Vitamin Yetersizlikleri ve Beslenme

Vitaminler Hakkında Genel Bilgiler

• İnsan yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek için vitaminlere ihtiyaç duyar.
• Her vitaminin kendine özgü işlevleri vardır ve içeriği birbirinden farklıdır.
• Vitaminler, enerji vermeyen besin öğeleridir.
• Vitaminler, diğer besin öğelerinin vücutta düzgün kullanılmasını sağlar.
• Vitaminlerin bulunması, birçok hastalığın önlenmesinde ve iyileştirilmesinde etkili olmuştur.
• Vitaminler günlük beslenmede yeterli miktarda bulunmadığında insan metabolizmasında bozukluklara yol açabilir.
• Sağlıklı bir vücut gelişimi, sindirim sistemi fonksiyonları, bağışıklık sisteminin enfeksiyonlara karşı güçlü ve hazır olması için gereklidir.

Vitamin Çeşitleri

• Vitaminler iki kategoriye ayrılır:
  • Yağda çözünen vitaminler
    • A vitamini
    • D vitamini
    • E vitamini
    • K vitamini
  • Suda çözünen vitaminler
    • C vitamini
    • B grubu vitaminleri

A Vitamini

• Kanda ve diğer hücrelerde bulunur, fazlası karaciğerde depolanır.
• Isıya dayanıklıdır ancak kolayca okside olabilir ve vitamin özelliğini kaybedebilir.
• Özellikle deri, kemik ve üreme organlarıyla, gebelerde fetüsün sağlıklı gelişimi ve gece görüşü için gereklidir.
• Eksikliğinde gece körlüğü, gözlerde kuruluk ve enfeksiyon, cilt hastalıkları ve büyüme geriliği görülebilir.
• Sindirim sistemi hastalıkları, kronik hastalıklar, kızamık ve yağ emiliminin azaldığı durumlarda A vitamini eksikliği ortaya çıkabilmektedir.
• Havuç, ıspanak, bezelye, taze meyvelerde, balıkyağı, tereyağı, karaciğer ve yumurta sarısında bulunur.
• Günlük alımda tavsiye edilen miktar 0.8-1.0 mg civarındadır.
• Fazlası karaciğeri yorar ve toksik etkilere yol açabilir. Fazlası vücutta depolandığı için zararlıdır. Gereksinimden fazlasını almamak gerekir.

D Vitamini

• Kalsiyumun vücutta gerekli şekilde kullanılması için gereklidir.
• Yeterli miktarda alınmadığında iskelet sistemi, dişler ve diğer organlarda bozukluklara sebep olabilir.
• Raşitizm tedavisinde etkilidir.
• Kuzey ülkelerinde, endüstri sahalarında ve hızlı büyüyen çocuklarda daha yaygındır.
• Kemiklerde çarpıklıklar, normal gelişememe ve eklemlerde şişkinlik şeklinde görülür.
• Doğal yiyeceklerde az miktarda bulunur, balık yağı en iyi kaynaktır.
• Ultraviyole ışınları ile D vitaminine dönüşür.
• Büyüme çağında gereksinim fazladır.
• Gebe ve emzikli annelerin, yaşlıların ve kapalı dolaşan kadınların sık aralıklarla güneş ışığından faydalanmaları yararlı olacaktır.

E Vitamini

• Günlük yiyeceklerde yeterli miktarlarda bulunur, yetersizlik belirtileri nadirdir.
• Anemi, kalp kaslarında kanama, sinir-kas sisteminde yetersizlik, yorgunluk gibi belirtiler görülebilir.
• Özellikle tahılların embriyo kısımları, bitkisel yağlar, fındık, fıstık, badem, yağlı tohumlar, yumurta, karaciğer ve yeşil yapraklı sebzeler E vitamini içerir.
• A ve C vitaminlerinin kaybolmasını önlemeye yardımcı olur.
• İyi bir antioksidandır; bağışıklık sisteminin aktivitesini artırır ve virütik hastalıklara karşı bağışıklık sistemini geliştirir, göz sağlığı için önemlidir.
• Serbest radikallerin dokular, deri ve kan damarlarında olumsuz etkisini önler.
• 10-15 mg günlük ihtiyaçtır.

