Unang Digmaang Pandaigdig (1914-1918)

Ang Unang Digmaang Pandaigdig (1914-1918)

• Tinawag itong "The Great War", ito ang kauna-unahang malawakang digmaan na nagpabago sa kasaysayan.

Mga Dahilan ng Unang Digmaang Pandaigdig

• Pangkalahatang Anarkiya: Walang institusyon na nagtatakda ng batas at kaayusan, kaya't ang bawat bansa ay naghanda para sa digmaan.
• Lihim na Alyansa: Nabuo ang Triple Entente at Triple Alliance dahil sa inggitan at pangamba ng mga bansa.
• Triple Alliance: Binuo ng Germany, Austria-Hungary, at Italy noong 1882.
• Central Powers: Binuo ng Germany, Austria-Hungary, Bulgaria, at Imperyong Ottoman. Layunin nito na ipagtanggol ang Germany.
• Triple Entente: Itinatag ng France, United Kingdom, at Russia noong 1907, at naging sentro ng Allies.
• Nasyonalismo: Ang paghahangad ng kalayaan ay lumabis at naging panatiko.
• Imperyalismo: Pag-aangkin ng mga kolonya para sa kapangyarihan at pag-unlad ng mga bansang Europeo. Nagdulot ito ng samaan ng loob.
• Militarismo: Pagkakaroon ng malalaking hukbong sandatahan at pagpaparami ng armas upang mapangalagaan ang teritoryo.

Ang Pagsiklab ng Unang Digmaang Pandaigdig

• Noong June 28, 1914, pinatay si Archduke Franz Ferdinand at asawa niyang si Sophie ni Gavrilo Princip.
• Ang pagpatay ay naganap sa Sarajevo, Bosnia, na sakop ng Austria-Hungary.
• Si Princip ay kasapi ng Black Hand, isang grupo ng mga terorista sa Serbia.
• July 28, 1914, nagdeklara ng digmaan and Austria-Hungary laban sa Serbia.
• Austria-Hungary ay sinuportahan ng Germany.
• Nagsimula ang trench warfare noong 1914. Ito ay isang taktika kung saan nagtatayo ang mga pwersa ng linya ng depensa sa isa't isa.

Papel ng United States

• Mayo 1915, pinalubog ng Germany ang Lusitania, isang barkong British, kung saan namatay ang 128 Amerikano.
• Ang $1.5 bilyong pautang sa Triple Entente ay nagdulot ng pangamba sa US na hindi na ito mababawi.
• Sumali ang US noong 1917 matapos mabulgar ang liham ng Germany sa Mexico ukol sa alyansa.
• Treaty of Versailles: Nilagdaan noong June 28, 1919 sa pagitan ng Allies at Germany upang opisyal na wakasan ang Unang Digmaang Pandaigdig.

Mga Epekto ng Unang Digmaang Pandaigdig

• Bumagsak ang ekonomiya ng Europe.
• Nagkaroon ng oportunidad para sa kababaihan sa trabaho.
• Ang mga babae ay naghangad ng edukasyon at propesyonal na karera.
• Umusad ang karapatan ng mga kababaihan sa pagboto.
• Bumagsak ang apat na dinastiya: Hapsburg, Romanov, Ottoman, at Hohenzollern.
• Ipinahayag ang Labing-Apat na Puntos ni Pangulong Woodrow Wilson.
• Itinatag ang sistemang mandato sa Kanlurang Asya.
• Maraming teritoryo at restriksyon ang ipinataw sa Germany sa Treaty of Versailles.

Ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig (1939-1945)

• Isinisi sa Germany ang pagsisimula ng digmaan sa Treaty of Versailles noong 1919.
• Ikinamuhi ng mga Germans ang pagbabawal sa pagkakaroon ng armas at pagbabayad ng war reparations.
• Bumagsak ang stock market noong 1929.
• Ang Great Depression sa US ay nagdulot ng pagbagsak ng ekonomiya sa Europe, lalo na sa Germany.
• Nazism sa Germany: Ideolohiya ng pagiging superior ng lahing Aryan na naglalayong palawakin ang kapangyarihan ng Germany.
• Holocaust: Pagpatay sa 6 milyong Jew dahil sa paniniwala ni Hitler na marumi ang kanilang lahi.
• Agresibong Nasyonalismo ng Japan: Hangarin ng Japan na magkaroon ng mga sakop na lupain upang tustusan ang pangangailangan nila na hilaw na materyales.
• Rape of Nanking: Paglusob ng Japan sa Nanjing, China noong 1937 at nagsagawa ng malawakang pagpatay ng mga Tsino.

