Untitled Quiz

Kıkırdak Dokusunun Temel Elemanları

• Hücreler, lifler ve temel maddeden oluşur.
• Kıkırdak dokusunu oluşturan hücreler kondrositler ve kondroblastlardır.
• Kıkırdak dokusunda bulunan lifler kollagen ve elastik liflerdir.
• Kıkırdak dokusunu oluşturan temel madde proteoglikanlar ve glikoproteinlerdir.

Kıkırdak Dokusunun Tanımı ve Özellikleri

• Özelleşmiş bir bağ dokusu tipidir.
• Temel maddesi sıkı kıvamlı ve esnektir.
• Tip II kollagen lifler kıkırdak matriksinin temel özelliğidir.
• Hücrelerine kondrosit adı verilir ve dokunun yaklaşık %2-5'ini oluştururlar.
• Kondrositler, matriks içinde laküna adı verilen boşluklara yerleşmiştir.

Kıkırdak Dokusunun Görevleri

• Fetal dönemde iskeletin büyük bölümünü oluşturur ve kemik gelişiminde kalıp görevi yapar.
• Doğum öncesi ve sonrası dönemlerde uzun kemiklerin büyüme ve gelişmelerinde görev üstlenerek boyun uzamasına katkıda bulunur.
• Çevre dokular için desteklik ve iskelet görevi yapar, solunum yollarının duvarlarını destekleyerek açık kalmalarını sağlar.
• Kulak kepçesi ve burun kanatları gibi yumuşak organların biçimlerinin korunmasında rol oynar.
• Hareketli eklem yüzeylerinde, özellikle sinoviyal eklemlerde darbe emici ve basınca dayanıklı yapılar oluşturarak kemiklerin rahat hareket etmelerini sağlar.

Kondroblastlar

• Kondrositlerin öncül hücreleridir.
• Mezenkim hücrelerinden farklılaşırlar.
• Perikondriumun hemen altında, kıkırdağın yüzeyinde yerleşim gösterirler.
• Kıkırdak matriksinin sentezinden sorumludur, lif ve temel madde sentezi yaptıktan sonra kondrositlere dönüşürler.
• Sitoplazmaları bazofilik olarak boyanır ve protein sentezi yapan hücrelerin tipik özelliklerini gösterir.
• İyi gelişmiş endoplazmik retikulum ve Golgi kompleksi bulunur.

Kondrositler

• Kıkırdak dokusunun olgun hücreleridir.
• Ara madde içinde laküna veya kondroplast adı verilen kovuklarda yerleşirler.
• Yuvarlak veya oval şekillidirler ve genellikle tek, merkezi çekirdek içerirler.
• Rutin hematoksilen ve eozin ile boyanmış kesitlerde lakünalar içinde büzülmüş olarak görülürler.
• Hücre yüzeyinde kısa uzantılar bulunur, bu özellik madde alışverişi için yüzey alanını genişletir.
• Bir laküna içinde iki veya daha fazla kondrositin bulunması durumunda bunlara izogen grup adı verilir.
• İzogen gruplar, gelişim sırasında bir laküna içindeki kondrositin mitotik bölünmesi sonucu ortaya çıkarlar.
• Aktif kondrositler büyük ve ökromatik bir çekirdek ve belirgin çekirdekçik ile çok iyi gelişmiş GER ve Golgi kompleksine sahiptir.
• Sitoplazmada glikojen ve lipid tanecikleri gibi inklüzyonlar da bulunur.
• Kondrositler tip II kollageni, proteoglikanları ve kondronektini sentezlerler.
• Kollagen GER'de, glikozaminoglikanlar Golgi komplekste bir araya getirilip sülfatlanır.
• Oksijen desteğinin yetersiz olmasından dolayı enerjilerinin büyük bölümünü anaerobik glikolizle üretirler.
• Hücreler yaşlandıkça organel miktarı azalır ve inklüzyon miktarı artar.

