Tkanki i rozwój zarodkowy

Czym są tkanki i co je tworzy?

• Tkanka jest zbiorem komórek o podobnej budowie, pełniących podobne funkcje i mającym wspólne pochodzenie.
• Tkanki mogą łączyć się, tworząc narządy, ale nie muszą.
• Nie wszystkie zwierzęta mają budowę tkankową. Gąbki nie posiadają tkanek w typowej postaci.

Rozwój zarodkowy: od zygoty do tkanek

• Rozwój zarodkowy nazywany jest embriogenezą.
• Początkiem rozwoju zarodkowego jest powstanie zygoty z połączenia komórki jajowej i plemnika.
• Bruzdkowanie: seria podziałów mitotycznych zygoty, zwiększająca liczbę komórek bez zmiany kształtu ani rozmiaru zarodka.
  • W wyniku bruzdkowania powstają blastomery, które tworzą morulę (zarodek w stadium kilku-kilkudziesięciu komórek).
  • Pojawia się blastocel - przestrzeń między komórkami wypełniona płynem. Morula przekształca się w blastulę.
  • Blastocysta to blastula ssaków łożyskowych.
• Gastrulacja: proces tworzenia się listków zarodkowych (ektoderma, endoderma, mezoderma).
  • Ektoderma - warstwa zewnętrzna.
  • Endoderma - warstwa wewnętrzna.
  • Mezoderma - warstwa środkowa, występująca u trójwarstwowych zwierząt.
  • Powstanie celomy (wtórnej jamy ciała) w mezoderm.
• Dwuwarstwowe - z dwóch listków zarodkowych. Np. parzydełkowce, nie mają mezodermy.
• Trójwarstwowe - z trzech listków zarodkowych. Np. wszystkie pozostałe zwierzęta tkankowe, z wyjątkiem parzydełkowców.
  • Pierwouste: otwór gębowy powstaje z pierwotnego otworu zarodkowego, a odbyt powstaje na przeciwległym końcu ciała. Np. płazińce, wrotki, nicienie, pierścienice, stawonogi, mięczaki.
  • Wtórouste: otwór gębowy powstaje po przeciwległej stronie pierwotnego otworu zarodkowego, a odbyt powstaje z niego. Np. szkarłupnie, strunowce.
• Histogeneza: proces przekształcania się listków zarodkowych w tkanki.
• Organogeneza: proces powstawania narządów i ich rozwoju.

Różne rodzaje bruzdkowania

• Całkowite, nierównomierne: dotyczy jaj mezolecytalnych (średnia ilość żółtka), np. u płazów. Podziałom ulega cała komórka, ale blastomery różnią się wielkością.
• Całkowite, równomierne: dotyczy jaj oligolecytalnych (mała ilość żółtka), np. u ssaków łożyskowych. Podziałom ulega cała komórka, a blastomery są jednakowej wielkości.
• Częściowe: dotyczy jaj o dużej ilości żółtka (telolecytalne), np. ptaków. Podziałom ulega jedynie cytoplazma bez żółtka.

Sposoby rozmnażania u zwierząt

• Jajorodność: zarodek rozwija się w jaju poza organizmem matki, odżywia się tylko za pomocą żółtka. Np. ryby, gady, płazy, niektóre ssaki.
• Jajożyworodność: zarodek rozwija się w drogach rodnych matki wewnątrz osłon jajowych, odżywia się za pomocą żółtka. Np. niektóre nicienie, owady, ryby, gady.
• Żyworodność: zarodek rozwija się w drogach rodnych matki, a jego odżywianie zapewnia łożysko. Np. większość ssaków, niektóre ryby.

Jama ciała u zwierząt

• Jama ciała: przestrzeń wypełniona płynem, powstająca podczas rozwoju zarodkowego, otoczona listkami zarodkowymi.
• Pierwotna jama ciała - blastocel: występuje u dwuwarstwowych zwierząt.
• Wtórna jama ciała - celoma: powstaje w mezoderm, stanowi większość jamy ciała u trójwarstwowych zwierząt.
  • Acelomatyczne: brak jamy ciała (celomy). Np. płazińce.
  • Pseudocelomatyczne: posiadają pseudoceloma, czyli pierwotną jamę ciała, która nie jest w pełni ograniczona przez mezoderm. Np. nicienie.
  • Celomatyczne: posiadają celomę, która umożliwia funkcjonowanie układu pokarmowego niezależnie od ruchów powłok ciała. Np. pierścienice.

Symetria u zwierząt

• Symetria promienista: wiele płaszczyzn symetrii, brak strony lewej i prawej. Np. ukwiały.
• Symetria dwuboczna: jedna płaszczyzna symetrii dzieląca ciało na stronę lewą i prawą, wyznaczana przez oś długą ciała. Np. ryby.
• Asymetria: brak symetrii, np. pierwotniaki, gąbki.

