Türkçe: Sözcük ve Söz Öbeklerinde Anlam

Türkçe ve Dil Bilgisi: Sözcük ve Söz Öbeklerinde Anlam

• Sözcük (Kelime): Bir dilde belirli bir anlamı olan en küçük ses birimidir ve cümle içinde görev üstlenir.
• Çok Anlamlılık: Sözcüklerin cümledeki kullanımına bağlı olarak farklı anlamlar taşımasıdır.
• Gerçek Anlam (Temel Anlam): Bir sözcüğün tek başına kullanıldığında akla gelen ilk anlamı, sözlük anlamıdır. Örneğin, "boğaz"ın vücut bölümü.
• Yan Anlam: Sözcüğün gerçek anlamına bağlı olarak kazandığı, gerçek anlamla benzerlik taşıyan anlamdır. Örneğin, "testinin boğazı".
• Terim Anlam: Sözcüğün bilim, sanat, veya meslek dalıyla ilgili kazandığı anlamdır.
• Mecaz Anlam: Sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak kazandığı yeni anlamdır.
• Somut Anlam: Beş duyu organından biri veya birkaçıyla algılanabilen kavramları karşılayan anlamdır.
• Soyut Anlam: Beş duyu organıyla algılanamayan, akıl, inanç, sezgi yoluyla anlaşılan kavramları karşılayan anlamdır.
• Sözcükler Arası Anlam İlişkisi: Sözcüklerin eş anlamlılık, eş seslilik, karşıt anlamlılık, yakın anlamlılık gibi ilişkileridir.
• Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler: Yazılış ve okunuşları farklı, anlamları aynı olan sözcüklerdir.
• Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler: Yazılış ve okunuşları aynı, anlamları farklı olan sözcüklerdir.
• Zıt (Karşıt) Anlamlı Sözcükler: Anlamca birbirinin karşıtı olan sözcüklerdir. Bir sözcüğün olumsuzu, zıt anlamlısı değildir.
• Yakın Anlamlı Sözcükler: Cümledeki kullanımlarına göre benzer anlamları karşılayan, ancak eş anlamlılar gibi birebir aynı anlamı taşımayan sözcüklerdir.
• Nicel ve Nitel Anlamlı Sözcükler: Ölçülebilir değerleri ifade edenler nicel, ölçülemeyen değerleri ifade edenler niteldir.
• Genel ve Özel Anlamlı Sözcükler: Anlam kapsamı geniş olanlar genel, dar olanlar özel anlamlıdır.

Sözcük Anlamıyla İlgili Kavramlar

• Ad Aktarması (Mecazımürsel): Benzetme amacı olmadan bir sözcüğün başka bir sözcük yerine kullanılmasıdır.
• Deyim Aktarması: Benzetme yoluyla varlıklar ve kavramlar arasında ilişki kurulmasıdır.
• Benzetme: Kavramlar arasında ilişki kurarak zayıf olanı güçlü olana benzetmektir.
• Duyu Aktarımı: Bir duyuyla algılanabilen bir kavramı başka bir duyuya aktarmaktır.
• Dolaylama: Bir sözcükle ifade edilebilecek kavramı, anlatımı güçlendirmek için birden fazla sözcükle anlatmaktır.
• Güzel Adlandırma: Olumsuz çağrışımlar uyandıran kavramları daha hoş bir şekilde ifade etmektir.
• Yansıma Sözcükler: Doğadaki seslerin taklit edilmesiyle oluşur.
• Söz Öbekleri: Deyimler, atasözleri, ikilemeler gibi kalıplaşmış veya kalıplaşmamış söz gruplarıdır.

Kalıplaşmış Söz Öbekleri

• Deyimler: Anlatımı etkili kılmak için kullanılan, mecaz anlam taşıyan kalıplaşmış sözlerdir.
• Atasözleri: Uzun deneyimlere dayalı, genellikle mecaz anlamlı, söyleyeni belirsiz kalıplaşmış sözlerdir.
• İkilemeler: Anlamı pekiştirmek veya farklı anlam ilgileri kurmak için bir araya getirilen sözlerdir.
• Özdeyişler (Vecizeler): Kısa, özlü, söyleyeni belli olan öğüt verici sözlerdir.

Cümleye Sözcük / Söz Öbeği Yerleştirme

• Duygu veya düşünce ifade eden cümlelerde sözcüklerin anlam bağları önemlidir.
• Dil bilgisi kurallarına uygun ve anlamlı cümleler oluşturulmalıdır.

