Unia Europejska: Zasady, Członkostwo i Rozszerzenie

• Tekst zawiera informacje dotyczące Unii Europejskiej, zasad jej działania, państw członkowskich, procesu rozszerzenia, systemu instytucjonalnego, strefy euro, strefy Schengen, a także innych organizacji międzynarodowych.

Unia Europejska

• Acquis communautaire to całokształt dorobku prawnego Wspólnot Europejskich i UE, tworzony przez traktaty (prawo pierwotne) i instytucje UE (prawo wtórne).
• Państwem członkowskim UE może zostać kraj kandydujący spełniający kryteria akcesji (Kryteria kopenhaskie) i podpisujący traktat akcesyjny.
• Obecnie UE ma 27 państw członkowskich: Belgia, Bułgaria, Czechy, Dania, Niemcy, Estonia, Irlandia, Grecja, Hiszpania, Francja, Chorwacja, Włochy, Cypr, Łotwa, Litwa, Luksemburg, Węgry, Malta, Holandia, Austria, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowenia, Słowacja, Finlandia i Szwecja.
• Państwa założycielskie (1951/1957): Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja, Włochy, RFN.
• I rozszerzenie (1973): Dania, Irlandia, Wielka Brytania.
• II rozszerzenie (1981): Grecja.
• Grenlandia jako część Danii wystąpiła z Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej w 1985 roku.
• III rozszerzenie (1986): Hiszpania, Portugalia.
• Quasi rozszerzenie (1990): NRD.
• IV rozszerzenie (1995): Austria, Finlandia, Szwecja.
• V rozszerzenie (1 maja 2004): Litwa, Łotwa, Estonia, Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Malta, Cypr.
• VI rozszerzenie (2007): Bułgaria, Rumunia.
• VII rozszerzenie (1 lipca 2013): Chorwacja.
• Wielka Brytania wystąpiła z UE 1 lutego 2020 r. na podstawie referendum z 2016 r.

Potencjalne kierunki rozszerzenia UE

• W grudniu 2023 r. UE rozpoczęła rozmowy akcesyjne z Ukrainą i Mołdawią oraz uznała Gruzję za kraj kandydujący.
• W marcu 2024 r. zgodzono się na rozpoczęcie rozmów akcesyjnych z Bośnią i Hercegowiną.
• UE uznała Albanię, Bośnię i Hercegowinę, Gruzję, Mołdawię, Czarnogórę, Macedonię Północną, Serbię, Ukrainę i Turcję za kraje kandydujące.
• Negocjacje z Turcją są zamrożone od 2018 r.
• Kosowo jest potencjalnym kandydatem.
• O członkostwo może się ubiegać każde europejskie państwo szanujące wartości UE, posiadające stabilne instytucje, sprawną gospodarkę rynkową i zdolność do wykonywania obowiązków członkowskich.
• Proces rozszerzenia wymaga spełnienia kryteriów politycznych, gospodarczych i dotyczących reform.
• Następnie kraj rozpoczyna negocjacje z UE w 35 obszarach tematycznych.
• Po zakończeniu negocjacji podpisywany jest traktat o przystąpieniu, który musi zostać ratyfikowany przez wszystkie państwa członkowskie i kandydata.
• Inwazja Rosji na Ukrainę w 2022 r. przyspieszyła wnioski o członkostwo Gruzji, Mołdawii i Ukrainy.

Zasady i Kompetencje

• Trzy zasady działania UE: zasada przyznania kompetencji, zasada proporcjonalności i zasada pomocniczości.
• Zasada pomocniczości (subsydiarności) służy jako kryterium regulujące wykonywanie kompetencji niewyłącznych Unii.
• Kompetencje UE dzielą się na wyłączne, dzielone i uzupełniające.
• Kompetencje wyłączne oznaczają, że tylko UE może stanowić prawo w danych dziedzinach (np. unia celna, reguły konkurencji).
• Kompetencje dzielone oznaczają, że zarówno UE, jak i państwa członkowskie mogą stanowić prawo (np. zatrudnienie, sprawy społeczne).
• Kompetencje uzupełniające oznaczają, że UE może jedynie wspierać, koordynować lub uzupełniać działania państw członkowskich (np. zdrowie publiczne).
• Wykonywanie kompetencji UE podlega zasadzie proporcjonalności i pomocniczości.
• Zasada solidarności nakłada na państwa członkowskie obowiązek wzajemnego poszanowania i udzielania wsparcia.