Tkanka nabłonkowa

• Komórki nabłonkowe są słabo wyspecjalizowane, zachowują zdolność do podziału.
• Funkcje: ochrona, wydzielanie, zmysłowa, rozrodcza, wchłanianie pokarmu.
• Budowa: komórki są ściśle do siebie przylegające, osadzone na błonie podstawnej.
• Podział: (patrz oryginalne notatki)

Tkanka mięśniowa

• Komórki mięśniowe powstają z mezodermy.
• Funkcje: ruch, termoregulacja.
• Cechy: kurczliwość, pobudliwość.
• Rodzaje: (patrz oryginalne notatki)

Tkanka nerwowa

• Komórki tkanki nerwowej są pobudliwe.
• Funkcje: odbiór, przetwarzanie, transmisja informacji, kontrola czynności życiowych.
• Budowa: (patrz oryginalne notatki)

Tkanka łączna

• Komórki: powstają z mezenchymy, są luźno ułożone, różnok kształtne i budowie.
• Substancja międzykomórkowa: twarda, galaretowata lub płynna, produkowana przez komórki.
• Funkcje: połączenie, podpora, ochrona, transport.
• Rodzaje: (patrz oryginalne notatki)

Tkanka Łączna Wiotka

• Składa się z różnych typów komórek, ma dużo substancji międzykomórkowej, bogata we włókna.
• Elastyczna i giętka, tworzy część błon śluzowych, występuje w torebkach narządów. (patrz oryginalne notatki)

Tkanka Łączna Włóknista Zbita

• Składa się z różnych typów komórek, ma małą ilość substancji międzykomórkowej, zawiera dużo gęsto upakowanych włókien.
• Tworzy więzadła, ścięgna oraz skórę właściwą kręgowców. (patrz oryginalne notatki)

Tkanka Łączna Tłuszczowa

• Tkanka tłuszczowa żółta: Komórki zawierają jedną dużą kroplę tłuszczu, pełni funkcję termoizolacyjną, amortyzacyjną i zapasową, występuje wokół narządów wewnętrznych i pod skórą.
• Tkanka tłuszczowa brunatna: Komórki zawierają wiele kropli tłuszczu, u człowieka utrzymuje się do okresu niemowlęctwa, a następnie przekształca się w tkankę tłuszczową żółtą, występuje u dorosłych w niewielkich ilościach, głównie u zwierząt zapadających w sen zimowy.
• Tkanka tłuszczowa jest narządem wydzielania wewnętrznego, produkuje leptynę, hormon sytości. (patrz oryginalne notatki)

Tkanka Łączna Chrzęstna (Chrząstka)

• (patrz oryginalne notatki)

Tkanka Kostna

• (patrz oryginalne notatki)

Krew

• Tkanka łączna płynna, transportuje substancje odżywcze, tlen, dwutlenek węgla, zbędne produkty przemiany materii, hormony i enzymy.
• Wspomaga reakcje odpornościowe, zapewnia homeostazę: równowagę wodno-elektrolitową, regulację wartości pH i temperatury ciała.
• Składa się z osocza i elementów morfotycznych.
• Osocze: stanowi 55% objętości krwi, głównym składnikiem jest woda, zawiera związki organiczne i nieorganiczne, osocze bez fibrynogenu to surowica krwi.
• Elementy morfotyczne: stanowią 45% objętości krwi, powstają w szpiku kostnym, erytrocyty: transportują tlen i dwutlenek węgla, leukocyty: grupa zróżnicowanych komórek, są większe od erytrocytów, żyją od kilku dni do 20 lat, posiadają jądro komórkowe, uczestniczą w reakcjach obronnych organizmu (Granulocyty-Neutrofile, Eozynofile, Bazofile; Agranulocyty-Limfocyty T, Limfocyty B, Monocyty). (patrz oryginalne notatki)

Limfa (Chłonka)

• Bezbarwny płyn, który przenika z przestrzeni międzykomórkowych do naczyń limfatycznych, ma podobny skład do osocza krwi, ale zawiera mniej białek, więcej tłuszczów i limfocytów.
• Transportowana jest do węzłów chłonnych, skąd trafia do krwiobiegu, pełni funkcje transportowe i odpornościowe. (patrz oryginalne notatki)

Hemolifa

• Odpowiednik limfy i krwi u zwierząt bezkręgowych o otwartym układzie krwionośnym (stawonogi: pająki, owady, skorupiaki; mięczaki), składa się z komórek pełzakowych zdolnych do fagocytozy i osocza, w którym może być rozpuszczony barwnik oddechowy (np. hemocyjanina, hemoerytryna). (patrz oryginalne notatki)

Quiz badający podstawowe pojęcia dotyczące tkanek oraz etapy rozwoju zarodkowego. Dowiedz się, jak tkanki łączą się w narządy, a także jak zygota przekształca się w organizm w trakcie embriogenezy. Sprawdź swoją wiedzę na temat bruzdkowania i gastrulacji.