Mga Pangyayari sa Digmaan

• Puwersa ng Allied laban sa Axis.
• Allied: U.S., France, United Kingdom at Russia.
• Axis: Germany, Japan at Italy.
• Pagsama-sama ng Axis para palawigin ang kapangyarihan, lebensraum ng Germany, at imperyo sa Asya ng Japan.
• Bago sumiklab ang WWII, sunud-sunod ang agresyon ng Germany.
• Germany - Inokupahan ni Hitler ang Rhineland noong March 7, 1936.
• Germany - Sinakop ni Hitler ang Austria noong March 11-13, 1938.
• Germany - Inokupahan ni Hitler ang Sudetenland at Czechoslovakia noong March 1939.
• Germany - Sinakop din ng Germany ang Poland noong September 1, 1939 na siyang naging mitsa ng pagsiklab ng WWII.
• Blitzkrieg: Mabilisang pag-atake kung saan binomba ang kalaban at biglaang sinalakay ng mga tangke at sundalo.
• December 7, 1941: Binomba ng Japan ang Pearl Harbor, Hawaii at naghudyat ng simula ng digmaan sa Asia - Pacific.
• D-Day: June 6, 1944, ang pagdaong sa Normandy, France para bawiin ang Kanlurang Europa mula sa Germany.
• October 24-26, 1944: Battle of Leyte Gulf sa Pilipinas, pinakamalaking digmaang pandagat sa kasaysayan.
• April 30, 1945: Nagpakamatay si Hitler.
• May 8, 1945: Sumuko ang Germany sa Allied, V-E Day.
• August 6, 1945: Binagsakan ng atomic bomb ng U.S. ang Hiroshima.
• August 9, 1945: Binagsakan ng atomic bomb ng U.S. ang Nagasaki.
• September 2, 1945: Nilagdaan ng Japan ang pagsuko sa USS Missouri sa Tokyo Bay.

Mga Bunga ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig

• Malaki ang bilang ng mga namatay at nasirang ari-arian sa halos 60 bansa, mas marami kaysa sa Unang Digmaang Pandaigdig.
• Natigil ang pagsulong ng ekonomiya sa pagkawasak ng agrikultura, industriya, transportasyon, at pananalapi ng maraming bansa.
• Bumagsak ang pamahalaang totalitaryang Nazi, Pasismo, at Imperyong Japan.
• Napagtibay ang simulaing command responsibility para sa pananagutan ng mga opisyal at pinuno.
• Naging daan ito ng pagsilang ng mga malalayang bansa.
• Naitatag United Nations.

Ang Liga ng mga Bansa (League of Nations)

• Hakbang para sa kapayapaang pandaigdig, itinatag sa Treaty of Versailles ng 1919.
• Itinatag noong Enero 10, 1920 ng 42 bansa, layunin nitong maiwasan ang digmaan, protektahan ang mga kasapi, lutasin ang usapin, at mapalaganap ang pagtutulungan at kasunduang pangkapayapaan.
• Napigil nito ang ilang digmaan sa pagitan ng Finland at Sweden (1920), Bulgaria at Greece (1925), Colombia at Peru (1934).
• Pinamahalaan nito ang rehabilitasyon ng mga sundalo.
• Hindi sumali ang United States dahil sa isolationism.

Ang Mga Bansang Nagkakaisa (United Nations)

• Atlantic Charter: Saligan ng 26 na bansa sa nilagdaang Deklarasyon ng United Nations.
• United States, United Kingdom, at Soviet Union: nagkasundo na pairalin at panatilihin ang kapayapaan sandaling matalo ang Axis.
• 50 bansa kasama ang Pilipinas ang nagpulong para balangkasin ang Karta ng Nagkakaisang Bansa.
• Itinatag ang United Nations noong October 24, 1945, nahalal si Trygve Lie bilang unang Sekretaryo-Heneral noong 1946.
• Mga Layunin: Kapayapaan sa daigdig, lutasin ang hidwaan, demokrasya, unlad-panlipunan, karapatang pantao, kapaligiran, at sugpuin ang armas nukleyar.
• Mga Pangunahing Sangay: Pangkalahatang Asemblea, Sangguniang Pangkatiwasayan, Kalihim, Pandaigdig na Hukuman ng Katarungan, Sangguniang Pangkabuhayan at Panlipunan.

Mga Ideolohiyang Politikal at Ekonomiko

• Ideolohiya: Sistema ng mga ideya na nagpapaliwanag tungkol sa daigdig.
• Destutt de Tracy: Ipinakilala ang salitang ideolohiya.
• Kategorya: Pangkabuhayan, Pampolitika, Panlipunan.

Mga Ideolohiyang Politikal

• Demokrasya: Nasa kamay ng mga tao ang kapangyarihan.
• Uri: Direct democracy at Representative democracy (sa pamamagitan ng halalan).
• Awtoritaryanismo: Lubos na kapangyarihan ng pinuno.
• Konstitusyonal na awtoritaryanismo: Itinakda ng Saligang Batas at Batas Militar ni Pangulong Marcos.
• Totalitaryanismo: Pamumuno ng diktador, limitado ang karapatan ng mamamayan, kontrolado ng isang grupo.

