تاریخ نگاری ایران و کتاب خداینامه

تاریخ نگاری و فلسفه تاریخ در ایران

• تاریخ نگاری در هر ملتی از زمانی آغاز می شود که آن ملت در دنیا نقش و تأثیر داشته باشد.
• تاریخ نگاری ایران از زمان تأسیس دولت هخامنشی شروع می شود.
• داریوش کتیبه های بزرگی را در مورد جهانی بودن دولت ایران نگاشت.
• در فقدان سواد و دانش گسترده در ملت ایران، همسایگان (مانند هرودوت) تاریخ ایران را به نگارش درآوردند.
• اشکانیان و ساسانیان نیز حوادث تاریخی را به جا گذاشتند که منجر به نگارش کتیبه های تاریخی به زبانهای پهلوی، پهلوی اشکانی و یونانی شد.
• شاپور کتیبه ای از کارهای خود و پدرش نگاشت.
• خسرو انوشیروان، بزرگ‌ترین پادشاه ساسانی، دستور تدوین تاریخ ایران را داد.
• روحانیون کتاب "خداینامه" را تدوین کردند که اولین کتاب تاریخی ایران محسوب می‌شود.
• "خداینامه" شامل اساطیر و تاریخ محض (از زمان اردشیر) است.
• بخش اسطوره‌ای از نقل‌های شفاهی مردم و اوستا تشکیل شده‌است.

ماهیت کتاب خداینامه

• خداینامه شرح حال پادشاهان است.
• کتاب بیشتر به حوادث حماسی و اسطوره‌ای مربوط به پادشاهان می‌پردازد تا مسائل دیگر.
• سیر تمدن و پیدایش فرهنگ را به پادشاهان نسبت می‌دهد (مانند آموزش کشاورزی به مردم توسط جمشید).
• نقش اسطوره‌ای، فرهنگ و پیدایش تمدن در خداینامه، بیان‌گر بینش تاریخی آن عصر است.
• خداینامه براساس اعتقاد به مقررات و حوادث از پیش تعیین شده است.
• هزاره‌ها در خداینامه و اوستا نماد شکوفایی و انحطاط تمدن هستند.
• فردوسی در شاهنامه، بینش مشابهی را به تصویر کشیده است.

تاریخ نگاری پس از خداینامه

• طبری، تاریخ‌نویس مسلمان، از تاریخ جهان آگاه بود و تاریخ ایران را در قالب تاریخ جهان نوشت.
• دیدگاه طبری تأثیری از اوستا و خداینامه داشت. او تاریخ ایران را پیش از اسلام و سپس اسلام، به عنوان مرکز تاریخ جهانی، بررسی می‌کند. آغاز تاریخ، هجرت است.
• بیرونی و حمزه اصفهانی، مورخان با دید جهانی به تاریخ می‌نگریستند.
• بیرونی به تاریخ و تمدن ملل دیگر توجه داشت و حمزه اصفهانی در تاریخ نگاری، نگاه انتقادی داشت.
• بیهقی (مورخ غزنوی)، در تاریخ خود، نگاه جهانی یا انتقادی به حوادث دارد.
• بیهقی درباره حوادث و عملکرد خاندان غزنوی، انتقادات تاریخی بیان می‌کند.
• در دیدگاه بیهقی، اسکندر و اردشیر نمونه‌ی حکومت‌های قدرتمند هستند که به سیل و طوفان تشبیه شدند.

تاریخ نگاری پس از غزنویان

• سلجوقیان و حکومت‌های بعد، با توجه به ویژگی‌های خاص خود، به تاریخ نگاری پرداختند.
• تاریخ نگاری مرتبط با سلجوقیان، ناقص و بی اهمیت بود. حمله مغول و ایجاد جامع التواریخ، زمینه برای توجه به تاریخ نگاری جهانی را باز کرد.
• ایجاد دولت صفوی، یک دوره جدید در تاریخ ایران را رقم زد و در نتیجه، روند تاریخ نگاری ایران تا دوره قاجاریه ادامه یافت.

تصحیح متون

• تصحیح متون، گام نخست در تحقیقات ادبی و علمی است.
• جمع‌آوری نسخه‌های مختلف یک کتاب ضروری است.
• تصحیح متون فارسی، به دلیل تحولات و گستردگی موضوع‌ها، کار بسیار دشواری است.
• اطلاعات متنوع (زبان پهلوی، قرآن، ادبیات عرب) برای تصحیح متون ضروری است.
• متون فارسی تا عصر ناصرالدین شاه توزیع و گسترش یافت.
• محیط جغرافیایی و سیاسی ایران، باعث تنوع فرهنگ و زبان شده است.
• تصحیح متون فارسی، امری مستمر و نیازمند دقت و توجه به جوانب مختلف است.