Tổng quan về Chủ nghĩa xã hội khoa học

Học phần: Chủ nghĩa xã hội khoa học

• Thời lượng: 07 buổi.
• Giáo trình: Chủ nghĩa xã hội khoa học (Nxb CTQG, 2021).
• Điểm đánh giá: Thang điểm 10, làm tròn đến 1 số thập phân.
• Điểm chuyên cần: 10%, trừ điểm nếu vắng, muộn, hoặc có lỗi; nghỉ quá 20% không được thi.
  • Sinh viên đi học đầy đủ, không vi phạm quy định, hoàn thành bài tập được 8 điểm.
  • Tham gia phát biểu tích cực được cộng 2 điểm.
• Điểm KT học phần (giữa kỳ): 30%, một bài kiểm tra duy nhất.
• Hình thức thi dự kiến: Trắc nghiệm 40 câu.
• Điểm thi kết thúc học phần: 60%.
• Điều kiện dự thi: Tham gia ít nhất 80% số buổi, có bài KT học phần, và điểm chuyên cần lớn hơn 0.

Nội dung học phần

• Sự ra đời của chủ nghĩa xã hội khoa học.
• Các giai đoạn phát triển cơ bản của chủ nghĩa xã hội khoa học.
• Đối tượng, phương pháp và ý nghĩa của việc nghiên cứu chủ nghĩa xã hội khoa học.

I. Sự ra đời của chủ nghĩa xã hội khoa học

1. Hoàn cảnh lịch sử ra đời

• Điều kiện kinh tế - xã hội:
  • Những năm 40 của thế kỷ XIX, cuộc cách mạng công nghiệp đã hoàn thành ở Anh và bắt đầu lan sang Pháp, Đức, tạo ra nền đại công nghiệp.
  • Nền đại công nghiệp phát triển giúp phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa phát triển vượt bậc.
  • Sự ra đời của hai giai cấp đối lập: tư sản và vô sản (công nhân).
  • Cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản chống lại sự thống trị của tư sản ngày càng quyết liệt.
  • Sự phát triển của phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân đòi hỏi một hệ thống lý luận và cương lĩnh chính trị.
• Tiền đề khoa học tự nhiên và tư tưởng lý luận:
  • Tiền đề khoa học tự nhiên:
    • Học thuyết tiến hóa (Charles Darwin).
    • Định luật bảo toàn và chuyển hóa năng lượng (M.V. Lomonosov & Robert Mayer).
    • Học thuyết tế bào (Matthias Jakob Schleiden & Theodor Schwann).
    • Những tiền đề này tạo cơ sở cho sự ra đời của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, cơ sở phương pháp luận cho các nhà sáng lập CNXHKH nghiên cứu các vấn đề chính trị - xã hội.
  • Tiền đề tư tưởng lý luận:
    • Triết học cổ điển Đức (Ph. Hêghen và L. Phoiơbắc).
    • Kinh tế chính trị học cổ điển Anh (Adam Smith & David Ricardo).
    • Chủ nghĩa xã hội không tưởng phê phán (Xanh Ximông, S. Phuriê và R. O-en).
      • Giá trị của chủ nghĩa xã hội không tưởng phê phán Pháp - Anh:
        • Thể hiện tinh thần phê phán, lên án chế độ quân chủ chuyên chế và chế độ tư bản chủ nghĩa.
        • Đưa ra nhiều luận điểm có giá trị về xã hội tương lai.
        • Thức tỉnh giai cấp công nhân và người lao động.
      • Hạn chế của chủ nghĩa xã hội không tưởng phê phán Pháp - Anh:
        • Không phát hiện ra quy luật vận động và phát triển của xã hội loài người và bản chất của chủ nghĩa tư bản.
        • Không phát hiện ra lực lượng tiên phong lãnh đạo cách mạng.
        • Không chỉ ra được những biện pháp thực tế để cải tạo xã hội.