K Vitamini

• Kanın pıhtılaşmasını ve kemiklerin gelişmesini sağlar ve bazı kanserleri önleyici etkisi vardır.
• Lahana, ıspanak, brokoli, karnabahar, mısır, patates, meyveler, yumurta sarısı, koyu yeşil yapraklı sebzeler ve bitkisel yağlarda bulunur.
• Eksikliği nadir görülür; sebzelerde bulunması ve bağırsaklarda üretilebilmesi eksikliği azaltmaktadır.
• Uzun süre antibiyotik kullanımı veya damardan beslenme durumlarında yetersizlik görülebilir.
• K vitamini eksikliğinde bacaklarda varis gelişiminin arttığı görülür.

C Vitamini

• Askorbik asit ya da askorbattır, suda çözünen bir vitamindir ve çeşitli vitaminlerin alt başlığıdır.
• Taze sebze ve meyvelerde (portakal, greyfurt, çiğ lahana, domates, şalgam) bulunur.
• Uzun zamandır gemi yolculuklarında skorbüt hastalığını iyileştirmede kullanıldığı bilinmektedir.
• Vücutta depolanamadığı için düzenli olarak alınması önemlidir.
• Mikroplara karşı direnci artırır. Kemik, eklem bağları ve damarların yapısında bulunan kollajen maddesinin yapımını artırır.
• E ve folik asidin stabil hale gelmesini sağlar. Kan damarlarının sağlamlığında rol oynar.
• Oksidatif strese karşı antioksidan aktivite gösterir ve immün sistem yanıtlarını kuvvetlendirir.
• 75-90 mg günlük ihtiyaçtır. Alkol kullanımı, stres ve sigara kullanımı durumlarında ihtiyaç artabilir.

B Grubu Vitaminleri

• Farklı yapı ve görevleri olan vitaminler:*

• Riboflavin (B2)

• Tiamin (B1)

• Niasin (B3),

• Vitamin B6 (Piridoksin),

• Vitamin B12 (Kobalamin)

• Folik asit (Folat, B9)

• Biotin (B7)

• Pantotenik asit (B5)

• Suda çözünürler ve vücutta depolanmazlar.

• Karbonhidrat, yağ ve proteinlerin vücutta kullanılmasında katalizör görevi görürler.

• Ayrıntılı B Grubu Vitaminleri*

• B1 Vitamini (Tiamin):

  • Genellikle fosfat türevleri, şeker ve aminoasitlerin katabolizmasında görevlidir.
  • Alkolizm, yanık, sürekli ishal, ateş, bağırsak hastalıkları ve tiroid sorunlarında ihtiyaca bağlı olarak artış gösterir.
  • Eksikliğinde beriberi ve Wernicke ensefalopatisi gibi sorunlar görülür.
  • Genelde et, tahıllarda bolca bulunur.
  • 1.0-1.2 mg günlük ihtiyaç.

• B2 Vitamini (Riboflavin):

  • Işık altında kolayca bozulan, karbonhidrat, protein ve yağ metabolizmasında görevli.
  • Süt, peynir, yapraklı sebzeler, böbrek, karaciğer, baklagiller, maya, mantar ve badem gibi gıdalarda bulunur.
  • 1.3-2.0 mg günlük ihtiyaç.
  • Öğütme ve kabuktan ayırma işlemlerinde kayıplar olabilir.

