Tula: Pagpapahalagang Pangwika

Here are the study notes for the text:

• Tula*
• Ang tula ay pagsasama-sama ng mga salita na may tugma, sukat, talinghaga, at kaisipan
• May dalawang anyo ng tula: tradisyunal at malayang taludturan
• Sa tradisyunal, may sukat at tugma; sa malayang taludturan, walang sukat at tugma ngunit may kaisipan at talinghaga
• Uri ng Tula*
• Tulang Pasalaysay (Narrative Poem)
  • Tulang Epiko (Epic Poem)
  • Awit (Song)
  • Korido (Corrido)
  • Balad (Ballad)
• Tulang Pandamdamin (Lyric Poem)
  • Soneto (Sonnet)
  • Oda (Ode)
  • Elehiya (Elegy)
  • Pastoral (Pastoral Poem)
  • Dalit (Hymn)
• Tulang Pandulaan (Dramatic Poem)
• Tulang Sagutan/Patnigan (Dialectical Poem)
• Mga Sangkap ng Tula*
• Tugma (rhyme)
• Sukat (meter)
• Talinghaga (imagery)
• Kaisipan (idea or thought)
• Katangian ng Isang Mabuting Tula*
• May mga salitang nakapagpapahiwatig sa mga damdamin
• May katangian ng tugma at sukat
• May malinaw na kaisipan at mensahe
• May kakayahan na makapagpapahiwatig ng mga damdamin at kaisipan
• Mga Katangian ng Isang Mabuting Makata*
• May malawak na kaalaman sa paksa
• Marunong gumamit ng wika nang wasto at mabisa
• Nakapipili ng mabuti at mabisang istilo ng paglalahad ng ideya
• Malinaw at hindi madamot o matipid sa pagpapaliwanag ng kaisipan at kaalaman
• May kabatiran sa mga kaalamang makabago
• Maikling Kwento*
• Isang anyo ng panitikan na naglalayong magsalaysay ng isang mahalaga at nangigibabaw na pangyayari
• May dalawang uri: sumusunod sa dating pamamaraan ng pagsulat at sumusunod sa makabagong pamamaraan
• May mga katangian ng maikling kwento:
  • Tumatalakay sa isang madulang bahagi ng buhay
  • Gumagamit ng isang pangunahing tauhan
  • Gumagamit ng isang mahalagang tagpo o ng kakaunting tagpo
  • Nagpapakilala ng mabilis na pagtaas ng kawilihan hanggang sa kasukdulan
• Mga Katangian ng Isang Mabuting Maikling Kwento*
• May malinaw na banghay at kawing-kawing na### Pagtalakay sa Bahaging ito
• Ang pagtalakay sa bahaging ito ay dapat makilala ang katangian ng sumulat upang maikumpara ang kanyang talino at pagkatao sa paglikha ng mga kwento at ang kaugnayan nito sa sariling karanasan, pananaw sa buhay at sa paligid na kanyang kinabibilangan.

Mga Bagay na Mahalaga sa Pagsulat ng Maikling Kuwento

• Ang Pamagat – ang isang mabuting pamagat ay may mga sumusunod na katangian:
  • Hindi pangkaraniwan
  • Kapansin-pansin
  • Kapana-panabik
• Ang mga sumusunod ay mga katangian ng isang mabuting usapan:
  • Pagiging Natural
  • Angkop ang Tauhang Nagsasalita
  • Angkop na Pangyayari
  • Pagkakaroon ng Kaugnayan sa Galaw ng Kuwento
• Masining na Pagsulat – may tatlong (3) paraan:
  • Huwag talampakin ang bagay na maaaring ipahiwatig lamang
  • Dapat na maging matimpi
  • Paggamit ng mga salita at pariralang nakatatawag-pansin

Mga Katangian ng Isang Mahusay na Maikling Kuwento

• Kaisahan ay Tumutukoy sa Isang Panggitnang Kaisipan
• Ang Mabuting Pagpapahayag – pagpili ng mga wastong salita na angkop sa diwang nais ipahatid ng may-akda
• Ang Pamamaraan – ang bawat isa'y may sariling kakanyahan

