Üriner Sistem ve İdrar Örneği Alma

Hemşirelik Tanıları

• Dizüri, idrar retansiyonu ve üriner sistem enfeksiyonlarıdır.

Üriner Sistem Uygulamaları

• Üriner boşaltım, böbrekler, üreterler, mesane ve üretranın etkili işlevine bağlıdır.
• İdrar böbreklerde yapılır, üreterler yoluyla mesaneye taşınır.
• İdrar yapma isteği olana kadar mesanede tutulan idrar, üretra yoluyla vücut dışına atılır.

İdrar Örneği Alma

• Hemşire doğru idrar alma yöntemlerini bilmelidir, çünkü tahlil sonuçları yanlış olabilir.
• Kontamine idrar örneği yanlış pozitif sonuçlara yol açabilir, bu da gereksiz idrar yolu enfeksiyonu tedavisine neden olabilir.
• İdrar örneği alma yöntemi, yapılacak testin türüne göre değişir.

Temiz İdrar Örneği Alma

• İdrarın normal yapısının incelendiği testler için kullanılır.
• İdrar, günün herhangi bir saatinde alınabilir.
• Hastaya işlem açıklanır ve temiz bir idrar kabı, sürgü veya ördek verilir.
• Kadın hastalarda vajinal akıntı veya menstruasyon kanı ile kontaminasyonu önlemek için, idrar yapmadan önce ostium vaginaya pamuk tampon konabilir,
• Kabın üzerine hastanın adı, idrarın alındığı tarih ve saat yazılır, ardından laboratuvara gönderilir.
• Hastanın menstruasyonu varsa, bu durum istem kağıdında belirtilir.

Orta İdrar Örneği Alma

• Üretral yolla kateter takılmaksızın, steril idrar örneği almak için kullanılır.
• Bu yöntemle alınan örnek, idrar kültürü ve antibiyogram gibi mikrobiyolojik analizlerde kullanılır.
• Analizler, hastalıkların tanısına ve ilaç tedavisinin belirlenmesine yardımcı olur.

Orta İdrar Örneği Alma Araç ve Gereçleri

• Sürgü veya ördek
• Steril idrar kabı
• Sabun ve su veya antiseptik solüsyon (genital organları temizlemek için)
• Steril eldiven
• Kirli malzemeler için küvet
• Steril pamuk ve gaz tampon

Orta İdrar Örneği Alma Uygulama

• Tuvalette hasta tarafından veya yatakta hemşire tarafından alınabilir.
• Hasta örneği kendisi alacaksa, gerekli malzemeler verilir ve işlem anlatılır.
• Hemşire uygulayacaksa, işlem hastaya açıklanır, gizlilik sağlanır, genital alanın açılması istenir.
• Hastanın rahat pozisyonda olmasına dikkat edilerek sürgü veya ördek yerleştirilir.
• Steril eldiven giyilir.
• Kadın hastada üretral meatus ve çevresi antiseptik solüsyonlu tamponlarla önden arkaya doğru üç kez silinir.
• Hem kadın hem de erkek hastada her tampon bir kez kullanılır.
• Erkek hastada sünnet derisi varsa, kontaminasyonu önlemek için sünnet derisi çekilerek silme işlemi yapılır.
• Hastaya idrar yapması söylenir.
• İlk akan idrar sürgüye veya ördeğe akıtılır ve steril idrar kabına ortadaki yaklaşık 30 cc idrar alınır.
• İdrar kabının steril iç yüzüne veya ağız kenarına temasından kaçınılmalıdır.
• Kapak kapatılır ve steril idrar tüpü kullanılıyorsa üstü steril pamuk tamponla kapatılır.
• Tüpün üzerine hastanın adı, idrarın alındığı tarih ve saat yazılı etiket yapıştırılır.
• İşlem kaydedilir ve örnek laboratuvara gönderilir.
• Örnek, en geç bir saat içinde laboratuvara gönderilmeli veya +4°C'de buzdolabında tutulmalıdır.

Kalıcı Mesane Kateterinden Steril İdrar Örneği Alma

• İdrar kültürü ve antibiyogram gibi mikrobiyolojik analizler için kullanılır.
• İdrar torbasından örnek alınmamalıdır, çünkü bakteriler hızla üreyebilir ve hatalı sonuçlara neden olabilir.