Cümlede Anlam

• Öznel Anlatım: Kişisel yorumlar içeren, doğruluğu kanıtlanamayan ifadelerdir.
• Nesnel Anlatım: Kişisel yorum içermeyen, doğruluğu kanıtlanabilen ifadelerdir.
• Doğrudan Anlatım: Başkasına ait sözlerin değiştirilmeden aktarılmasıdır.
• Dolaylı Anlatım: Başkasına ait sözlerin değiştirilerek aktarılmasıdır.
• Üslup (Biçem): Bir sanat eserinin kendine özgü anlatım şeklidir.
• İçerik (Konu): Bir sanat eserinin ne anlattığıdır.
• Neden-Sonuç Cümleleri: Bir eylemin sebebini ifade eder.
• Amaç-Sonuç Cümleleri: Gerçekleştirilmek istenen hedefi ifade eder.

Cümleler Arası Anlam İlişkileri (Devam)

• Koşul Cümleleri: Bir eylemin gerçekleşmesini bir şarta bağlar.
• Karşılaştırma: İki şey arasında kıyaslama yapar.
• Eş Anlamlı Cümleler: Aynı şeyi farklı sözcüklerle ifade eder.
• Yakın Anlamlı Cümleler: Benzer duyguları farklı söz dizimleriyle ifade eder.
• Çelişen Cümleler: Aynı konuda zıt durumları ifade eder.

Cümlede Duygular ve Kavramlar

• Özlem: Bir kimseyi veya şeyi görme arzusunu dile getirmektir.
• Pişmanlık: Yapılan veya yapılmayan bir davranıştan duyulan üzüntüdür.
• Yakınma: Bir olumsuz durumdan şikayet etmektir.
• Ön Yargı: Bir kimse veya durumla ilgili önceden edinilmiş olumlu veya olumsuz hükümlerde bulunmaktır.
• Kanıksama: Tekrarlanan durumlara karşı duyarsızlaşmadır.
• Sitem: Bir kimseye karşı duyulan olumsuz duyguları belirtmektir.
• Eleştiri: Bir sanatçının ya da eserinin olumlu veya olumsuz yönlerini ifade etmektir.
• Sezgi: Gerçekleşmemiş bir olayın hissedilmesidir.

Cümlede Anlam (Devam)

• Tanımlama: Bir kavramın veya durumun ne olduğunu bildirmektir.
• Beğenme: Bir olayı, nesneyi, eylemi, kişiyi iyi ve güzel bulmaktır.
• Onaylama: Yapılan bir işi doğru ve yerinde bularak kabul etmektir.

Cümle Oluşturma ve Birleştirme

• Cümle Oluşturma: Numaralandırılmış sözleri anlamlı bir bütün oluşturacak şekilde sıralama becerisidir.
• İki Cümlenin Birleştirilmesi: İki ayrı cümleyi anlam ve ifade bütünlüğünü koruyarak tek bir cümle haline getirmektir.

Paragraf

• Paragrafta Yapı: Paragrafın bölümlerinin tahlil edilmesi ve cümlelerin anlam bütünlüğünün incelenmesidir.
• Giriş Cümlesi: Paragrafın konusunu tanıtan ilk cümledir.
• Sonuç Cümlesi: Paragrafın ana fikrini özetleyen son cümlesidir.
• Gelişme Cümleleri: Girişte belirtilen konuyu ayrıntılarla açıklayan cümlelerdir.
• Düşüncenin Akışını Bozan Cümle: Anlatılan konuyla ilgisiz veya farklı bir boyuta değinen cümledir.
• Paragraf Oluşturma: Cümleleri anlamlı bir bütün oluşturacak şekilde sıralama becerisidir.
• Paragrafı İkiye Bölme: Paragrafın konusunu iki farklı yönden ele alma becerisidir.
• Paragrafta Konu: Üzerinde konuşulan olay veya kavramdır.
• Paragrafta Başlık: Paragrafın içeriğini yansıtan kısa ve etkileyici ifadedir.
• Paragrafta Ana Düşünce (Ana Fikir): Paragrafın temel mesajıdır.
• Yardımcı Düşünce: Ana düşünceyi destekleyen detaylardır.

