Wat is Cultuur?

Het Begrip Cultuur

• 'Cultuur' kan worden geïllustreerd aan de hand van diverse objecten, zoals personen, programma's, kunstmanifestaties, gemeenschappen, instituten, bouwwerken, boeken, landschappen, technieken, diersoorten, gewassen en processen.

Afbakening van het begrip 'cultuur' door onderscheidingen

• Cultuur verwijst naar menselijke activiteit.
• Cultuur is een algemeen concept.
• Cultuur heeft een symbolisch karakter.

Cultuur versus Natuur

• Er bestaat een distinctie tussen organisch ontstane zaken en conventioneel ontstane zaken.
• Er is een verschil tussen wat door de mens is gemaakt en wat van nature komt.
• Nomos en physis bij de sofisten in de Antieke Oudheid illustreren dit verschil.
• De Renaissance filosoof G. Vico benadrukte ook het onderscheid tussen cultuurobjecten en natuurlijke objecten.

Problemen met deze opvatting

• De tegenstelling impliceert een breuk tussen natuur en cultuur.
• Het concept 'gemaakt' definieert niet duidelijk waarom een object cultuurrelevant is.
• Het onderscheid tussen gemaakt/gegeven verklaart niet de verschillen tussen natuur en cultuur.
• De tegenstelling kan de dynamische relatie tussen cultuur en natuur niet thematiseren.

Cultuur als 'Cultura'

• Het woord 'cultura', afgeleid van 'colere' uit de Romeinse tijd, verwijst naar landbouw.
• 'Cultura' duidt op een dynamische relatie tussen cultuur en natuur.
• 'Cultura' is etymologisch gerelateerd aan 'cultus', wat wonen en onderhouden betekent.
• Cicero's 'cultura animi' relateert cultuur aan persoonlijke zelfontplooiing.
• 'Cultura' heeft niet de algemene, symbolische betekenis van cultuur in de cultuurfilosofie.

Formele Opvatting van Cultuur

• Cultuur wordt gezien vanuit menselijke vermogens, geïnspireerd door het Duits idealisme (Kant, Hegel).
• Deze benadering kan terugvallen in een strikte scheiding tussen cultuur en natuur.
• Er wordt een statisch beeld van cultuur gehanteerd, gebaseerd op vooraf vastgestelde 'vermogens'.
• Het begrip 'vermogen' kan dynamisch worden geïnterpreteerd als interactie tussen mens en omgeving.
• De formele opvatting van cultuur heeft een drievoudige relevantie voor cultuurfilosofie.
• Cultuur wordt veralgemeend.
• Het vormt de basis voor het afbakenen van cultuur als een autonoom domein van objectiveerbare objecten.
• Er is aandacht voor de interactie met andere wetenschapsgebieden.
• Conventie is een gangbare of verwachte manier van handelen binnen een groep.

Materiële Opvatting van Cultuur

• Cultuur wordt begrepen vanuit de materiële condities die de ontwikkeling van mens en cultuur bepalen.
• De benadering is vatbaar voor reductionisme, waarbij cultuur wordt gereduceerd tot de wetmatigheden van de natuur.

Historische bronteksten

• Carus Titus Lucretius (99-55 BC): de rerum natura
• Francis Bacon (1561-1677): Nova Atlantis
• Baruch de Spinoza (1632-1677): "Deus Sive Natura” in het vierde boek van zijn Ethica. More geometrico demonstrata

Hedendaags materialisme

• Bekritiseert de humanistische aannames van het klassieke materialisme.
• Nieuwe inzichten zijn de relativiteitstheorie, de interactie tussen mens en omgeving, en de ontwikkeling van de life sciences.

Relevantie materiële opvatting voor cultuurfilosofie

• Aandacht voor de lichamelijkheid van de mens.
• Aandacht voor de materialiteit van culturele objecten en de materiële condities waarin ze ontstaan.
• Aandacht voor de materiële transformatie van de interactie tussen mens en omgeving.
• Aandacht voor de planeet Aarde.

Vertrekpunt cursus na hoofdstuk 1

• De lichamelijkheid van de mens in interactie met de omgeving.
• Interactie met wereld (hoofdstuk 2).
• De mens transformeert de omgeving tot een wereld.
• Biologie en cultuurfilosofie verschillen in de benadering van dit concept.
• Biologen spreken over de leefwereld van een pinguïn.
• Het concept van wereld in cultuurfilosofie focust op de specifieke menselijke interactie met de omgeving.