Kalıcı Mesane Kateterinden Orta İdrar Örneği Alma Araç ve Gereçleri

• Steril enjektör (21-22 Gauge)
• Steril idrar örneği kabı veya tüpü
• Bir çift temiz eldiven
• Pamuk veya gaz tampon
• Alkol
• Kirli küvet

Kalıcı Mesane Kateterinden Orta İdrar Örneği Alma Uygulama

• Önce hastaya yapılacak işlem açıklanır.
• Tedavi tepsisi hazırlanır ve hastanın odasına getirilir.
• İşlemden 15 dakika önce idrar torbasının üzerindeki kıskaç kapatılır (kıskaç yoksa penset kullanılır).
• Eldivenler giyilir.
• İdrar torbasının tüpü üzerinde özel giriş yoksa ve kateter kauçuktan yapılmışsa, idrar kateterden alınır.
• Kateterin idrar tüpü bağlantı yerinin üzeri alkollü tamponla silinir ve iğne ile 45°lik açıyla girilir, idrar enjektöre çekilir.
• Balona giden bölmeye girmemeye dikkat edilmelidir.
• Örnek steril idrar kabına veya tüpüne boşaltılır, üzeri kapatılır.
• Kabın üzerine hastanın adı, idrarın alındığı tarih ve saat yazılır.
• İdrarın akması için idrar torbasının tüpündeki kıskaç açılır.
• Yapılan işlem kaydedilir ve örnek laboratuvara gönderilir.
• Hemen gönderilemiyorsa, +4°C'de buzdolabında saklanır veya koruyucu borik asit içeren özel kaplar kullanılabilir.
• Silastik, plastik veya silikondan yapılmış katetere iğne sokulmamalıdır.

24 Saatlik İdrar Toplama

• Bazı tanı testleri için 24 saat boyunca idrar toplanır.
• 2-3 litrelik plastik veya cam kap kullanılır.
• Toplamaya başlamadan önce koruyucu madde gerekip gerekmediği kontrol edilir.
• İşlem hastaya açıklanır.
• Hastaya idrar yapması söylenir.
• Hastanın idrar yaptığı zaman kaydedilir ve bu ilk idrar atılır.
• Sonraki 24 saat boyunca tüm idrar biriktirilir ve gerekirse buzdolabında tutulur.
• Tüm çalışanlarla iyi iletişim gereklidir ve yatağa, tuvalete ve hasta dosyasına uyarı notu yazılmalıdır.
• Yanlışlıkla atılırsa, 24 saatlik toplama işlemine yeniden başlanır.
• Kaba koruyucu madde ilave edilmişse, hastaya doğrudan kaba idrar yapmamaması söylenir.

İki Kez İdrar Yaparak İdrar Örneği Alma

• Diyabetik bireylerde idrarda glukoz ve keton cisimcikleri olup olmadığını belirlemek için kullanılır.
• Bireyin mesanesini tamamen boşaltması sağlanmalıdır.
• İlk idrarı yaptıktan sonra örnek alınır ve analiz edilir

İdrar Boşaltımında Hemşirenin Sorumlulukları

• Hastanın bireysel boşaltım alışkanlıklarınının en az düzeyde değişikliğe uğratılması çok önemlidir.
• Hemşire hastanın idrar boşaltımı ile ilgili bireysel özelliklerini ve sorunlarını belirlemelidir
• Gelişimsel değişiklikleri göz önünde bulundurmalıdır
• İdrar yapma alışkanlıklarını (sıklık, zaman, etkileyen etmenler, hijyen bilgisi, boşaltıma tutumu ve sorunları) belirlemelidir
• İdrar boşaltımındaki değişikleri ve etkileyen etmenleri belirlemelidir
• Fiziksel inceleme yapmalıdır
• İdrar miktarı ve özelliklerini saptamalıdır
• Tanı testleri ve muayene sonuçlarından elde edilen bilgiyi gözden geçirmelidir
• Daha önce geçirdiği ameliyatları belirlemelidir.
• Hemşire çıkan idrarı ölçerek miktarını belirler ve renk, berraklık, koku yönünden inceler.
• Anormal bir özellik farkedildiğinde kaydedilir ve hekime bildirilir.
• Günlük ve her defasında yapılan idrar miktarı; sıvı alımı, diğer yollarla kaybedilen sıvı, ateş, ortamın ısısı, yaş, yüksek proteinli diyet veya diüretik ilaçlar gibi etmenlere bağlıdır.
• Hemşire hastaya normalde günde yaklaşık kaç kez idrar yaptığını ve son zamanlarda bir değişiklik olup olmadığını sorar.
• Çıkarılan İdrar Miktarının Ölçülmesi: Hastanın aldığı ve çıkardığı sıvı miktarının ölçülmesi, hemşirenin önemli bir işlevidir.
• Tıbbi ve hemşirelik bakımının planlanması için, bütün yollarla alınan ve çıkarılan toplam sıvı miktarı bilinmelidir.
• İdrarla ilgili işlemlerde idrar kabı tutulurken eldiven giyilmelidir.
• Hastada yatakta veya tuvalette bir sürgü veya ördeğe idrar yapar
• İdrar ölçülü bir kaba boşaltılır
• Ölçülü kap, düz bir yüzeye konur ve idrar miktarı göz seviyesinde okunarak, aldığı-çıkardığı sıvı formuna kaydedilir
• Form, hasta yatağının başında tutulmalı veya tuvalet kapısına yapıştırılmalıdır.
• Her nöbet (8 saat) ve 24 saatteki toplam miktar, hastanın dosyasına kaydedilir
• Yürüyebilen hastalara, tuvaleti kullandıktan sonra idrar miktarının ölçülmesi gerektiği söylenir
• İstekli olan ve yapabilecek olan hastalara kendi idrar ölçümü ve kayıt işlemi yaptırılabilir.