Mga Ideolohiyang Ekonomiko

• Kapitalismo: Kontrolado ng pribadong mangangalakal ang produksiyon, distribusyon, at kalakalan.
• Sosyalismo: Mahalagang industriya at pagmamay-ari ng lupa sa kamay ng pamahalaan.

Kasaysayan at Epekto ng Cold War

• Cold War: Digmaan ng ideolohiya ng U.S. (demokrasya at kapitalismo) laban sa U.S.S.R. (sosyalismo at komunismo).
• Hindi tuwirang nagdigmaan ang dalawang bansa.
• Pagkatapos ng WWII: Nahati ang Europa.
• West Germany: Yumakap sa kapitalismo.
• East Germany: Yumakap sa komunismo.
• Satellite: Bansa na napapailalim sa impluwensiya ng iba, halimbawa United Kingdom, France, Belgium, Netherlands, West Germany, Poland, East Germany, Romania, Bulgaria, Hungary, Albania, Yugoslavia, Czechoslovakia.
• Iron Curtain: Pagkakahating ideolohikal ng Europa.
• Nagwagi si Mao Zedong sa China noong 1949, naging komunista ang North Korea at Vietnam.

Mga Anyo ng Cold War

• Proxy War: Digmaan ng mga kaalyado ng U.S. at U.S.S.R.
• Korean War, 1950-1953: Sinuportahan ng U.S.S.R. ang North Korea at tinulungan ng U.S. ang South Korea. Walang nanalo.
• Vietnam War, 1954-1975: Sinuportahan ng U.S. ang South Vietnam.
• Gayunpaman, ang puwersa ng komunistang North Vietnam ang nanaig sa tulong ng U.S.S.R. at Napag-isa ang dalawang Vietnam sa ilalim ng sosyalismo.
• Space Race: Eksplorasyon sa kalawakan ng U.S. at U.S.S.R.
• Sputnik I: Kauna-unahang space satellite.
• Yuri Gagarin: Unang cosmonaut na nakaikot sa daigdig.
• Explorer I: Space satellite na inilunsad ng U.S.
• NASA: Ahensyang itinatag ng U.S. upang pag-aralan ang paggalugad sa kalawakan.
• John Glenn Jr.: Astronaut na nakaikot sa mundo nang tatlong beses.
• Telstar: Communication satellite.
• Neil Armstrong at Edwin Aldrin Jr.: Mga astronaut na unang nakatuntong sa buwan.
• Pagpaparami ng Armas: Nakabatay sa militaristikong paniniwala.
• Propaganda Warfare: Ginamit ang mga nobela, pelikula, at media upang ipalaganap ang pananaw.
• Espionage: Pangangalap ng impormasyon tungkol sa kalaban.
• CIA: Main spy organization ng U.S.
• KGB: Espionage organization ng Soviet Union.
• Pagbagsak ng Berlin Wall: Simbolo ng Cold War noong November 9, 1989.
• Pagkakawatak-watak ng U.S.S.R.: December 31, 1991 dahil sa glasnost at perestroika ni Mikhail Gorbachev.
• Mga dating estado ng U.S.S.R. ay naging malayang bansa.

Mga Epekto ng Cold War

• Mabuting Epekto:
• IMF: Ayusin ang kalakalan.
• IBRR/World Bank: Tumulong sa rehabilitasyon.
• Peaceful Co-existence ni Nikita Khrushchev.
• Glasnost at perestroika ni Mikhail Gorbachev.
• Tapusin ang arms race.
• Imbensyon sa medisina at komunikasyon.
• Di-Mabuting Epekto:
• Bumaba ang moral sa Soviet Union.
• Pagkakaroon ng banta ng digmaan dahil sa NATO at Warsaw Pact.
• Neokolonyalismo: Impluwensiyang pang-ekonomiya at panlipunan ng mananakop sa mga dating kolonya.

Mga Pamamaraan at Uri ng Neokolonyalismo

• Pang-ekonomiya, pangkultura, dayuhang tulong, dayuhang pautang, lihim na pagkilos (covert operation).
• Debt trap: pautang na may kaakibat na kondisyon .
• Epekto: Pagdedepende sa iba, kawalan ng karangalan, at patuloy na pang-aalipin.

Mga Pandaigdigang Organisasyon

• Layunin: pagbigkasin ang mga bansa upang matamo ang kapayapaan at kaunlaran.
• European Union, Organization of American States, Organization of Islamic Cooperation, Association of Southeast Asian Nations, World Bank, International Monetary Fund, World Trade Organization.

Mga Halimbawa ng Trade Blocs:

• ASEAN Free Trade Area (AFTA).
• North America Free Trade Agreement (NAFTA).