• B3 Vitamini (Niasin):

  • Genellikle niasin veya nikotinik asit olarak bilinir.
  • Suda çözünen, yüksek sıcaklık, ışık, asit, baz ve oksidatif ortamlara dirençli.
  • Pişirme ile besinlerden kaybı düşük.
  • Karbonhidrat, yağ ve protein metabolizması için gereklidir.
  • Genelde çeşitli gıdalarda bulunur.
  • 12-18 mg günlük ihtiyaç.
  • Pellegra eksikliğinde görülen hastalık.

• B5 Vitamini (Pantotenik Asit):

  • Başta enerji üretiminde görevli koenzim A'nın sentezinde olmak üzere birçok karbonhidrat, protein ve yağın sentezi ve metabolizmasında rol alır.
  • Genellikle tüm besinlerde bulunur.
  • 5 mg günlük ihtiyaç.
  • Nadir olarak görülen eksiklik durumlarında sinirlilik, bitkinlik, çevreye duyarsızlık, kas krampları ve kan şekeri düşüklüğü gibi belirtiler görülür.

• B6 Vitamini (Piridoksin):

  • Protein, yağ ve karbonhidrat metabolizması için gerekli.
  • Nörotransmitterlerin, hemoglobin, histamin ve genlerden protein sentezini düzenler.
  • Et, muz, yumurta sarısı, yerfıstığı, fasulye ve tam tahıllarda bulunmaktadır.
  • 1.7-2 mg günlük ihtiyaç.
  • Eksikliğinde sinir sistemi bozuklukları, kramp, nöbet, aşırı hassasiyet, cilt bozuklukları ve anemi görülür.

• B7 Vitamini (Biotin):

  • Yağ asitlerinin, izolösin ve valin aminoasitlerinin sentezinde ve glikoz üretiminde görevlidir, karboksilaz enzimleri için gerekli bir koenzim.
  • Genellikle tüm besinlerde bulunur. En fazla karnabahar, soya, sakatat ve mayalarda bulunur.
  • 0.25 mg günlük ihtiyaç.
  • Eksikliğinde saç dökülmesi, göz iltihaplanması, cilt hassasiyeti, depresyon, halüsinasyon ve uykusuzluk gibi belirtiler görülür.

• B9 Vitamini (Folik Asit):

  • Aminoasit ve nükleik asit metabolizması için gerekli.
  • Sağlıklı üreme için hem erkeklerde hem de kadınlarda yeterli düzeyde bulunması gerekir.
  • Gebe kadınlarda ve alkol kullananlarda folik asit eksikliği görülebilir. (Embriyonun nöral tüp defektüne sebep olabilir)
  • Genellikle ıspanak, avokado, Brüksel lahanası, buğday filizi, et, karaciğer ve deniz ürünlerinde bulunur.
  • 0.4 mg günlük ihtiyaç, gebelerde 0.6 mg.

• B12 Vitamini (Kobalamin):

  • Beyin ve sinir sistemi için gerekli ve kan yapımı için gereklidir. DNA sentezinde, yağ asitleri ve aminoasitlerin metabolizmasında önemli rol oynar.
  • Sebze ve meyvelerde bulunmaz, et, balık, yumurta sarısında bulunur.
  • 2.5-5.0 mikrogram günlük ihtiyaç.
  • Eksikliğinde pernisiyöz anemi gelişebilir.

Diğer önemli bilgiler

• Günlük ihtiyaçlar yaş, cinsiyet, sağlık durumu ve diğer faktörlere bağlı olarak değişebilir.
• Beslenme düzenleri kişiye özel olarak belirlenmelidir.
• Yiyeceklerin pişirilmesi, besin değerlerini etkileyebilir.
• Vitamin takviyeleri doktor tavsiyesi olmadan kullanılmamalıdır.

Bu quiz, A, D ve B3 vitaminleri ile ilgili yetersizliklerin belirtilerini, nedenlerini ve besin kaynaklarını araştırmaktadır. Aynı zamanda vitamin eksikliklerinin nasıl değerlendirileceği ve hangi grupların daha fazla risk taşıdığı konularına da değinilmektedir.