Kalıcı Mesane Kateteri Olan Hastada İdrar Miktarının Ölçülmesi

• Ölçülü bir kap yatak kenarına getirilir
• İdrar torbasının çıkış deliği ölçüm kabının altına gelecek şekilde yerleştirilir ve klemp açılır
• İdrarın torbadan ölçüm kabına akması sağlanır ve ölçüm tamamlanır
• Kateterli hastalarda idrarın saatlik olarak ölçülmesi gerekebilir.
• Özel ölçüm bölmesi olan idrar miktarını ölçüp kaydettikten sonra, özel bölmedeki idrarın alt deliği açılır ve idrar torbaya boşaltılır.

İdrar Boşaltımında Değişiklikler

• İdrar İnkontinansı: İstem dışı idrar kaçırmadır.
  • Parsiyel inkontinans: Bireyin kısmen idrar kaçırması
  • Total inkontinans: Bireyin hiç idrar tutamaması ve sürekli damla damla idrar kaçırması
  • Stres inkontinans: Bedensel faaliyetler sonucu mesane içi basıncının artmasına karşılık üretral sfinkterin yetersiz cevabı sonucu oluşur
  • Urgency inkontinans: Ani ve şiddetli bir şekilde kontrolsüz idrar yapmadır
• İnkontinansı olan birey, giysilerinin idrarla ıslanması ve oluşan kötü koku nedeniyle kendini toplumdan soyutlayabilir.
• Yatağa bağımlı hastalarda sürekli idrar inkontinansı görülmesi, asit idrarın cildi tahriş etmesi sonucu yatak yarasına zemin hazırlar.

İnkontinanslı Hastanın Bakımı

• Cilt Bakımı: Cildin sürekli nemli kalması, cildin tahriş olmasına ve cilt bütünlüğünün bozulmasına yol açar, cilt temiz ve kuru tutulmalıdır
• Perine bölgesi su ve sabunla yıkanır ve hava ile temas etmesi için açıkta bırakılır
• Ped kullanılıyorsa, ıslandığında ciltte kuruluk sağlayan bir ped tercih edilmelidir.
• Kondom Kateter: Erkek hastalara kondom kateter uygulanabilir.
• Uygulama öncesinde pubik kıllar traş edilir, penisin kök kısmı alkolle temizlenir, yağlardan arındırılır
• Kateter 24 saatte bir çıkarılıp temizlenir ve cildin hava ile temas etmesi sağlanır ve penis kızarıklık, ödem ve ciltte soyulma yönünden gözlenir.
• Mesane Eğitimi:
  • Hemşire inkontinanslı hastaya mesane eğitimi yapmalıdır
  • Eğitimin amacı düzenli idrar yapma alışkanlıklarının oluşturulmasıyla başlar
  • Bilinci açık hastalarda sürekli olarak alt bezi kullanılmamalıdır
  • Hastanın durumu uygunsa, 24 saatte 2000-2500 ml sıvı verilmelidir
  • Hastaya pelvik taban kaslarını güçlendirmek için, idrar yaparken yarıda bırakma ve tekrar idrar yapma biçimindeki Kegel egzersizi öğretilir
  • Bakım veren tüm sağlık ekibi üyelerinin işbirliği yaparak olumlu bir tutum takınmaları ve ruhsal destek vermeleri, inkontinanslı hastanın iyileşmesinde büyük yarar sağlar
• İdrar Retansiyonu: Hastanın mesanesi dolu olduğu halde idrar yapamamasıdır.

