Vihisaha iyo Isku-darka Hiddeedyada

Mawduuca Hoosaadka

• Vihisaha iyo isku-darka hiddeedyada waxay u adeegaan ujeedooyin kala duwan iyadoo loo eegayo xaaladdooda iyo saamaynta ay yeelayaan. Vihisadu waxay ka caawisaa ilaalinta cuntada iyo sidoo kale waxay leeyihiin faa'iidooyin kale oo caafimaad oo badan. Isku-darka hiddeedyada waxay ka caawisaa kor u qaadidda dhadhanka cuntada iyadoo la isticmaalayo xaddi yar oo vihisa ah, ayna soo saaraan cuntooyin leh dhadhan iyo qurxin la mid ah kuwo kale.

Isku-darka Vihisaha iyo Isku-darka Hiddeedyada

• Dhowr nooc oo vihisa ah oo caan ah waxaa ka mid ah turmeric iyo saffron. Vihisaha turmeric wuxuu leeyahay midab jaalle ah oo madow, iyadoo sidoo kale ka caawinaya dhadhanka iyo midabka cuntada. Saffron wuxuu leeyahay midab huruud ah oo qurux badan, iyadoo ka caawinaya in cuntada loo siiyo dhadhan qurux badan iyo midab huruud dhalaalaya.

• Dhowr nooc oo isku-darka hiddeedyada ah oo caan ah waxaa ka mid ah methyl orange iyo phenolphthalein. Methyl orange wuxuu leeyahay midab casaan ah marka uu ku jiro xalalka acidic, iyo midab jaalle ah marka uu ku jiro xalalka alkaline (basic). Phenolphthalein wuxuu leeyahay midab cad marka uu ku jiro xalalka acidic, iyo casaan cas ah marka uu ku jiro xalalka alkaline (basic).

Isku-darka Vihisaha iyo Isku-darka Hiddeedyada iyo Noocyada Xallinta

• Vihisaha iyo isku-darka hiddeedyada waxay u adeegaan sidii tilmaamo lagu garto noocyada kala duwan ee xallinta. Tusaale ahaan, methyl orange wuxuu noqonayaa casaan marka uu ku jiro xalalka acidic, iyo jaalle marka uu ku jiro xalalka alkaline.

• Vihisaha iyo isku-darka hiddeedyada waxay si gaar ah ula shaqeeyaan xalalka, taasoo ka caawisa in la oggaado nooca xalku yahay. Vihisadu waxay midab bedelaan iyadoo loo eegayo nooca xalku yahay (acidic, basic, ama neutral).

Isku-darka Vihisaha iyo Isku-darka Hiddeedyada iyo Falgalka Kiiimikaadka

• Vihisaha iyo isku-darka hiddeedyada waxay si firfircoon ula falgalaan falgalka kiimikaadka. Tusaale ahaan, isku-darka hiddeedyada, sidamethyl orange, waxay ka caawisaa in la ogaado dhacdooyinka kiimikaadka ee la xiriira beddelka pH-ga xalka.

Isku-darka Vihisaha iyo Isku-darka Hiddeedyada iyo Cuntada

• Vihisaha iyo isku-darka hiddeedyada waxay aad ugu muhiim yihiin diyaarinta cuntada. Vihisadu waxay ka caawisaa ilaalinta cuntada, sidoo kale waxay bixiyaan dhadhan iyo midab. Isku-darka hiddeedyada ayaa ka caawinaya in la muujiyo dhadhanka cuntada, iyadoo lagu darayo xaddi yar oo vihisa ah.

Hababka Loo Isticmaalo Vihisaha iyo Isku-darka Hiddeedyada

• Vihisaha iyo isku-darka hiddeedyada waxaa loo isticmaalaa hab kala duwan si loo hubiyo tayada iyo amniga cuntada. Vihiska waxaa loo isticmaalaa si loo ilaaliyo cuntada, iyadoo la xakameynayo bakteeriyada. Isku-darka hiddedyada waxaa loo isticmaalaa si loo siiyo cuntada dhadhan iyo qurxin wanaagsan.