System instytucjonalny UE

• Rada Europejska w Brukseli wyznacza ogólny kierunek polityki UE.
• Rada Europejska wywodzi się z nieformalnych spotkań szefów rządów państw członkowskich z 1961 roku.
• Rada Europejska składa się z szefów państw lub rządów państw członkowskich oraz przewodniczącego Rady Europejskiej i przewodniczącego Komisji Europejskiej.
• António Costa od 1 grudnia 2024 r. będzie przewodniczącym Rady Europejskiej.
• Rada (Rada UE) to główny organ decyzyjny UE z siedzibą w Brukseli, a niektóre spotkania odbywają się w Luksemburgu.
• Rada składa się z ministrów spraw zagranicznych (Rada Ogólna) lub ministrów innych resortów (Rada Branżowa).
• Funkcje Rady to funkcje prawodawcze i budżetowe, pełnione wspólnie z Parlamentem Europejskim.
• Prezydencja Rady przypada co pół roku na kolejne państwo członkowskie.
• Rada UE decyduje większością zwykłą, kwalifikowaną lub jednogłośnie, zależnie od sprawy.
• Komisja Europejska to politycznie niezależny organ wykonawczy UE, odpowiedzialny za opracowywanie wniosków dotyczących nowych aktów prawnych.
• Członkowie Komisji Europejskiej: Zespół (tzw. kolegium) komisarzy, po jednym z każdego kraju UE.
• Przewodnicząca Komisji Europejskiej: Ursula von der Leyen.
• Siedziba Komisji Europejskiej: Bruksela (Belgia).
• Kadencja Komisji Europejskiej: 5 lat (2019-2024).
• Parlament Europejski to instytucja będąca odpowiednikiem jednoizbowego parlamentu, którego członkowie wybierani są przez obywateli państw UE na 5-letnią kadencję.
• Wybory do PE są bezpośrednie od 1979 r.
• Oficjalna siedziba PE to Strasburg, ale większość prac legislacyjnych ma miejsce w Brukseli.
• Obecnie PE liczy 720 deputowanych (2024-2029).
• Z Polski pochodzi 53 posłów do PE.
• Większość posłów do Parlamentu należy do grup (frakcji) politycznych.
• Roberta Metsola Tedesco Triccas – przewodnicząca Parlamentu Europejskiego.
• Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) to instytucja sądownicza UE z siedzibą w Luksemburgu.
• W skład TSUE wchodzi 27 sędziów i 11 rzeczników generalnych.
• Koen Lenaerts – prezes TSUE.
• Europejski Trybunał Obrachunkowy kontroluje wykonanie budżetu UE i ma siedzibę w Luksemburgu.
• W jego skład wchodzi 27 rewidentów powoływanych na 6 lat przez Radę UE.
• Europejski Bank Centralny (EBC) jest bankiem centralnym wspólnej waluty UE – euro – z siedzibą we Frankfurcie nad Menem.
• Christine Lagarde jest prezesem EBC od 2019 r.
• Wybrane organy pomocnicze UE: Komitet Ekonomiczno-Społeczny i Komitet Regionów.

Strefa Euro

• Strefa euro to grupa państw UE, które przyjęły euro jako swoją walutę.
• Do strefy euro należy 20 państw UE: Austria,Belgia, Chorwacja, Cypr, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Luksemburg, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Litwa, Łotwa, Malta, Niemcy, Portugalia, Słowacja, Słowenia, Włochy.
• Dania nie ubiegała się o wprowadzenie euro, korzystając z klauzuli opt-out.
• Polska, Węgry, Szwecja, Czechy, Rumunia i Bułgaria są zobowiązane do wejścia do strefy euro.
• Andora, Monako, San Marino i Państwo Watykańskie używają euro na mocy specjalnych układów.
• Czarnogóra i Kosowo również używają euro, ale bez zawierania układu monetarnego z UE.
• Dania i Bułgaria należą do ERM II („poczekalni” euro).
• Kryteria konwergencji to warunki wejścia do strefy euro.

Strefa Schengen

• Strefa Schengen to obszar, na którym zniesiono kontrolę graniczną na granicach wewnętrznych.
• Strefa Schengen została utworzona na podstawie Układu z Schengen podpisanego w 1985 roku.
• Strefa Schengen obejmuje ponad 4 mln km² i zamieszkuje ją niemal 420 mln osób.
• Należą do niej 25 z 27 państw członkowskich UE (poza Irlandią i Cyprem) oraz państwa Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (Islandia, Liechtenstein, Norwegia, Szwajcaria).

Inne organizacje międzynarodowe

• ONZ (Organizacja Narodów Zjednoczonych): 193 państwa członkowskie, siedziba w Nowym Jorku.
• Watykan i Palestyna mają status państwa-obserwatora w ONZ.
• António Guterres – sekretarz generalny ONZ od 2017 r.
• NATO (Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego): 32 państwa członkowskie w 2024 roku.
• Najmłodszym państwem jest Szwecja (od 2024 roku).
• Mark Rutte – sekretarz generalny NATO
• Kandydatem do członkostwa w sojuszu jest Bośnia i Hercegowina.
• G7: Grupa 7 państw o największym znaczeniu gospodarczym (Francja, Japonia, Kanada, Niemcy, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Włochy; dawniej także Rosja jako G8).
• Prezydencja w G7 jest rotacyjna.
• G20: Grupa 19 państw oraz Unia Europejska i Unia Afrykańska, dyskutująca nad wspólną polityką finansową.
• Członkowie spotykają się raz do roku na szczeblu ministrów finansów.

Ruchy społeczne i inicjatywy regionalne:

• Antyglobaliści: Ruch na rzecz radykalnej zmiany stosunków ekonomicznych i społecznych.
• Alterglobaliści: Ruch krytykujący liberalny kapitalizm, nie samą globalizację.
• Trójkąt Weimarski: Polska, Francja i Niemcy – inicjatywa powołana w 1991 r. w celu integracji Polski ze strukturami europejskimi.
• Grupa Wyszehradzka (V4): Polska, Czechy, Słowacja i Węgry – regionalna forma współpracy. Powstała w 1991 roku.
• Trójmorze: 12 państw UE położonych w pobliżu mórz Bałtyckiego, Czarnego i Adriatyckiego.