İdrar Retansiyonunun Nedenleri

• Benign prostat hiportrofisi
• Üretrada yabancı cisim ve travma
• Nörojenik veya psikojenik hastalıklar
• Büyük ameliyatlar
• Anestezidir
• Nedeni bulununcaya kadar acilen üretral yolla mesane kateteri takılması veya suprapubik yolla idrarın boşaltılması gerekir.
• Kronik idrar retansiyonunda hasta daha az ağrı duyar, idrara başlama zamanı gecikir ve idrar akımı iyice azalır.
• Hastada idrar retansiyonu olduğu düşünülüyorsa; son idrar yapma zamanı, bu zamandan beri alınan sıvı miktarı, normal idrar yapma alışkanlığı ve mesane yüksekliği kaydedilir.
• Girişimler ile hastanın normal idrar yapması sağlanamazsa hekim bethanechol veya neostigmin gibi kolinerjik bir ilaç önerebilir ve bunlar mesanenin kasılmasını uyarırlar.
• Mekanik bir tıkanma varsa asla kolinerjik ilaç verilmemeli, çünkü idrarın çıkış yolu tıkalı olduğu halde mesane içi basıncı artar ve sonuçta idrar böbreklere geri gidebilir veya mesane rüptürü gelişebilir
• Tüm bu önlemlerle hastanın idrar yapması sağlanamassa, hastaya kateter takılır ve kateterle ilk 1 saat içinde 500 cc idrar boşaltılır
• Kateter klempe edilir ve mesane tamamen boşalıncaya kadar her saat 200-300 ml idrar boşaltılır
• Bu uygulama akut idrar retansiyonundan sonra mesane kasında tonüs kaybını önler
• Ayrıca Mesanenin birdenbire tümüyle boşaltılması, mesane duvarındaki kan akımının normale dönmesini hızlandırır ve hastada üşüme, ateş, başdönmesi ve şok gelişebilir.
• Normal İdrar Boşaltımının Sürdürülmesine Yönelik Hemşirelik Girişimleri
• Hastaneye yatma nedeniyle çevre ve rutindeki değişiklik ve önerilen tıbbi tedaviler, bazı bireylerin idrar boşaltım alışkanlıklarını bozabilir
• Hastaya idrar boşaltımı hakkında sorular sorması ve iletişimin bu konuya odaklanması hasta için çok gizli ve kişisel olan idrar boşaltımı konusunun herkesi ilgilendirmeye başlaması hastanın kendini sıkıntılı ve kaygılı hissetmesine yol açabilir
• Hastaların çoğu gizliliğin olmamasından rahatsız olurlar
• Normal idrar boşaltımının sürdürülmesine yönelik hemşirelik girişimleri, bağımsız hemşirelik işlevleridir ve yeterli sıvı alımının sağlanmasını, egzersizlerin yapılmasını, normal boşaltım alışkanlıklarının sürdürülmesini, gevşemenin ve gizliliğin sağlanmasını, pozisyonu ayarlamayı, idrar yapmayı çağrıştıran uygulamaların kullanımını ve hasta eğitimini kapsar
• Sıvı Alımı: Fazla sıvı alınması idrar yapımını arttırır, idrar yoğunluğunu azaltır, dolayısıyla üriner sistemde taş ve enfeksiyon oluşumunu önler.
• Günde ortalama 1200-1500 ml sıvı alınması yeterlidir. Kusma, ishal gibi nedenlerle aşırı sıvı kaybı olan hastalarda, bu miktara ek bir sıvı verilmelidir.
  • Sıvı alımını arttırmak için hasta, su oranı yüksek olan meyve ve sebzeleri yemeye teşvik edilir
  • Sıvı kısıtlaması yapılmayan yatağa bağımlı hastalara, üriner sistem taş ve enfeksiyonları önlemek için günde 2000-3000 ml sıvı almaları önerilir.
  • Egzersiz: Pelvik ve perine kaslarının güçlü olması, aynı zamanda idrar inkontinansını önlemeye yardım eder
  • Kegel egzersizleri perine kaslarını güçlendirir
• Normal Boşaltım Alışkanlıklarının Sürdürülmesi: İdrar yapma refleksini uyaran alışkanlıkları vardır. Örnek olarak çoğu birey kendi günlük yaşam düzeninde belirli zamanlarda idrar yapar.
• Hastane düzeni bazen bunu zorlaştırabilmesine rağmen olabildiğince bireyin bu alışkanlıklarını sürdürmesi desteklenmelidir.
• Gevşeme ve Gizliliğin Sağlanması: Bireylerin gizliliğinin sağlanması gevşemeyi sağlamada önemli bir etmendir.
• İdrar yaparken hastanın gizliliğini sağlamak için paravana veya perde çekilmeli ve idrar yapmaları için yeterli süre verilmelidir
• Hastalar hemşirenin istediği zamanda idrar yapamayabilirler. Örneğin; Bir idrar örneği almadan birkaç dakika önce hastanın bir şeyler içmesi veya gevşemesi gerekir. Ameliyattan veya doğumdan sonra işlemin yol açtığı travma nedeniyle bireylerde idrar yapma güçlüğü olabilir.
• Aynı zamanda idrar yapamazlarsa, kendilerine daha sonra idrar yapmayı baskılayan kateter takılmasından korkabilirler.
• İdrar yapamayan hastalara gevşeyebilmeleri için yeterli süre verilmelidir. Aynı zamanda elleri ılık suda bekletme, doğru pozisyonu verme gibi idrar yapmaya yardım edecek girişimler uygulanabilir
• Uygun Pozisyonu Sağlama: İdrar yapmak için normal pozisyon kadınlarda çömelme, erkeklerde ise ayakta durma pozisyonudur
• Yatağa bağımlı kadın hastalara sürgü verirken hasta, normal idrar yapma pozisyonuna oldukça benzeyen Fowler’s pozisyonuna getirilir ve sırtı yastı desteklenir
• Olası ise, erkek hastaların ayakta idrar yapmasına yardım edilir
• Ayakta veya oturur pozisyonda idrar yapmayı kolaylaştırmak için, hastaya pubik alanının üzerine bastırması veya öne doğru eğilmesi söylenir
• İdrar Yapmayı Çağrıştıran Uygulamaların Kullanımı: İdrar yapma şartlı bir reflekstir.
• Şartlı refleks olarak, idrar yapmayı başlatmak için, hastaya duyabileceği uzaklıktaki bir musluktan akan su sesi dinletilir
• Hastanın elleri ılık suda bekletilir
• Hastanın perinesi üzerine ılık su dökülür

