Travma Psikolojisi ve Türleri

TRAVMA PSİKOLOJİSİ

• Travma, ölüm veya ölüm tehdidi, bireyin fiziksel veya ruhsal bütünlüğüne karşı tehdit edici beklenmedik olaylar olarak tanımlanır.
• DSM-5'te travma; doğrudan travmatik olay yaşama, olaylara şahit olma, yakın birinin travma yaşaması veya olayların şiddet içerikli veya kazayla ilgili olması gibi şekillerde tanımlanmaktadır.
• Travma türleri arasında çocuk istismarı, kitlesel şiddet, doğal afetler, yangın, trafik kazaları, tecavüz ve cinsel saldırı, yabancı saldırıları, yakın ilişki şiddeti, seks ticareti, başkalarının intiharı veya cinayeti, tıbbi acil durumlar ve acil durum çalışanlarının travması yer almaktadır.
• Histeri, en erken çalışmalarda özellikle kadınlarda görülen ruhsal bozukluk olarak tanımlanır.
• Histeri kavramının tarihsel gelişiminde önemli isimler Jean-Martin Charcot, Pierre Janet, William James ve Sigmund Freud'dur.

TRAVMA TÜRLERİ

• Çocuk İstismarı
• Kitlesel şiddet
• Doğal afetler
• Yangınlar
• Trafik kazaları
• Tecavüz ve cinsel saldırılar
• Yabancıların fiziksel saldırıları
• Yakın ilişki şiddeti
• Seks ticareti
• Başka birisinin intiharı veya cinayeti
• Yaşamı tehdit eden tıbbi durumlar
• Acil durum çalışanlarının karşılaştığı travmalar

HİSTERİ

• Histeri, tarihsel olarak kadınlarda görülen ruhsal bir bozukluk olarak kabul edilir.
• Jean-Martin Charcot, histeri çalışmalarının öncülerinden biridir.
• Pierre Janet, William James ve Sigmund Freud, histeri üzerine araştırmalar yapmışlardır.
• Histeri hastaları, genellikle şiddet, sömürü ve tecavüz gibi travmatik olaylar yaşamış kadınlardan oluşuyordu.
• Charcot, histeriyi "Büyük Nevroz" olarak sınıflandırmıştır.

DSM

• DSM-1'de "Büyük Stres Reaksiyonu" tanısı yer alıyordu.
• Travma sonrası oluşan özellikler, DSM-I'de belirtilmiştir. DSM-2 ve DSM-3'te ise uyum bozukluğu olarak sınırlı kalmıştır ve DSM-5 travma sonrası stres bozukluğu genişletilmiştir.
• DSM-5'te önemli travmatik olaylar, yaşadığı korku, çaresizlik ve dehşet içeren olaylar olarak tanımlanmıştır.
• DSM-5 çocuklarda TSSB tanısı için özel kriterler getirmiştir. 7 yaşından küçük çocuklarda A, B, E ve F ölçütleri kullanılmaktadır.

OTONOM SINIR SİSTEMİ

• Genellikle sindirim, idrar, cinsellik ve stres gibi işlevleri yönetir.
• Sempatik sistem: Uyanık ve tetikte olma ile ilişkilidir.
• Parasempatik sistem: Sakinleştirme ve rahatlama ile ilgilidir.
• Beyinde hipotalamus ve hipofiz bezi, beyin ve endokrin sistem arasındaki bağlantı işlevini yerine getirir.
• Hipotalamus, üç farklı işleve sahiptir: beden sıcaklığı, iştah ve cinsel dürtü.
• Hipotalamus aynı zamanda otonom sinir sistemini kontrol eder.
• Hipofiz, endokrin bezdir ve hormon üreterek vücudu uyarma görevini üstlenir.

BEYİN BÖLGELERİ (Önemlilerinden)

• Amigdala: Tehdit reflekslerinde önemli rol oynar fakat sadece korku merkezi değildir.
• Prefrontal korteks: Tehdit reflekslerini bastırır (örneğin, sivri bir nesneye sert bir şekilde tepki vermeme).
• Hipotalamus: Beynin temel işlevlerini yönetir.
• PAG: Periakuaduktal gri, beyin sapından motor ve otonomik beyin sapı merkezlerine bilgi aktaran bir beyin bölgesidir.

TEPKİSEL KOŞULLANMA

• Öğrenmenin bir biçimi; nötr uyaran, koşulsuz uyaranla tekrar tekrar eşleştirildiğinde, nötr uyaran koşullu uyaran haline gelir ve koşulsuz tepkiye benzer tepkiler oluşturur.
• Örneğin uyku ile ilişkili bir ortam, uykuya geçiş koşullu uyaran olarak işlev görebilir.
• Tepkisel koşullanma, özellikle duygusal tepkiler üzerinde çok etkilidir.
• Bireyler travmatik olayları, ortam koşullarına bağlı olarak yeniden değerlendirebilir ya da deneyimledikleri duygulara benzer hisler yaşayabilirler.

DUYGUSAL TEPKİSEL KOŞULLANMA

• Korku gibi duygusal tepkiler, tepkisel koşullanma yoluyla öğrenilebilir.
• Korkutucu bir uyarıcıla birlikte ortaya çıkan nötr uyaranlar, korkuya yol açan koşullu uyaranlara dönüşebilir.

