
• Proje planlama aşamasında proje kaynakları belirlenir, maliyetler kestirilir.
• Proje ekip yapısı oluşturulur ve ayrıntılı proje planı yapılır.
• Proje sürekli izlenir.

Proje Kaynakları

• Proje kaynakları:
  • İnsan kaynakları
  • Donanım kaynakları
  • Yazılım kaynakları
• Planlama, bu kaynakların tanımını, zaman kullanımını, görev sürelerini ve edinilme zamanlarını kapsar.

İnsan Kaynakları

• Planlama, hangi tür elemanların, hangi süre ile ve projenin hangi aşamalarında yer alacağını belirler.
• Proje ekibinde yer alabilecek roller:
  • Proje Yöneticisi
  • Yazılım Ekip Lideri
  • Web Tasarımcısı
  • Sistem Tasarımcısı
  • Programcı
  • Sistem Yöneticisi
  • Veri Tabanı Yöneticisi
  • Kalite Sağlama Yöneticisi
  • Donanım Ekip Lideri
  • Donanım Mühendisi
  • Ağ Uzmanı
  • Yazılım Destek Elemanı
  • Donanım Destek Elemanı
  • Eğitmen
  • Denetleyici
  • Çağrı Merkezi Elemanı

Donanım Kaynakları

• Günümüzde açık sistem mimarisine dönüşmektedir.
• Donanım kaynakları:
  • Ana Bilgisayarlar
  • Sunucular (Web, E-posta, Veri Tabanı)
  • Kullanıcı Bilgisayarları (PC)
  • Yerel Alan Ağı (LAN) Alt Yapısı
  • Geniş Alan Ağı (WAN) Alt Yapısı
• Yazılım geliştirme ortamı, gerçek kullanım ortamından ayrı olmalıdır.
• Geliştirme ve uygulama ortamlarınının aynı konfigürasyonda olması önemlidir.

Yazılım Kaynakları

• Büyük ölçekte otomatik hale getirilmiş ve bilgisayar destekli olarak kullanılmaktadır.
• Bilgisayar Destekli Tasarım (CAD) ve Bilgisayar Destekli Mühendislik (CASE) araçları bu kapsamdadır.
• İş sistemleri planlama araçları, proje yönetim araçları, analiz ve tasarım araçları vardır.
• Programlama araçları, test araçları, prototipleme ve simülasyon araçları ile bakım ve destek araçları örnekleridir.
• İş sistemleri planlama araçları, iş akışının üst modelini üretir ve tıkanıklıkları ortaya çıkarır.
• Proje yönetim araçları, iş takibini, kaynak atamasını ve proje yapısının oluşturulmasını sağlar.
• Analiz ve tasarım araçları, modelleme tekniklerini uygular ve model kalitesini ölçer.
• Programlama araçları derleyiciler, nesne-tabanlı araçlar ve görsel platformlardır.
• Test araçları, yazılımı doğrular ve geçerler.
• Prototipleme araçları, erken aşamalarda ürünün nasıl çalışacağına dair fikir verir.
• Bakım araçları, kaynak koddan şemalar üretir ve veri yapısını ortaya çıkarır.
• Destek araçları işletim sistemleri, ağ yazılımları, e-posta ve ortam yönetimi araçlarıdır.

Proje Maliyetleri

• Proje maliyetini kestirmek, bir bilgi sistemi veya yazılım için gereken iş gücü ve zaman maliyetlerini önceden belirlemektir.
• Geçmiş projelerden elde edilen bilgiler, proje ekibinin deneyimleri ve izlenen geliştirme modeli kullanılır.
• Maliyet yönetimi sayesinde gecikmeler önlenir, geliştirme süreci kolaylaşır ve kaynaklar etkin kullanılır.
• Zaman planı etkin olarak uygulanır: Ürün sağlıklı olarak fiyatlandırılır ve zamanında bitirilir.