2. Vai trò của C.Mác và Ph.Ăngghen

• Sự chuyển biến lập trường triết học và lập trường chính trị:
  • C. Mác và Ph. Ăngghen từng là thành viên của câu lạc bộ Hêghen trẻ và chịu ảnh hưởng của triết học Hêghen và Phoiơbắc.
  • Hai ông đã nhận thấy những mặt tích cực và hạn chế trong triết học của Hêghen và Phoiơbắc, từ đó xây dựng lý thuyết mới là chủ nghĩa duy vật biện chứng.
  • Từ năm 1843-1848 là quá trình chuyển biến lập trường triết học và chính trị của C.Mác và Ph.Ăngghen.
• Ba phát kiến vĩ đại của C.Mác và Ph.Ăngghen:
  • Chủ nghĩa duy vật lịch sử.
  • Học thuyết giá trị thặng dư.
  • Học thuyết về sứ mệnh lịch sử toàn thế giới của giai cấp công nhân.
• Tuyên ngôn của Đảng cộng sản đánh dấu sự ra đời của Chủ nghĩa xã hội khoa học:
  • Tháng 2/1848, tác phẩm Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản do C. Mác và Ph. Ăngghen soạn thảo được công bố.
  • Tác phẩm đánh dấu sự ra đời của chủ nghĩa Mác với 3 bộ phận hợp thành: triết học, kinh tế chính trị, CNXH khoa học.
  • Tác phẩm là cương lĩnh chính trị, là kim chỉ nam hành động của phong trào cộng sản và công nhân quốc tế.
  • Tác phẩm chỉ ra sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân và điều kiện tiên quyết để hoàn thành sứ mệnh ấy: tổ chức ra được chính đảng của mình.

Quan niệm về chủ nghĩa xã hội khoa học

• Theo nghĩa rộng: CNXHKH là chủ nghĩa Mác - Lênin, luận giải từ góc độ triết học, kinh tế chính trị và chính trị - xã hội về sự chuyển biến từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản.
• Theo nghĩa hẹp: CNXHKH là một trong ba bộ phận hợp thành của chủ nghĩa Mác - Lênin.
• Trong học phần này, Chủ nghĩa xã hội khoa học được nghiên cứu theo nghĩa hẹp.

II. Các giai đoạn phát triển cơ bản của CNXHKH

• Giai đoạn 1: C.Mác và Ph.Ăngghen phát triển chủ nghĩa xã hội khoa học:
  • Thời kỳ từ 1848 đến Công xã Pari (1871).
  • Thời kỳ sau Công xã Pari đến 1895.
• Giai đoạn 2: V.I.Lênin vận dụng và phát triển chủ nghĩa xã hội khoa học trong điều kiện mới:
  • Thời kỳ trước Cách mạng tháng Mười Nga.
  • Thời kỳ sau Cách mạng tháng Mười Nga.
• Giai đoạn 3: Sự vận dụng và phát triển sáng tạo CNXHKH từ sau khi V.I.Lênin qua đời đến nay:
  • Thời kỳ từ 1924 đến trước năm 1991.
  • Thời kỳ từ 1991 đến nay.

1. C.Mác và Ph.Ăngghen phát triển chủ nghĩa xã hội khoa học

• a. Thời kỳ từ 1848 đến Công xã Pari (1871):
  • Thời kỳ diễn ra nhiều sự kiện quan trọng của cách mạng dân chủ tư sản ở các nước Tây Âu (1848 – 1852).
  • Trên cơ sở tổng kết kinh nghiệm cuộc cách mạng (1848-1852)
    • Tư tưởng về đập tan bộ máy nhà nước tư sản, thiết lập chuyên chính vô sản;
    • Bổ sung tư tưởng về cách mạng không ngừng;
    • Tư tưởng về xây dựng khối liên minh giữa GCCN và giai cấp nông dân.
• b. Thời kỳ sau Công xã Pari đến 1895:
  • Trên cơ sở tổng kết kinh nghiệm Công xã Pari
    • Bổ sung và phát triển tư tưởng đập tan bộ máy nhà nước quan liêu
    • Không đập tan toàn bộ bộ máy nhà nước tư sản nói chung;
    • Thừa nhận Công xã Pari là một hình thái nhà nước của giai cấp công nhân

2. V.I.Lênin vận dụng và phát triển CNXHKH trong điều kiện mới

• a. Thời kỳ trước Cách mạng Tháng Mười Nga
  • Đấu tranh chống các trào lưu phi Mác-xít.
  • Kế thừa Di sản của C.Mac và Ph.Angghen về chính đảng
  • Kế thừa, phát triển tư tưởng cách mạng không ngừng
  • Phát triển quan điểm của C.Mac và Ph.Angghen về khả năng thắng lợi của CM XHCN
  • Gắn liền lý luận và thực tiễn
    • Nguyên tắc lý luận thống nhất với thực tiễn.
• b. Thời kỳ sau Cách mạng Tháng Mười Nga đến năm 1924 (Lênin mất):
  • Sau Cách mạng Tháng Mười, V.I. Lênin đã viết nhiều tác phẩm quan trọng bàn về Chuyên chính vô sản, về thời kỳ quá độ cính trị từ CNTB chủ nghĩa lên CNCS, Về chế độ dân chủ
  • Cương lĩnh xây dựng CNXH ở nước Nga.
  • V.I Lenin coi trọng vấn đề dân tộc và đưa ra 3 nguyên tắc cơ bản