10 Uri ng Maikling Kwento

• 1. Sa kuwento ng tauhan inilalarawan ang mga pangyayaring pangkaugalian ng mga tauhang nagsisiganap
• 2. Sa kuwento ng katutubong kulay binibigyang-diin ang kapaligiran at mga pananamit ng mga tauhan
• 3. Sa kuwentong bayan nilalahad ang mga kuwentong pinag-uusapan sa kasalukuyan ng buong bayan
• 4. Sa kuwento ng kababalaghan pinag-uusapan ang mga salaysaying hindi kapanipaniwala
• 5. Naglalaman ang kuwento ng katatakutan ng mga pangyayaring kasindak-sindak
• 6. Sa kuwento ng madulang pangyayari binibigyang diin ang kapanapanabik at mahahalagang pangyayari
• 7. Sa kuwento ng sikolohiko ipinadarama sa mga mambabasa ang damdamin ng isang tao
• 8. Sa kuwento ng pakikipagsapalaran, nasa balangkas ng pangyayari ang interes ng kuwento
• 9. Sa kuwento ng katatawanan, nagbibigay-aliw at nagpapasaya naman sa mambabasa
• 10. Sa kuwento ng pag-ibig, tungkol sa pag-iibigan ng dalawang tao

Nobela

• Ang nobela ay naglalahad ng isang kawil ng kawili-wiling mga pangyayari

• Ang mga katunggali niya'y maaaring mga tao ring katulad niya, o kaya'y mga salungat na pangyayari

• Nobela ay may layong manlibang, magturo, o magbigay kaya ng isang aral upang magpayaman ng at### Mga Konsepto ng Dula

• Mga tauhan ng dula ay binubuo ng protagonista at antagonista

• Bayani ng trahedya ay ang protagonista sa dulang trahedya

• Confidant/confidante ay sa kanya ibinubunyag ng pangunahing tauhan ang kanyang pinakapribadong pag-iisip at damdamin

• Foil ay isang maliit na karakter na may kakaiba o taliwas na personalidad na ang layunin ng manunulat at mabigyang­tuon ang pagkakaiba nito sa ibang tauhan

Mga Aspekto ng Kuwento ng Dula

• Ang diyalo ay masining, pili at pinatindi batay sa sitwasyon
• Ang pagsasalita ay may sariling katangian -- tiig, bigkas, diin, bilis, lawak
• Ang galaw ng kalamnan ng mukha, ng mga bisig, balikat, kamay at katawan hanggang paa mula pagpasok hanggang paglabas ng tanghalan ay mahalaga

Banghay

• Ito ang basehan ng kayarian ng isang dula
• Pinapanood ang mga kilos o aksyon na sadyang pinag-ugnay-ugnay upang mabuo ito
• Masining na pagkakasunud-sunod ng magkakaugnay na pangyayari
• Hinahati-hati ang buong banghay sa mga yugto o bahagi at ang bawat yugto ay sa mga tagpo o eksena

Mga Uri ng Dula sa Pilipinas

• Parsa: nagdudulot ng katatawanan sa mga tagapanood sa pamamagitan ng paggamit ng eksaheradong pantomina, pagbobobo, mga nakatatawa, nakatutuwa, komikong pagsasalita
• Komedya: naglalahad ng isang banghay sa sitwasyong nakahihigit kaysa parsa, higit na seryoso at kapani-paniwala
• Melodrama: tumutukoy ito hindi lamang sa kawili-wiling misteryo, ngunit maging sa mga dulang may mapuwersang emosyon o damdamin na puno ng mga simpatetikong mga tauhan
• Trahedya: kumakatawan ito sa mga tauhan na ang lakas ng isip ay nakatuon sa kanilang kalikasan ng sariling moralidad at sila'y nagagapi sa mga puwersa o laban sa kanila
• Saynete: ang layunin nito ay magpatawa ngunit ang mga pang­yayari ay karaniwan lamang

Mga Kombensyon o Kasunduan ng Dula

• Ikaapat na Paladindingan (Fourth Wall): ang ikaapat na dinding sa isang entablado ay nakaharap sa mga manonood nang walang harang
• Pagsasalita ng Tauhan: minsan ay nagsasalitang patula ang mga tauhan ngunit hindi tayo tumututol sapagkat nais itong gamitin ng may-akda sa kanyang dula
• Ang Panahon: kung minsan ay mabilis ang pagpapalit ng panahon sa isang dula o kaya nama'y napakabagal
• Aside (bulong): mga salitang binibigkas ng tauhan subalit hindi naririnig ng iba pang tauhang gumaganap sa tanghalan
• Monologo (monologlue): isang mahabang at tuluy-tuloy na pahayag na nagsasaad ng iniisip at damdamin ng tauhan
• Soliloquy (soliloke): isang mahaba at tuluy-tuloy na pahayag habang ang tauhan ay nag-iisa sa tanghalan