Gözlemlenebilecek Değerler

• Projenin toplam süresi ve maliyeti
• Projede çalışan eleman sayısı, niteliği ve çalışma süresi
• Toplam satır sayısı ve bir satırın ortalama maliyeti
• Bir kişi/ay'da gerçekleştirilen satır sayısı
• Toplam işlev sayısı ve bir işlevin maliyeti
• Bir kişi/ay'da gerçekleştirilen işlev sayısı ve bir kişi/ay'da maliyeti

Maliyet Kestirim Yöntemleri

• Projenin boyut türüne, projelerin büyüklüğüne, uygulanış biçimlerine ve değişik aşamalarda kullanılabilirliğine göre yöntemler vardır.
• Uzman deneyimine gereksinim duyan veya önceki proje bilgilerini kullanan yöntemler de mevcuttur.
• Boyut türüne göre: proje büyüklüğünü ve iş gücünü kestiren yöntemler
• Büyüklüğüne göre: makro (büyük projeler) ve mikro (küçük projeler) yöntemler
• Uygulanışına göre: çok yalın, orta ayrıntılı veya çok ayrıntılı yöntemler
• Aşamalarına göre: planlama, analiz, tasarım ve gerçekleştirme aşamalarında kullanılan yöntemler

İşlev Noktaları Yöntemi

• İşlev noktaları, geliştirmenin erken aşamalarında (analiz) saptanan bağımsız bir değerdir.
• Problem tanımı girdi olarak alınır ve bilgi ortamının incelenmesiyle başlanır.
• Teknik karmaşıklık incelenir ve işlev noktası hesaplanır.
• Bilgi ortamı bileşenleri (girdi, çıktı, sorgu, kütük, arayüz) yalın, ortalama ve karmaşık olarak sınıflandırılır.
• Teknik karmaşıklık faktörü (TKF) 0-5 arasında puanlanarak bulunur.
• İşlev Noktası (İN), Ayarlanmamış İşlev Nokta (AİN) ve TKF kullanılarak hesaplanır.
• Verimlilik, kalite ve maliyet gibi değişik amaçlarla kullanılabilir.

Satır Sayısı Kestirimi

• İşlev noktalarının yanı sıra satır sayısı kestirimi de bir maliyet kestirim yaklaşımıdır.
• Satır sayısı, kullanılan programlama diline göre değişir. Örneğin:
  • Assembly: 300
  • Cobol, Fortran: 100
  • Pascal: 90
  • C: 90
  • Ada: 70
  • Nesne Kökenli Diller: 30
  • Kuşak Dilleri: 20
  • Kod Üreticiler: 15

Etkin Maliyet Modeli

• COCOMO, 1981 Boehm tarafından geliştirilen bir mikro maliyet kestirim modelidir.
• Kullanılacak ayrıntı düzeyine göre üç modelde yapılabilir; temel, ara ve ayrıntılı modeller.

COCOMO Formülleri

• İş Gücü (K) = a * Sb
• Zaman (T) = c * Kd
• a, b, c, d her bir model için farklı katsayıları ifade eder.
• S bin türünden satır sayısıdır.
• Proje sınıfları: ayrık, yarı gömülü ve gömülü projelerdir.
• Ayrık projeler: boyutları küçüktür ve deneyimli personel tarafından yapılır. Örn: LAN üzerinde insan kaynakları.
• Yarı gömülü projeler: hem bilgi hem de donanım sürme boyutu olan projelerdir.
• Gömülü projeler: donanım sürmeyi hedefler ve yüksek donanım kısıtları vardır. Örn: pilotsuz uçak.

Temel Model

• Küçük-orta boy projeler için hızlı kestirim yapmak amacıyla kullanılır.
• Yazılım projesinin geliştirileceği ortam ve yazılımı geliştirecek ekibin özelliklerini dikkate almaz.
• Hesap makinesi ile kolaylıkla uygulanabilir.
• Proje tiplerine göre iş gücü ve zaman hesaplamaları farklı formüllere sahiptir.
  • Ayrık Projeler: İş Gücü K=2.4S^1.05 / Zaman T=2.5K^0.38
  • Yarı Gömülü Projeler: İş Gücü K=3,0S^1,12 / Zaman T=2.5K^0,35
  • Gömülü Projeler: İş Gücü K=3,6S^1,20 / Zaman T=2.5K^0,32