3. Sự vận dụng và phát triển sáng tạo của CNXHKH từ sau khi V.I. Lênin qua đời đến nay

• a. Thời kỳ từ 1924 đến trước năm 1991:
  • V.I Lenin qua đời đời sống chính trị thế giới có nhiều thay đổi
    • Chiến tranh thế giới lần thứ hai (1939-1945) để lại hậu quả.
    • Chủ nghĩa xã hội từ một nước trở thành hệ thống
  • Những nội dung cơ bản phản ánh sự vận dụng, phát triển sáng tạo CNXHKH
    • 9 quy luật chung của công cuộc cải tạo XHCN và xây dựng CNXH;
    • Khái niệm “thời đạt hiện nay”
    • Hội nghị Matxcơva năm 1960 hoạt động, lý luận và thực tiễn của các đảng cộng sản.
• b. Thời kỳ từ 1991 đến nay: - Thập niên 80 đầu thập niên 90 thế kỷ XX, mô hình XHCN Liên Xô và Đông Âu sụp đổ, - Chỉ còn 1 nước ở Liên Xô và Đông Âu theo CNXH - Xu hướng tiếp tục định hướng XHCN do vẫn có ĐCS lãnh đạo - Trung Quốc tiến hành cải cách mở cửa từ 1978, - Ở Việt Nam công cuộc Đổi mới do Đảng Cộng sản thành công

III. Đối tượng, phương pháp và ý nghĩa của việc nghiên cứu CNXHKH

1. Đối tượng nghiên cứu của CNXHKH:

• Nghiên cứu những quy luật và tính quy luật của quá trình phát sinh, hình thành và phát triển của hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa.
• Nghiên cứu những nguyên tắc cơ bản, điều kiện, con đường và hình thức đấu tranh cách mạng của giai cấp công nhân nhằm hiện thức hóa sự chuyển biến từ CNTB lên CNXH và CNXH.

2. Phương pháp nghiên cứu của CNXHKH:

• Phương pháp luận chung:
  • Chủ nghĩa duy vật biện chứng (CNDVBC).
  • Chủ nghĩa duy vật lịch sử (CNDVLS).
• Phương pháp nghiên cứu cụ thể:
  • Kết hợp logic và lịch sử.
  • Khảo sát và phân tích về mặt chính trị - xã hội.
  • So sánh.
  • Phương pháp có tính liên ngành (tổng hợp, thống kê, điều tra xã hội học, sơ đồ hóa, mô hình hóa...).
  • Tổng kết thực tiễn, nhất là thực tiễn về chính trị - xã hội.

3. Ý nghĩa của việc nghiên cứu CNXHKH:

• Về mặt lý luận:
  • Trang bị những nhận thức chính trị - xã hội và phương pháp luận khoa học về quá trình tất yếu lịch sử dẫn đến sự hình thành và phát triển của HTKT-XH CSCN.
  • Góp phần định hướng chính trị - xã hội cho hoạt động thực tiễn của Đảng Cộng sản, Nhà nước XHCN và nhân dân.
  • Trang bị nhận thức khoa học để học viên có thể cảnh giác, phân tích đúng và đấu tranh chống lại những nhận thức sai lệch và tuyên truyền chống phá.
• Về mặt thực tiễn: - Góp phần củng cố niềm tin vào sự thắng lợi của CNXH và CNCS trên toàn thế giới. - Giáo dục niềm tin khoa học cho nhân dân vào mục tiêu và lý tưởng XHCN. - Giúp người học nhận thức được trách nhiệm của mình trong sự nghiệp xây dựng CNXH ở Việt Nam.

Học phần này bao gồm sự ra đời và các giai đoạn phát triển của chủ nghĩa xã hội khoa học. Nghiên cứu về đối tượng, phương pháp và ý nghĩa của nó. Giáo trình chính: Chủ nghĩa xã hội khoa học (Nxb CTQG, 2021).