Hasta Eğitimi

• Vücudun normal yapısı ve işleyişi, ve sağlığın sürdürülmesine yönelik girişimler hakkında bilgi sahibi olan bireylerin kendi bakımını sürdürmede daha ilgili oldukları bilinmektedir.
• Üriner sistemin işlevi
• İdrar yapmayı etkiyen etmenler
• Üriner boşaltım sorunlarının belirti ve yakınmaları ve bu sorunları önleme ve giderme yöntemleri
• Normal idrar yapmanın sürdürülmesine ilişkin kendi kendine uygulanabilecek girişimler
• Bireyin normal idrar yapmasını sürdürmeye yönelik birçok hemşirelik girişimi vardır ve en önemlisi olumlu bir tutumun sürdürülmesidir.

Üriner Kateterizasyon

• Üriner Sistemde Kullanılan Kateter Türleri
• Kateter: tanı ve tedavi amacıyla geliştirilmiş; kauçuk, plastik, polietilen, poliüretan veya silikondan yapılmış içi boş bir araçtır
• Üretral yolla mesane kateterizasyonu en sık kullanılan kateterler Nelaton, Foley ve Tieman’dır
• Nelaton Kateter :Düz, takılan ucunda küçük bir açıklığı olan tek yollu kateterdir. Üretral yolla mesanenin geçici olarak boşaltılması için kullanılır
• Foley Kateter: İçi boş ve iki yollu kateterdir. Kalıcı mesane kateterizasyonunda kullanılır
  • Mesane irrigasyonu için kullanılan üç yollu Foley kateter de vardır
  • Kalıcı kateterin balonu 5-50 ml sıvı alacak hacimdedir
• Tieman Kateter: İçi boş, tek yollu, ucu yukarı doğru kıvrık, sert ve giderek incelir şekildedir. Nelaton kateterin takılmadığı, genellikle benign prostat hiperplazili hastalarda kullanılır
• Pezzer Kateter:Uç kısmı mantar şeklinde olup, üzerinde delikler vardır. Çoğunlukla nefrostomide ve sistostomide kullanılır. Pezzer kateter mandren yardımıyla takılır
• Malecot Kateter:Pezzer katetere benzer, yalnız uç kısımdaki genişlik, dar lastik şeritlerden oluşmuştur