Ara Model

• Temel modelin eksikliğini gidermek amacıyla oluşturulmuştur.
• Bir yazılım projesinin zaman ve işgücü maliyetlerini kestirirken proje ekibinin özelliklerini dikkate alır.
• Geliştirmede kullanılacak araçları, yöntemi ve ortamı da dikkate alır.
• Üç aşamadan oluşur: iş gücü hesaplama, maliyet çarpanı hesaplama ve ilk iş gücü değerini düzeltme.
• Ayrı, yarı gömülü ve gömülü projeler için iş gücü hesaplama formülleri vardır.
  • Ayrık Projeler: K=3.2*S^1.05
  • Yarı Gömülü Projeler: K=3,0*S^1,12
  • Gömülü Projeler: K=2.8*S^1,20
• Maliyet çarpanı 15 maliyet etmeninin çarpımı ile bulunur: C = C1 * C2 * C3 * ... * C15
• Maliyet etmenleri arasında ürün özellikleri, bilgisayar özellikleri, personel özellikleri ve proje özellikleri bulunur.
• Ürün özellikleri: yazılımın güvenirliği, veri tabanının büyüklüğü ve karmaşıklığıdır.
• Bilgisayar özellikleri: işletim zamanı kısıtı, ana bellek kısıtı, platform değişim olasılığı ve iş dönüş zamanıdır.
• Personel özellikleri: analist yeteneği, uygulama deneyimi, programcı yeteneği, platform deneyimi ve programlama dili deneyimi gibi faktörlerdir.
• Proje özellikleri: modern programlama teknikleri, yazılım geliştirme araçları kullanımı ve zaman kısıtı gibi faktörlerdir.
• İlk işgücü değeri Kd = K * C formülü ile düzeltilir. Temel formüldeki Zamanla formülü kullanılarak zaman maliyeti hesaplanır.

Ayrıntı Modeli

• Temel ve ara modele ek olarak iki özellik taşır.
• Her aşama için farklı işgücü katsayıları ve karmaşıklık belirler.
• Yazılım maliyet kestiriminde modül, altsistem ve sistem sıralamasını dikkate alır.

Proje Ekip Yapısı Oluşturma

• PANDA proje ekip yapısı, her proje biriminin doğrudan proje yönetimine bağlı çalışması ve işlevsel bölümlenme esasına dayanır.
• Temel bileşenler: Proje Denetim Birimi, Proje Yönetim Birimi, Kalite Yönetim Birimi, Proje Ofisi, Teknik Destek Birimi, Yazılım Üretim Eşgüdüm Birimi, Eğitim Birimi, Uygulama Destek Birimi'dir.
• Yüklenici Proje Ekip Yapısı, üst düzey yönetimlerin projeye dahil edilmesini sağlar.
• Proje Yönetim Birimi, proje yönetiminden en üst düzeyde sorumlu birimdir. Proje boyutuna göre yönetici sayısı değişebilir.
• Kalite Yönetim Birimi, projenin amacına uygunluğunu denetler ve onaylar.
• Proje Ofisi, yönetimsel işlerden sorumludur.
• Teknik Destek Birimi, donanım, işletim sistemi, veri tabanı gibi teknik destek sağlar.
• Yazılım Üretim Eşgüdüm Birimi, yazılım üretim ekiplerinden oluşur (4-7 kişi). Ortak uygulama yazılım parçalarının geliştirilmesinden sorumludur.
• Eğitim Birimi, proje ile ilgili her türlü eğitimden sorumludur.
• Uygulama Destek Birimi, uygulama anında destek sağlar.

İş Sahibi Proje Ekip Yapısı

• Proje Eşgüdüm Birimi
• Kalite Yönetim Birimi
• Proje Ofisi
• Teknik Altyapı izleme birimi
• Yazılım Üretim İzleme Birimi
• Eğitim İzleme Birimi
• Kullanıcı Eşgüdüm Birimi

Sistem Çözümleme

• Üretim sürecinin başlangıcıdır.
• Mevcut sistemin nasıl çalıştığını araştırır.
• Temel hedef, gereksinimleri saptamaktır.
• Mantıksal bir model oluşturulur ve bir model/yöntem kullanılır.
• Yöntemler: veri modelleme ve süreç modelleme olmak üzere ikiye ayrılır.
• Çözümleme, değişik açılardan değerlendirilir.

