Мәдениеттану пәні және оның негізгі ұғымдары

Мәдениеттану пәнінің пайда болуы және негізгі ұғымдары

• Мәдениеттану ХІХ ғасырдың соңғы үшінші ширегінде пән ретінде қалыптасты.
• Мәдениет терминінің бастапқы мағынасы тәрбиелеуді білдіреді.
• Мәдениеттану гуманитарлық және әлеуметтік ғылымдарға жатады.
• Философиялық кең мағынадағы мәдениет адамдандырылған әлемді білдіреді.
• Мәдениеттанудың теориялық базасын мәдениет философиясы құрайды.
• Ғылым мәдениет феномені болып табылады.
• Антикалық дәуірде мәдениет пен тәрбиелеуді "Пайдейя" терминімен белгілеген.
• "Мәдениеттану" терминін ғылымға енгізген О. Шпенглер.
• Адамның қолдарымен жасалған физикалық объектілер (материалдар) - мәдениеттің материялдық өрісіне жатады.
• Рухани өндіріс өрісі және оның нәтижелері - рухани мәдениетке жатады.
• Материялдық мәдениет - тұрғын үй, тұрмыстық заттар, киім-кешек.
• Мәдениетті белгілі бір жалпылыққа жіктеу мәдениет типологиясы деп аталады.

Мәдениеттің функциялары мен түрлері

• Мәдениеттің регулятивтік функциясы - тәртіптің негізін қалыптастыру және дүниеге көзқарасты қалыптастыру.
• Ассимиляция - өзінің ұлыс түбірлерін жоғалтып, басқа этносқа араласып кететін үрдіс.
• Келісілген ойшылдардың мәдениет пен әдептанудың дамуын зерттейді.
• Көркемдік шығармашылықты "аполлондық" и "дионисийлік" басталымдарға бөлген көрнекті ойшылдар - Ф. Ницше.
• Мәдениеттің дамуы адамға үстемдік жасайды және оны бақытты ете алмайды деген психоанализ теоретиктерінің бірі З. Фрейд.
• Мәдениеттің дамуының қозғаушы күші адамдардың өз күштері мен білімдерін дамытуга ұмтылуы.
• Өркениет және мәдениеттің ұғымдарының сипаттамасы бойынша филосовтардың пікірлері әр түрлі.
• Мәдениеттің формалары - материалдық және рухани.
• Мәдениет тарихын зерттеуде археология ғылымының ықпалы басым.
• Иохан Хейзинги мәдениеттің негізі ретінде ойынды есептейді.

Мәдениет және өркениет

• Өркениет - бұл мәдениеттің қалалық өмір стилі, оның озықтылығы.
• Өркениет - бұл мәдениеттің локальдық типі (Шпенглер, Данилевский, Тойнби).
• Мәдениеттің озықтылығын есептейтін философ, Белл.
• Өркениеттің құлдырағанын есептейтін философ О. Шпенглер.
• "Полис" ежелгі грек қоғамында қала-мемлекетті білдіреді.

Ежелгі мәдениеттер және олардың ерекшеліктері

• Египет жазуы иероглифтік болған.
• Шумер өркениетін Аккадтықтар ығыстырған.
• Алфавит Финикияда пайда болды.
• Жазбаша мәдениет алғаш Шумер және Египетте пайда болған.
• Тотемдік ежелгі діндердің түрі.
• Пантеизм - бұл құдайды табиғатпен бірдей, бәрін де құдайлық тану.
• Монотеизм - бір құдайға табынушылықты білдіреді. (тікелей емес).
• Бұл жерде анимизмге, тотемизмге, фетишизмге сипаттама берілмеген
• Тас дәуірінің хронологиялық реттілігі: палеолит, мезолит, неолит.
• Алғашқы қауымдық мәдениет - алғашқы адамдардың қоғамдық өмірі.
• Синкретикалық - жіктелмеушілік, бірлік, шығармашылық бір аспектіден тұру.

Басқа мәдениеттер мен ұғымдар

• Эстетика - кереметтілік туралы ғылым.
• Аксиология - құндылықтардың теориясы.
• Сциентизм - ғылыми білімді жоғары бағалайды.
• Антисциентизм - ғылыми білімнің мәнін төмендетеді.
• Этика - мінез өлшеміне байланысты айтылған мәдениет ұғымы.
• Мәдениеттің негізгі формалары - материялдық және рухани.
• "Өркениет" терминінің бастапқы мағынасы - қалалық өмір стилі.
• Өркениет және мәдениет - синонимдер деп есептегендер Гердер, Тайлор, Тойнби.
• Батыс қоғамы әлемдік өркениеттің бастаушысы деп есептеледі.
• "Нигилизм" - мәдениеттің құндылықтарын жоққа шығару.
• "Буддизм әдептануының" негізгі ұғымдары - қайғы, беріктік, бақыт, ақиқат, шыдамдылық. (тікелей емес).

Ежелгі грек мәдениеті

• Аристотель мектебі Ликей деп аталды.
• Платон мектебі Академия деп аталды.
• "Катарсис" жанның қасірет арқылы тазаруын білдіреді.
• Қаланың бекітілген бөлігін ертедегі гректер Акрополь деп атаған.
• Музалар өнерді қорғаған.
• Шешендік сөздің ұстазы ритор деп аталған.
• Ежелгі грек полистерінде қала мемлекеттер болған.
• Күн құдайының аты Гелиос.
• Сұлулық құдайы - Афродита.
• Төменде келтірілген ақпарат грек мифологиясынан табылды.

Буддизм және Үнді мәдениеті

• Буддизмде өмірден тыс және қайғы-қасіретсіз күй-жағдай нирвана деп аталады.
• Ригведа, Яджурведа, Самаведа, Атхарваведа Үнді мәдениетіне жатады.
• Үнді мәдениетіне жататын (тікелей емес): Ведалық әдебиет, буддизм, Харaп өркениеті.

Басқа ұғымдар

• Карма тағдырды білдіреді.
• Өнердің ерте кездегі стилі синкреттік.
• Қытайда ойлап табылған зат - кетпен.
• "Инь" және "ян" ұғымдары - әйелдік және еркектік бастаманы, табиғи циклдерді білдіреді.
• Төменде келтірілген мәтіндердің көпшілігінде грек мифологиясынан, егіншілік, тотемдік деген сөздер бар, жалпы мәтінді жауапқа алуда негізгі мәтіндік жерлеріне сілтеме берілмеген.