Kıkırdak Matriksi

• Kollagen ve elastik lifler, çeşitli tipte proteoglikanlar ve glikoproteinlerden oluşur.
• Kollagen, hyaluronik asit, proteoglikanlar ve glikoproteinler bütün kıkırdak tiplerinde değişik miktarlarda bulunur.
• Kıkırdağın yaş ağırlığının %72-75'ini su, %10'unu proteoglikanlar, %16'sını kollagen (Tip II), %1.6'sını glikoproteinler ve %0.5 kadarını mineraller oluşturur.
• Matriks homojen bir görünümdedir, kollagen liflerle temel maddenin ışık kırma indisleri birbirine yakındır.
• Kıkırdak ara maddesi polianyonik özelliğinden dolayı bazofilik, sülfatlı glikozaminoglikanlardan dolayı metakromatik, glikoproteinlerden dolayı da PAS (+) olarak boyanır.
• Histolojik kesitlerde lakünaların hemen çevresindeki matriks daha yoğundur ve daha bazofilik boyanır, bu bölgeye kapsüler ya da territorial matriks adı verilir.
• Territorial matriks sülfatlı glikozaminoglikanlardan zenginken kollagen liflerden fakirdir.
• Territorial matrikslerin arasında kalan matriks bölgeleri ise interterritorial matriks olarak adlandırılır.
• İnterterritorial matriks bölgeleri glikozaminoglikanlar daha azdır ve territorial matrikse göre daha zayıf bazofili gösterir ve metakromtik özelliği zayıftır.
• Matrikste esas olarak tip II kollagen bulunur, ayrıca kıkırdak tipine göre elastik lifler de yer alır.
• Tip II kollagen yaklaşık 15-30 nm çaplarındadır ve 64 nm'lik bandlar şeklindedirler, bir araya gelerek kalın demetler oluşturmazlar.
• Kollagen tüm matriks boyunca gevşek bir üç boyutlu lif ağı oluştururlar.
• Lakünalardan interterritorial matrikse doğru gidildikçe kollagen lif çapında bir artma eğilimi söz konusudur.
• Kıkırdaktaki başlıca glikozaminoglikanlar kondroidin 4 sülfat, kondroidin 6 sülfat ve keratan sülfat molekülleridir.
• Kollagen ve proteoglikan etkileşimleri matriksin yapısını oluşturur.
• GAG zincirlerindeki bol sülfat ve karboksil grupları, matrikse aşırı bir negatif yük sağlamakta ve su moleküllerinin de önemli bir bölümü GAG'lardaki bu negatif yüklere bağlanmış durumdadır.
• Su molekülleri proteoglikanların yüklü kısımlarından ayrılır, böylece (-) yükler birbirlerine yakınlaşırlar.
• Kıkırdak matriksinde kümelenme yapmayan nonkollejenöz proteinler de bulunur, bunlar kondrosit ve matriks etkileşimine katılır ve kıkırdak dejenerasyonu ve turnoveri için klinik marker olarak kullanılırlar.

Perikondrium

• Kıkırdak dokusu perikondrium adı verilen düzensiz sıkı bağ dokusu ile kuvvetli şekilde sarılmıştır, eklem kıkırdaklarında ve fibröz kıkırdakta bulunmaz.
• Perikondrium Tip I kollagen ve çok sayıda fibroblast içerir.
• İki tabakadan oluşur: kondrojenik tabaka (iç yüzde bulunur, bol fibroblast içerir) ve fibröz tabaka (dışta yer alır, kollagen liflerden zengindir).
• Kondrojenik tabakadaki hücreler, zedelenme durumunda kondroblastlara farklılaşarak kıkırdak matriksini sentezleyip kondrositlere dönüşürler.

Kıkırdağın Büyümesi ve Gelişmesi

• Kıkırdak dokusu embriyonun mezenkimal dokusundan gelişir.
• Mezenkimal hücreler hızla bölünüp çoğalarak ilk kıkırdaklaşma merkezlerini oluştururlar.
• Öncül hücreler kondroblastlara farklılaşarak kendi aralarına amorf yapıda metakromatik matriksi ve kollageni sentezlerler.
• Lif ve temel madde sentezi arttıkça kondroblastlar ayrı ayrı lakünalara yerleşmeye başlarlar ve böylece kıkırdak dokusu daha seyrek hücreli bir görünüm kazanır.
• Appozisyonel büyüme (ekzojenöz) perikondriumun kıkırdağa bakan iç yüzündeki hücrelerin çoğalması, kondrositlere farklılaşması ile matriks sentez ederek kıkırdak dokusunun genişlemesini sağlar.
• İnsersitisyel büyüme kıkırdağın iç kısmında, lakünalar içerisinde yerleşim gösteren kondrositlerin, mitotik bölünme ile çoğalmaya başlaması ile lakünalardaki kondrosit sayısı artar
• Lakünalardaki kondrosit sayıları 3-7 arasında değişen izogen gruplarını oluştur.
• Büyümesini ve matriks sentezini tiroksin; büyüme hormonu ve testosteron uyarır, kortizon; hidrokortizon ve estradiol inhibe eder.
• A vitamini yetersizliği epifizeal plağın genişliğini azaltır
• C vitamini yetersizliği matriks sentezini inhibe eder, epifizeal plağın yapısını bozar ve iskorbüte yol sebep olur
• D vitamini yokluğu, kalsiyum ve fosfor emiliminde bozukluk ile kondrosit çoğalması normaldir fakat matriks yeterli derecede kalsifiye olmaz, raşitizm gelişir