Anlatım Biçimleri ve Düşünceyi Geliştirme Yolları

• Açıklayıcı Anlatım (Açıklama): Bir konuyu bilgi vererek açıklamaktır.
• Öyküleyici Anlatım (Öyküleme): Olayları hikaye anlatımıyla sunmaktır.
• Tartışmacı Anlatım (Tartışma): Bir düşünceyi savunurken karşıt görüşleri çürütmektir.
• Betimleyici Anlatım (Betimleme) Olayların veya durumların zihinde canlanıcak bicimde anlatıldığı anlatımlardır
• Tanımlama: Bir kavramın özelliklerini belirtmektir.
• Karşılaştırma: Varlık veya kavramlar arasındaki benzerlikleri veya farklılıkları ifade etmektir.
• Örnekleme (Örneklendirme): Düşünceyi örneklerle somutlaştırmaktır.
• Kişileştirme: İnsan dışı varlıklara insani özellikler atfetmektir.
• Benzetme: İki farklı şeyi ortak özellikleriyle ilişkilendirmektir.
• Tanık Gösterme (Alıntı Yapma): Bir düşünceyi desteklemek için bir uzman görüşünü alıntılama ve sunmaktır.
• Sayısal Verilerden Yararlanma: İstatistiksel bilgilerle düşünceyi desteklemektir.

Ses Bilgisi

• Türkçede Sesler: Ünlüler (ses yolunda engele çarpmadan çıkan sesler) ve ünsüzler (engelle çıkarılan sesler)
• Ünlüler: a,e,ı,i,o,ö,u,ü
• Dilin durumuna göre : Kalın ünlüler a,ı,o,u ince ünlüler e,i,ö,ü
• Dudakların durumuna göre: Düz ünlüler a,e,ı,i yuvarlak ünlüler o,ö,u,ü
• Ağzın açıklıgına göre: Genis ünlüler a,e,o,ö dar ünlüler ı,i,u,ü
• Ünsüzler: b,c,ç,d,f,g,ğ,h,j,k,l,m,n,p,r,s,ş,t,v,y,z
• Ünsüzlerin sınıflandırması ses tellerinin titreşimine göre: Ses tellerinin titresmesiyle oluşan ünsüzler (Yumuşak ünsüzler:b,c,d,g,ğ,j,l,m,n,r,v,y,z)Ses tellerinin titremeden olusmasıyla olusan ünsüzler (sert ünsüzler .ç,f,h,k,p,s,ş,t
• Ünlü Uyumu
• Büyük Ünlü Uyumu:Türkçe bir sözcüğün ilk hecesindeki ünlü kalın sa dier hecelerdeki ünlülerin de kalın ilk hecesindeki ünlü ince sa dger hecelerdeki ünlülerin de ince olamsı gerekir Örnek deyim,doluluk
• Kücük ünlü uyumu:Türkçe bir kelimede düz ünlüden sonra düz (a,e,ı,i). yuvarlak ünlüden sonoa (o,ö,u,ü) yuvarlak dar (u,ü) veya düz genis (a,e) ünlüler bulunur -yor eki her zaman -ki eki bazı durumlarda küçük unlu uyumunu bozar Tek heceli sözcükler, bitişik yazılan birleşik sözcükler ve yabancı kökenli sözcüklerde büyük ve küçük ünlü uyumu kuralları aranmaz.

Ünlülerle İlgili Ses Olayları

        -Ünlü düsmesi ik heceli bazı s özcüklerünlü le baslayan bir ek aldıklarında kinic hecedeki dar ünlü düser

Gönül+ ü> gönlü omuz+u>omzu

• Ünlü daralmasısonu düz genis ünüle bite sözcükler -yor ekini aldığında sözcügün sonundaki a veya e sesi daralara i,i,u,ü zlieyor>izliyor anla>anlıyor

• Ünlü türemesi ünsüzle biten bazı sözcükler -cik yapım ekini aldıgında ki ünsüz arasıda bir ünlü türer dar+cık>daracık

• Ünlü degisimi Ben ve sen sahıs zamirlerine yönelme hal eki getirildiginde e sesin a ya dönüsmesidir ben +a > bana sen+a>sana

ünsüzlerle iligli ses olayları

ünsüz yumusamsı sonu p.ç,t,k sertünsüzler ile bite sö sözcüklwr ünlü ile baslayan bri ek aldığında sözcügün sonunda bu sert ünsüzler yumusarak b,c,d,g harfine donusurler kayık-ı> Kayıgı çorap-a çorbam