Kicitaan-ka Asidha iyo Salbaseedka

• Asidhadu waa walxo aad u adag oo lagu garto dhadhanka xamaarta, taas oo marka la dul mariyo warqadda buluugga ah ay noqoto mid cas.
• Saldooyinkuna waa walxo oo ka soo horjeeda asidha, kuwaas oo dhadhanka macaan leh, marka lagu daro warqadda cas ay noqoto mid buluug.
• Asidha iyo salbeegyada marka lagu daro biyuhu waxay kala aqoonsadaan hidrogen ions ama hydroxide ions.
• Asidhadu waxay biyaha ku soo saaraan hidrogen ions (H+).
• Tusaale ahaan, HCl marka la dul saaro biyaha waxay soo saartaa hidrogen ions (H+) iyo chloride ions (Cl-): HCl + H2O → H3O+ + Cl–
• H3O+ waxaa loo yaqaannaa Hydronium ion, laakiin sida caadiga ah loogu qoro H+(aq).
• Biyuhu waxay isku darsamaan hidrogen ions si ay u sameeyaan Hydronium ions: H+ + H2O → H3O+
• Saldooyinkuna waxay biyaha ku soo saaraan hydroxide ions (OH-)
• Tusaale ahaan: NaOH(s)  → Na+(aq)+OH–(aq) KOH(s)  → K+(aq)+OH–(aq) Mg(OH)2(s)   → Mg2+(aq)+2OH–(aq)
• Asidha iyo salbeegyadu marka la isu daro waxay sameeyaan biyo iyo cusbooyin cusub, tani waxay la socotaa kor u kaca heerkulka.
• Asidha iyo salbeegyada waxay ku falgalaan si loo sameeyo biyo iyo cusbooyin cusub: vEy + {kkjd → yo.k + ty H X + M OH → MX + HOH H+(aq) + OH– (aq) → H2O(l)
• Tusaha pH waxaa loo isticmaalaa in lagu cabiro awoodda asidhka ama salbeegyada ee dareerka.
• Tusaha pH waxaa loo qaybiyaa 0 ilaa 14.
• pH 7.0 waa dhexdhexaad, hooseeyana waa asidi ah, sareeyana waa salbaseed.

Cusbooyinka Muhiimka ah

• Sodium bicarbonate (NaHCO3) waa cusbooyin lagu yaqaanaa inuu yahay salbaseed, oo loo isticmaalo xanuunka caloosha, sidaas darteed waa "antacid" oo markay la kulmaan asidha ay samayso kaarboon la'aan oo uumi ah.
• Sodium carbonate (Na2CO3) waa cusbooyin xoog leh oo badiyaa lagu isticmaalo "detergent"-ka iyo "glass"-ka.
• Calcium hypochlorite (CaOCl2) waa cusbooyin loo isticmaalo in lagu nadiifiyo biyaha si looga ilaaliyo bakteeriyada.
• Calcium hydroxide (Ca(OH)2) waa cusbooyin lagu isticmaalo "mortar"-ka iyo "cement "-ka.

Is-weydiinta

• Asidhadu sidee loo aqoonsadaa?
• Saldooyinkuna sidee loo aqoonsadaa?
• Goorma ayay asidha iyo salbeegyadu falgalaan?
• Tusaha pH waxaa loo isticmaalaa maxay?
• NaHCO3 waa cusbooyin lagu yaqaanaa maxay?
• CaOCl2 waa cusbooyin loo isticmaalaa maxay?
• Ca(OH)2 waa cusbooyin lagu isticmaalo maxay?

Qiimeynta vihisaha iyo isku-darka hiddeedyada ayaa muhiim u ah fahamka caafimaadka iyo dhadhanka cuntada. Vihisaha sida turmeric iyo saffron waxay ka caawinayaan ilaalinta cuntada midab iyo dhadhan. Maqaalkani wuxuu baarayaa saamaynta ay leeyihiin vihisaha iyo isku-darka hiddeedyada ee cuntooyinka.