XVI ғасырдың аяғындағы Қазақ хандығы

Қазақ хандығының жағдайы XVI ғасырдың соңында

• Ноғай тайпалары шығысқа жылжып, Орыс патшалығының қысымымен Шығыс Дешті Қыпшаққа қоныстанды.
• XVII ғасырда ноғайлардың көшіп-қону аумағы Еділден Ертіске дейін жетті.
• Қазақтардың батыс және солтүстіктегі қарсыластары - башқұрттар мен Сібір татарлары болды.
• Жайылым үшін күрес күшейіп, жер аударулар мен көшіп-қонудың табиғи сипаты бұзылды.
• XVI ғасырдың екінші жартысында ойраттар шапқыншылығы жиіледі.
• XVII ғасырдың бас кезінде Қазақ хандығы сыртқы жаулардың қоршауында қалды.

Қазақ хандығының қарсыластары XVII ғасырдың соңында

• Батыста: ноғайлар, Еділ қалмақтары, башқұрттар және Жайық казактары.
• Солтүстікте: Сібір казактары.
• Оңтүстікте: Бұхара және Хиуа хандықтары.
• Ең басты қатер - ойраттар.

Жоңғар хандығы – көшпелілердің соңғы империясы

• Орталық Азиядағы соңғы көшпелі империя.
• Алтын Орданың мұрагерлері орыс мемлекетіне қосылған кезде пайда болды.
• Шығыс Моңғолия тайпалары Цинь империясына бағынған шақта құрылды.
• Алғашқы ханы - Батур қонтайшы.
• "Дала заңдары" қабылданды.
• Буддизм мемлекеттік дін ретінде жарияланды.

Жоңғар хандығының аумағы XVIII ғасырдың бас кезінде

• Қазақстанның елеулі бөлігі
• Жоңғария (қазіргі Шыңжаңның солтүстік бөлігі)
• Батыс Моңғолия
• Оңтүстік Алтай

Жоңғар хандығының сипаттамасы

• Орталықтандырылған мемлекет.
• Билеушісі қонтайшы деп аталды.
• "Жаңғыртылған көшпелілер империясы".
• Егіншілік, қолөнер, металлургия дамыды.
• Артиллерия мен атыс қаруын өндіру жолға қойылды.

Қазақтардың жоңғарлардан артта қалу себептері

• Қазақ хандығында орталық билік әлсіз болды.
• Жоңғар хандығы күшті орталықтанған мемлекет еді.
• Қазақтарда артиллерия мен атыс қаруының өндірісі болмады.
• Жоңғарлар бұл саланы дамытқан еді.

Жоңғарлардың саясаты

• Жаулаушылық саясат.
• Алғашында тонаушылық шабуылдар жасады.
• Кейіннен жоспарлы түрде жаулап алу жорықтарын бастады.
• Қазақ хандығы - жоңғар үстемдігіне қарсы басты кедергі болды.

XVII ғасырдағы ойрат шапқыншылықтарына тойтарыс беру

• Ойрат шапқыншылықтары күшейді.
• Есім хан мен Тұрсын хан оларға қарсы соғысты.
• 1630 жылдары Жәңгір хан тұтқынға түсіп, кейін босап шықты.
• 1643 жылы Орбұлақ шайқасы болды.
  • Жәңгір хан 600 сарбазбен жоңғар әскеріне қарсы тұрды.
  • Жалаңтөс батыр бастаған 20 000 сарбаз көмекке келді.
  • Жоңғарлар шегінді.
• Жәңгір хан өмірін жоңғарларға қарсы күреске арнады.

Тәуке хан тұсындағы Қазақ хандығы

• XVII ғасырдың екінші жартысы – XVIII ғасырдың басында Тәуке хан билік құрды.
• 1680 жылы қазақтардың "аға ханы" ретінде танылды.
• "Жеті Жарғы" заңдар жинағын қабылдады.
• Билердің рөлін күшейтті.
• 1681-1684 жылдары Галдан-Бошоқту хан Жетісуды басып алды.
  • Ойраттар Іле, Шу және Талас өзендерінің жағалауларын иемденді.
  • Сырдария бойындағы қазақ қалаларына шабуыл жасады.
• Төле би, Қазыбек би, Әйтеке биге арқа сүйеді.

Тәуке ханның жетістіктері

• Жоңғарлардың алға жылжуын тоқтатты.
• Жаулап алынған жерлердің бір бөлігін қайтарды (Талас пен Шу өзендері арасындағы аумақ).
• Қазақ және Жоңғар хандықтарының арасындағы шекара Шу өзені бойымен өтті.
• 1715 жылы Тәуке хан қайтыс болғаннан кейін Қазақ хандығы бөлініп, әр жүздің өз хандары пайда болды.
• 1718-1719 жылдары қазақтар жоңғарларға қарсы шабуылға шығып, жаулап алынған жерлердің біраз бөлігін қайтарды.

XVI ғасырдың аяғында Қазақ хандығы сыртқы жаулардың қоршауында қалды. Батыста ноғайлар, башқұрттар, ал оңтүстікте Бұхара және Хиуа хандықтары қауіп төндірді. Ең басты қатер - ойраттар еді. Жайылым үшін күрес күшейіп, жер аударулар мен көшіп-қонудың табиғи сипаты бұзылды.