BİLGİSEL TEPKİSEL KOŞULLANMA

• Düşünceler ve imgeler, dış ve iç uyaranlarla eşleşir ve onların kontrolüne girebilirler.
• Travma sonrası, kişinin çevresinde bulunan nötr uyaranlar, travmayla ilgili anı ve imgeleri tetikleyebilir.
• Kişi, bu uyaranlarla travma arasında bir bağlantı kurarak, travmayı sürekli deneyimleyebilir.

AŞIRI UYARILMA

• Travmatik deneyimden sonra, sürekli tetikte olma ve tehlikenin her an geri dönebileceği düşüncesi, kişinin kendi kendini koruma sistemini sürekli teyakkuza geçirir.
• Kişi, küçük olaylara bile aşırı tepkiler verir; uykusu bozulur.
• Bu belirtiler, otonom sinir sisteminin kronik uyarılmasının sonucudur.

MÜDAHALE(INTRUSION)

• Travmatik anıların kişinin zihninde sürekli tekrarlanması ve bunlara ilişkin ayrıntılı düşünceler, rüyalar ve hatta bedensel tepkilerle tekrar deneyimlenmesine karşılık gelir.

BÜZÜLME (COSTRICTION)

• Uyuşukluk, duyumsal ilgisizlik ve kişinin tüm inisiyatif ve mücadelelerden vazgeçmesi durumudur.

TRAVMATİK RÜYALAR

• Travmatize insanlar, sık olarak travmatik olayla ilgili rüyalar görür.
• Travma anı, rüyalarda gerçekleşmiş gibi yeniden deneyimlenir.
• Rüyalar, korkutucu ve rahatsız edici olabilir.

TRAVMA TEPKİLERİ DAHA ŞİDDETLİ/KARMAŞIK KILAN FAKTÖRLER

• Travma yaşam tarzı
• Kurbanın özellikleri
• çevrenin tepkileri
• Travma öncesi durum

AKUT STRES BOZUKLUĞU (ASB)

• Örseleyici olaydan sonra kısa süreli bir ruhsal bozukluktur (1 ay süreli).
• ASB, travmadan hemen sonra veya birkaç hafta içinde belirtiler ortaya çıkarır.
• Örneğin; panik atak, uykusuzluk, korku ve huzursuzluk, travmaya ilişkin anılar.

MAJÖR DEPRESYON

• Depresyon, travma sonrası sık karşılaşılan bir ruhsal bozukluktur.
• Depresyonun belirtileri; uykusuzluk, psikomotor huzursuzluk, daha önce keyif alınan aktivitelere ilgi kaybı, konsantrasyon yeteneği azalmasıdır.
• Travma yaşamış bireyler, daha fazla depresif belirti gösterebilirler.

KAYGI İLE İLİŞKİLİ BOZUKLUKLAR

• Travma sonrası çeşitli kaygı bozuklukları görülebilir, panik ataklar, fobik kaygı ve genel kaygı bozukluğu.
• Genel kaygı bozukluğu; kişilerin farklı durum ve olaylarda aşırı kaygı ve endişe duydukları durumdur.
• Panik bozukluğu; kişinin tekrarlayan ve ani panik ataklar yaşamasıdır.
• Fobik kaygı bozukluğu; kişinin belirli bir nesne, durum veya olaya karşı aşırı derecede korkulu olmasıdır.

SOMATİK BELİRTİ BOZUKLUĞU

• Somatizasyon, travmatik olaylarla sıkı bir şekilde ilişkilidir.
• Vücutta çeşitli fiziksel belirtiler, travmayı deneyimleyen kişilerde daha sık görülür.
• Travma sonrası ortaya çıkan bedensel yakınmalar, duygusal stresin bir sonucu olarak yorumlanabilir.
• Fiziksel semptomlarla duygusal sorunlar arasında bir bağlantı olabilir.

SINIR KİŞİLİK BOZUKLUĞU

• Erken yaşlarda travma, kişilerarası ilişkilerde ve benlik algısında tutarsızlıklar, dürtüsellik ve duygusal dalgalanmalar ile karakterizedir.

DİSOSİYASYON BOZUKLUKLARI

• Travma sonrası dissosiyasyon bozuklukları sıklıkla görülür.

• Dissosiyatif kimlik bozukluğu; kişinin birden fazla kimlik veya kişilik geliştirdiği bir bozukluktur. Biriken kimlikler farklı hafızalara, kişilik özelliklerine ve davranışlara sahiptir.

• Dissosiyatif amnezi; kişi, önemli kişisel bilgileri ve deneyimleri hatırlamakta zorlanır

• Depersonalizasyon/derealizasyon bozukluğu; kişi kendisini veya çevresini gerçek dışı hissediyordur.

• Bu liste, mevcut bilgilerden derlenmiştir. Daha ayrıntılı bilgi için ilgili kaynaklara bakınız.

Bu quizde travma psikolojisinin tanımı, DSM-5'teki yeri ve çeşitli travma türleri hakkında bilgi edineceksiniz. Çocuk istismarı, doğal afetler ve diğer travma kaynakları üzerine sorular yer almaktadır. Travma konusunu anlamak için önemli kavramlara dair bilgiler gözden geçirilecektir.