Gereksinim

• Sistemin amaçlarını yerine getirme yeteneği olan bir özellik veya belirtim olarak tanımlanır.
• Sistemin veya işlevlerinin nasıl yerine getirileceği ile değil, ne olduğu ile ilgilidir. (hangi veri tabanı, tablolar, bellek vb. değil).
• Kullanıcı ve tasarımcı/mühendis için iki amaca yönelik tanımlanmalıdır. Kullanıcılar amaçların tanımlanıp tanımlanmadığına, tasarımcılar ise gereksinimlerin tasarıma dönüştürülüp dönüştürülemediğine bakar.
• İşlevsel gereksinimler, sistem ile çevresi arasındaki iletişimi belirler. Sistem davranışlarını tanımlar: Maaş çekinin ne zaman hazırlanacağı, girdi türleri, koşullar vb.
• İşlevsel olmayan gereksinimler, kullanıcının sorunundan bağımsız gereksinimlerdir. Sistem kısıtları olarak da adlandırılırlar: bilgisayar türü, geliştirme ortamı, veri tabanı vb.

Gereksinim Türleri

• Fiziksel Çevre
• Ara yüzler
• Kullanıcı ve İnsan
• İşlevsellik
• Belgeleme
• Veri
• Kaynaklar
• Güvenlik
• Kalite Güvencesi
• Fiziksel çevre, işlevlerin nerede geliştirileceği ve işletileceği ile ilgilidir.
• Ara yüzler, girdilerin ve çıktıların hangi sistemlerden geldiği veya gittiği ile ilgilidir.
• Kullanıcı ve insan etmeni, sistemi kimin kullanacağı, kullanıcı tipleri, yetenek düzeyleri ve gerekli eğitimlerle ilgilidir.
• İşlevsellik, sistemin ne yapacağı ve ne zaman gerçekleştireceği ile ilgilidir. Ayrıca değiştirilebilirlik ve güçlendirilebilirlik de önemlidir.
• Belgeleme, ne kadar belgeleme gerektiği ve kimleri hedeflediği ile ilgilidir.
• Veri, giriş/çıkış biçimi, sıklığı, doğruluğu, duyarlığı, veri akışı ve saklanma süresi ile ilgilidir.
• Kaynaklar, sistemi kurmak, kullanmak ve bakımını yapmak için gereken malzeme, personel ve diğer kaynaklarla ilgilidir.
• Güvenlik, erişimin denetlenmesi, verilerin ayrılması, yedekleme sıklığı, yedek kopyaların saklanması ve yangın/hırsızlık önlemleri ile ilgilidir.
• Kalite güvencesi, güvenirlilik, özelliklerin aktarımı, çökme sıklığı, kaynak kullanımı ve yanıt süresi ile ilgilidir.

Gereksinim Özellikleri

• Geliştiricilerin ve müşterilerin sistemin nasıl çalışmasını istediklerini anlamalarını sağlar.
• Sonuç sistemin ne özellikte ve işlevsellikte olacağını söyler.
• Sınama ekibine, kullanıcıyı ikna etmek için neler göstermeleri gerektiğini belirtir.

Gereksinim Çözümleme Çalışması

• Mevcut sistemin incelenmesi ve önerilen sistemin modellenmesi olmak üzere iki adımdan oluşur.
• Amaç, yazılım geliştirilecek sistemi tanımaktır.
• Girdi, İşevve çıktı analizi yapılır, kanun, yönerge ve yönetmenlikler incelenir.
• Elde yürütülen işlerde kullanılan form, defter ve yazışma örnekleri incelenir.
• Önerilen sistemin işlevsel yapısı, veri yapısı ve kullanıcı ara yüzü oluşturulur.
• Bu model daha çok bilgi sistemini geliştirecek teknik personele yöneliktir.
• Mantıksal model olarak ta tanımlanır.