• ünsüz benzesmesi türkcede ki sertünsüzlerden (f,s.t,k.ç,ş.h.p )biriylw biten sözcüge C,d,g ve yumusak ünsüzle baslayan bir wk getirildiginde ekin basindaki C sesi "ç"ye dsesi"T"ye gsesini K ye donusur git-di > gitti calis-gan>caliskan
• ünsüz düşmesi"K" ünsüzüyl biten bazı sözcüklere"-cik veya cek eklerinden biri gelirildiginde sözcük sonundaki harf düşer sıcak>sıcacık

ünlü türemesi

dilimize yabancı dillerde gelen bazı sözcükler, ünlü le baslayan bri ek aldıklarında ya da ünlüyle baslayan yardımcı fille birleştiğinde sözcügün sonunda ki ünsüzden bitane türer red et+redet hal ol+hallol

yardımcı ünsüzler (kaynastırma harfleri ) ünlü harflw biten bir kelimenin üzerine ünlü h arf ile baslayan bir ek getirildigne araya N.S.Ş,Y üsnsüz harflerinden biri girer doga+y+a saygı +n+ın ulama unsuzharlı biten bir sözcükten sonra ünü harfle baslayan bir sözcük geldğinde ki sözcük bire birne bağlanarak okunur oguz atay+oguz A tay bes ayakbes ayak

Türkçenin balisca ses özellkleri

türkce sözcüklerde ilk heceden sonra o,ö ünlüleri bulunmaz türkce sözcükwrde ık unlü yan yana bulunanmaz türkce sozcuklerin sonunda bd,g harfleri bulunmaz türkcede uzun ünlü yoktur türkcede fh,j,v sesleri yoktur türkcede kelime kökünde kıden fazla ünsüzharf yan yana bulunmaz

Yazım Kuralları

Büyük harflerin kullanım yerleri Cümleler büyük harfle başlar İsmet Paşa ınönü) nın hataları Kişi soay ve takma adlar vb Kitap dergı ve saat eserlerinin her kelimesi Kurum kuruluş ve kurullatın ilk harfli her kelimesi Kita volge ülke il ilce semt gibi yerde adi buyuk yazilir Özel ada dahil talamayi kuran il ilce vb küçük hafle başlar

• Sayıların Yazımı Sayıların yazımı yazilabiliyir "De","ki"","Mi""nin yazımı Kisaltmaliarn yazdımı Bilesik sozcuklerin yazımı

##Noktalama işaretleri Nokta (.)

• Tamambanmis cumlelerin sonuna konulur
• Bazi kisatlamalrian sonuna getirilir .
• Sayidlardan sonra sıra bildirmek iciin kullanılır

Vurgul (,)

• Birbiridne sırlanana es görevli kelime ve kelime guruplarinin arasinda kelimesi kunalir
• Sıralı cümleri birbirinden ayırmam icin kullanılır

Kısa çizgi --) Satıra sıgmaryn kelemlewr bölülürle satır somunda

• Ve ila ...anlandirima verirlen sözlesmesi
• keliemlerın köklerin gövdelerin Yansıma sözlesmesi
• Araya çizgi konmaz cumle icinde

konuşma cizgisi

• Yazıda saritbasina aktarılan konuşmamayi göstetmekicin kluanilir

• Tımarık işareti basak birinin yazdıgimi veya sözünu hşc degistirmedem yapılan aktarmalr tirnakicine gostermei

Ekler Sözcükte Yapı

• Ekler, sözcükler arasında anlam ilişkis kurulmakta ya da yeni bir sözcük türemteklw kullanılıyor sözcek yapı Ek Fiil (ek eylemi ) (di,i mis dir ) isimleri youklem yapan kfil
• Eki isim soyluu sozcukklere gelerek onalri youklem yapan ektir

""Fiillerde olumsuzluk Ek il kok ve gövdelerine olumsuzluk eki getirilerek yapılır Olumsuzsan anlam taşıyan Yazılıda gödellicle asgıdaik düznene sözknusuddur Fiilimsi (ylemsi) -Fikl kob veya gövdelerinden belli eklarla türetelirkisim sıfat ve zalf olarak kullanısan sözcüklerdir (Bunlardan arti fik olarak kılanama özelligini kaybetirkelir ciin fel cikim ekleırni alamaze isim cekim eklerini alabilir İsım sıfat ve zarf (tümleci olarak kullanılır Ek fiil alarkıyklem olurlar