Dejenerasyon ve Rejenerasyon

• Kıkırdak dokusu dejeneratif değişikliklere daha sık maruz kalır.
• En yaygın dejenerasyon matriksin kalsifikasyonudur.
• Kalsifikasyon sırasında önce kıkırdak hücrelerinde boy ve hacimce artış görülür ve ardından hücreler ölür.
• Diğer bir dejenerasyon türü Asbestos transformasyonudur.
• Kıkırdağın iç bölgelerindeki hücrelerde sayıca azalma, kollagen lifde kalınlaşma ve anormal artış görülür, kıkırdak yumuşar.
• Çok erken dönem hariç, ileri yaşlarda hasar gören kıkırdağın onarımı tam değildir.
• Normal şartlarda kıkırdakta bir hasar oluştuğunda dejenerasyon bölgesi perikondriumun aktivitesine bağlı olarak tamir edilir.
• Kırılma durumunda perikondriumdaki kondroblastlar kırılma bölgesine girer ve yeni kıkırdak dokusu oluşturulur.
• Yaygın hasarlı alanlarda ise perikondriumdan yeni kıkırdak tam olarak oluşmaz ve yeri bağ dokusundan oluşmuş bir skar dokusu ile doldurulur.

Kıkırdak Tipleri

• Hyalin, elastik ve fibröz kıkırdak olmak üzere üçe ayrılır.

Hyalin Kıkırdak

• Hem fetusta hem erişkinde en yaygın bulunan kıkırdak türüdür.
• Taze halde iken beyaz, yarı şeffaf ve sağlam jel benzeri yapıdadır.
• Mekanik güce karşı bükülgen ve esnektir.
• Matriks içinde üç boyutlu bir ağ yapısı oluşturan ince (yaklaşık 20 nm çapında) tip II kollagen liflere sahiptir.
• Kollagen lifler temel madde ile aynı refraktif indekse sahip olduğu için ışık mikroskobunda ayırt edilmesini zorlaştırır.
• Kuru ağırlığının yaklaşık % 40'ını ara madde içindeki kollagen oluşturur.
• Matriks hyaluronik asit, kondroitin 4 sülfat, konroitin 6 sülfat ve keratan sülfat içerir.
• Kondrositler bulundukları yere göre farklı şekil ve büyüklüktedir. Yüzeye yakın bölgelerde küçük, uzun ve yassı iken iç kısımlara doğru yuvarlaklaşır ve 10-30 µm çapa ulaşır.
• İç kısımlarda birden fazla kondrosit aynı laküna içinde izogen grupları oluştururlar.
• Hızlı büyüme ve sağlamlığı nedeniyle fetal iskelet dokusunu oluşturur.
• Fetal kıkırdak yerini kemiğe bırakırken, uzun kemiğin ucunda epifizeal plak olarak kalır.
• Vücuttaki en yaygın kıkırdak tipidir, kostal kıkırdaklar, laringal kıkırdakların çoğu, trakea kıkırdakları ve bronş duvarındaki kıkırdak plakaları hyalin kıkırdaktır.

Elastik Kıkırdak

• Tip II kollagen lifler çok miktarda yoğun dallanma gösteren ve anastomoz yapan elastik lif içermesiyle farklılık gösterir.
• Taze halde elastik liflerdeki elastinin varlığından dolayı opak ve sarımsı renkte görülür.
• Hyalin kıkırdağa göre daha esnektir.
• Elastik lifler resorsin fuksin ve orcein gibi özel boyalarla boyanmış kesitlerde çok iyi gösterilebilir.
• Elastik lifler perikondriuma komşu matriks içinde gevşek, dokunun daha derinlerinde yoğun paketlenmiştir.
• Elastik kıkırdak hyalin kıkırdakla aynı yapıda olan perikondriuma sahiptir.
• Lakünalardaki hücreler daha az sayıdadır; bir laküna içinde genelde bir bazen ikili-üçlü gruplar halinde bulunurlar.
• Elastik kıkırdak protein kompozisyonu farklı dalgalı lif bantlarına sahip bir primitif bağ dokusundan gelişir.
• Fibroblastlar elastin salgılarlar ve bilinmeyen bir mekanizma ile dallı elastik liflere dönüştürülür.
• Kondrositlerin gelişimi ve diğer matriks elemanlarının üretimi hyalin kıkırdakta olduğu gibidir, daha sonraki büyümede hyalin kıkırdaktakine benzer.
• Hyalin kıkırdak kadar dirençli değildir ancak daha esnektir ve kolayca eğilip bükülebilirler. Matriksi hiç bir zaman kalsifiye olmaz.
• Kulak kepçesinde, dış kulak yolunda, östaki borusunda, epiglottiste, larinksin kornikulat ve kuneiform kıkırdaklarında bulunur.