Doğrulama Süreci

• Gereksinimler doğru oluşturulmuş mu?
• Gereksinimler tutarlı mı?
• Gereksinimler tam mı?
• Gereksinimler gerçekçi mi?
• Her gereksinim kullanıcı tarafından istenen bir şeyi tanımlıyor mu?
• Gereksinimler doğrulanabilir mi?
• Gereksinimler izlenebilir mi?
• Görev planlaması için kesinlik (doğruluk) yeterli olacaktır.
• Pozisyon hatası, yörünge boyunca 50 metreden, yörünge dışında 30 metreden az olacaktır.
• Sistem sorgulamaları gerçek zamanlı olarak yanıtlanmalıdır.
• Sistem kişi sorgulamaları en çok iki saniye içinde verilmelidir.

Gereksinim Verisi Toplanması

• Sorma Yöntemi
• Psikolojik Türetme Teknikleri
• İstatiksel Teknikler
• Sorma yöntemi, gereksinim verilerini toplamak için kullanılan en önemli yöntemlerden biridir. Karşılıklı görüşme ya da anket yoluyla uygulanır.
• Karşılıklı görüşme, gereksinimlere ilişkin amaçları, düşünceleri ve duyguları araştırır. En etkin veri toplama yollarından biridir.
• Sorma yönteminde açık uçlu sorular (yoruma açık) ya da kapalı uçlu sorular (kesin yanıtlı) sorulabilir.
• Çözümleme kolaylığı için kapalı uçlu sorular tercih edilmelidir.
• Sorular yapısal bir biçimde sorulmalıdır (Piramit, Koni, Elmas Tarzı).
• Sorular sırasında yönlendirici ve iki nesneli sorulardan kaçınılmalıdır.
• Anket yöntemi çok sayıda kullanıcının olduğu durumlarda kullanılır. Yazılı test biçiminde hazırlanır.

Karşılıklı Görüşme Yapısal Soru Türleri

• Piramit Tarzı: Özel sorularla başlayıp, giderek genel sorularla sürdürme işlemini ifade eder.
• Koni Tarzı: Genel sorularla başlayıp özel sorularla sürdürme metodudur.
• Elmas Tarzı: Özel sorularla başlayıp, genel sorularla sürdürme, tekrar özel sorularla sona erdirme tekniğidir.
• Sorular sırasında dikkat edilecek önemli konu; yönlendirici sorular ve iki nesneli sorulardan kaçınmak olmalıdır.

Psikolojik Türetme Teknikleri

• Belirsizliğin fazla olduğu ortamlarda, insan psikolojisine dayalı teknikler kullanılır.
• Bu teknikler temelde görüşme ve ankete dayalıdır.
• Diğerlerinden farkı, psikolojide bilinen "üçleme" tekniğini kullanmasıdır.
• Bazı diğer psikolojik türetme yöntemleri, karar verme ortamlarında bilgi gereksinimlerini saptamak amacıyla algılama haritaları ve neden-etki çizgeleri kullanmaktadır.

İstatiksel Teknikler

• Veri yoğun ve veri hacmi yüksek ortamlarda verinin özelliklerini belirlemek amacıyla kullanılır.
• Başlıca yöntemler, örnekleme yöntemi ve PIRA modelidir.
• Örnekleme yöntemi, bir topluluktan sistematik yolla temsil edici örnek alma biçiminde tanımlanır.
• Amaç, veri toplama hızını arttırmak ve verilerdeki çelişkileri önlemektir.

Veri Modelleme Yöntemleri

• Sistemin mantıksal modelinde veri yapısını açıklamak amacıyla kullanılır.
• Veri yapısını çeşitli düzeylerde tanımlama amacını güder.
• Sistem Çözümleme aşamasında en yaygın yöntemler:
  • Nesne İlişki Şemaları (veri yapısını en soyut düzeyde tanımlar)
  • Veri Sözlüğü (veri yapısına ilişkin ayrıntı bilgileri içerir)

Nesne-İlişki Şemaları

• Veri tasarımı açısından çok önemlidir.
• Geliştirilecek sistemin kullanacağı ana veri nesneleri ve aralarındaki ilişkileri belirtir.
• Birçok CASE aracı nesne ilişki şemalarını otomatik olarak veri tabanı tablo yapılarına dönüştürmektedir.
• Bir veri nesnesi üç temel özelliği ile bilinir:
  • Veri nesnesi varlığının adı.
  • Veri nesnesi varlığının özellikleri.
  • Veri nesnesi varlığının diğer veri nesnesi varlıklarına referansı.