Fibröz Kıkırdak

• Sıkı bağ dokusu ile hyalin kıkırdak arasında bulunur ve geçiş dokusu olarak görev yapar.
• Kollagen tip I şeklindedir, az miktarda tip II kollagen liflerde bulunur, kollagen lifler rutin hematoksilen ve eozin ile boyanmış kesitlerde görülebilecek kadar kaba demetler oluştururlar.
• Temel madde eşit miktarda dermatan sülfat ve kondroitin sülfat içerir.
• Kondrositler tek tek veya izogen gruplar halinde kollagen demetler arasına yerleşmiştir ve bu demetler genellikle direnç yönünde uzanırlar.
• Matriksi diğer kıkırdaklardakine göre daha az miktardadır ve tip I kollagen nedeniyle asidofilik boyanır. Taze halde iken grimsi beyaz renkte görülür.
• Yoğun mekanik stresin oluştuğu bölgelerde, fibroblast veya fibroblasta benzer hücrelerin kondrositlere farklılaşmasıyla düzenli sıkı bağ dokusundan gelişir, perikondrium bulunmaz.
• Daima sıkı bağ dokusu ile ilişkidedir ve genellikle bu iki farklı doku arasındaki sınır ayırt edilemez.
• Vücutta, intervertebral disklerde, symphisis pubiste, sternoklavikular ve temporomandibular eklemlerin eklem disklerinde, diz eklemlerinin meninkslerinde ve tendonların kemiğe tutunma bölgelerinde bulunurlar.
• Özellikle baskıya kalan bölgelerde direnç gösterir.

İntervertebral Diskler

• Vertebraların gövdeleri arasında yer alırlar ve ligamentum longitudinale'ler tarafından belirli bir konumda kalacak şekilde vertebralara tutturulmuşlardır.
• Dıştan gergin bir annulus fibrosus ve notokord kalıntılarını içeren yumuşak, jöle şeklinde çekirdek nukleus pulposus olmak üzere iki kısımdan oluşmuştur.
• Saggital kesitte konik olarak görülürler, boyun ve bel bölgelerindekiler öne doğru yüksek, arkaya doğru alçak, göğüs bölgesinde, bunun tersine öne doğru alçak, arkaya doğru yüksektir.
• Yüzeyi hyalin kıkırdakla kaplıdır ve omurlarla sinkondrotik olarak birleşmişlerdir.
• Annulus fibrosusta dış halka esas olarak fibröz kıkırdaktan oluşmuştur ve dıştan düzenli elastik bağ dokusu (ligament) tarafından çevrelenmiştir.

Nukleus Pulposus

• Annulus fibrosusun merkezinde yer alır.
• Çocuklarda büyüktür ancak yaş ilerledikçe küçülür ve yerini kısmen fibröz kıkırdağa bırakır.
• Hyaluronik asit ve tip II kollagen liflerden zengin kıvamlı bir madde içine gömülmüş birkaç hücreden ibarettir.
• İntervertebral disklerin görevi otomobillerin amortisörleri ile benzerlik gösterir.
• Üzerine yük bindiğinde sıkışır, yük kalktıktan belli bir süre sonra esas şeklini yeniden kazanır ve böylece yağlanmış bir yastık gibi davranarak, omur hareketleri sırasında oluşan mekanik baskılarla vertebraların aşınması engeller.

İnvertebral Disk Fıtığı

• İlerlemiş yaş ile birlikte, azalan iç basınç nukleus pulposusun küçülmesine neden olur.
• Annulus fibrosusun gerilimi zayıfladığından yırtılmalar kolaylaşır.
• Nukleus pulposus fıtıklaşması, annulus fibrosusun haraplaşmasından sonra jöle şeklindeki nukleusun dorsal ve laterale doğru canalis vertebrales içine itilmesiyle oluşur
• Medulla spinalisi veya spinal sinirlere baskı oluşturur.
• Nukleus fıtıklaşması en çok 3-4. ve 4-5. bel omurları arasında olur.