Süreç/İşlem Modelleme Yöntemleri

• Geliştirilecek sistemin süreçlerini ve bu süreçler arasındaki ilişkileri tanımlamak amacıyla kullanılan yöntemlerdir.
• Veri Akış Diyagramları (DFD) ve Süreç Tanımlama Dili (PDL) kullanılır.

Veri Akış Diyagramı

• VAD kullanarak, geliştirilecek sistemin mantıksal modeli "yukarıdan aşağıya" yaklaşımıyla oluşturulur.
• Sistem önce en genel biçimiyle ele alınır (dışsal ilişkiler incelenir).
• Daha sonra, sistemin iç yapısındaki süreçler ve bu süreçler arasındaki ilişkiler belirlenen bir ayrıntı düzeyine kadar modellenir.
• Yapısal sistem geliştirme metodolojilerinde kullanılan tek veri modelleme yöntemidir.
• Bütün CASE araç ve ortamları VAD yöntemini içermektedir (kolay algılanması ve kullanılabilmesi nedeniyle).
• VAD yönteminde kullanılan semboller: süreç, dış birim, veri yığınları ve oklardır.

Veri Akış Diyagramı (VAD) Türleri

• Kapsam Diyagramı: sistemin dışsal ilişkilerini göstermek amacıyla kullanılır (bir çember ve veri kaynakları).
• Genel Bakış Diyagramı: bilgi sisteminin ana işlevlerini, veri kaynaklarını, veri depolarını ve işlemlerini içerir. Kapsam diyagramının ayrıştırılmış biçimidir.
• Ayrıntı Diyagramı: sistemin daha detaylı süreçlerini ve ilişkilerini gösterir.

Veri Akış Diyagramı Neyi Gösterir

• Bilgi sisteminin durağan yapısını
• Süreçlerini ve veri akış ilişkisini
• İlişkili kurum birimlerini veya dış birimleri (kaynak)
• Gerekli veri depolarını ve hangi süreçler tarafından kullanıldığını
• Süreçlerin yukarıdan-aşağıya ayrıştırılmasını

Veri Akış Diyagramı Neyi Göstermez

• Süreçlerinin zamana bağlı durumunu
• Süreçlerin kendi aralarındaki karar ilişkisini
• Ayrıntılı bilgileri (gerek süreçler, gerekse akışlar, veri kaynakları ve depoları için)

Süreç Tanımlama Dili

• Bilgi sistemi süreçlerinin iç yapılarını belirtmek amacıyla kullanılan araç, yöntem ya da gösterim biçimleridir.
• Üç yaklaşım izlenir:
  • Düz Metin (üçgen örneği)
  • Şablon (üçgen örneği)
  • Yapısal İngilizce (üçgen örneği)

Kullanıcı Arayüz Prototipleme (KAP)

• Ekran tasarımı için kullanıcıdan onay alınması esastır.
• Geleneksel yaklaşımlarda bilgi sistemi girdi ve çıktılarının tanımları el ile kağıt üzerinde yapılır ve kullanıcılardan bu biçimiyle onay alınmaya çalışılır.
• Gereksinimlerin kesinleştirilmesini kolaylaştırır.
• KAP sistem analizi için ayrılan zamanın %5'ini aşmamalı ve her özellik tek bir kez gösterilmelidir.
• Hiç bir içsel işem içermemelidir.
• Raporların bir kod numarası olmalıdır. Her rapor için örnek çıktı yapısı ayarlanır ve Word dokümanında hazırlanır. İlgili çıktı gönderilirken bu çıktı gönderilir.

Sistem Analiz Raporu

• Sistem analiz çalışması sonucunda alınan rapordur (şartname). Çalışmanın tüm ayrıntılarını içerir.
• Beş ana bölümde incelenebilir:
  • Giriş
  • Mevcut sistemin incelenmesi
  • Lenen sistem mantıksal modeli
  • Arayüz gerekleri
  • Belgeleme gerekleri

Geliştirim Masrafları Karşılaştırması

• Formal sistem dizaynı olanlar daha düşük cost çıkartır.