Taalstructuur en Klinkersystemen

Inleiding in de Afrikaanse Taalkunde - Les 4: Fonetiek en Fonologie

• De cursus behandelt Afrikaanse talen en culturen
• De docenten zijn Heidi Goes en Koen Bostoen
• De les is gericht op Fonetiek en Fonologie
• De cursus is gegeven in het academiejaar 2024-2025

Huiswerk 1: Opmmerkingen

• De algemene beoordeling van het huiswerk is goed tot heel goed
• Opmerkingen ten aanzien van het huiswerk:
  • Let op de correctheid van de Guthrie-code
  • Zorg ervoor dat je het aantal sprekers uit Ethnologue correct noteert; wees hier kritisch
  • Vermijd het kopiëren van tekst zonder correcte bronvermelding
  • Noteer alle relevante bronnen volledig met eventuele links en datum van consultatie
  • Geef bij websites de datum van raadpleging
  • Noteer bronnen in de tekst en volledig in de bibliografie (of voetnoot)

Sociolinguïstische Beschrijving

• Over het algemeen is het goed tot zeer goed
• Geef extra aandacht aan het volgende:
  • Aantal sprekers in Ethnologue: Let op details, check nauwkeurig
  • Vermijd het overnemen van tekst zonder bronvermelding
  • Gebruik volledige bronnen vermeldingen, niet enkel de naam van Ethnologue, maar ook volledige links
  • Voeg bij websites de datum van raadpleging toe
  • Geef bronnen gecondenseerd in de tekst en volledig in de bibliografie (of voetnoten)

Huiswerk 2: Uitwerking

• Huiswerk 2 moet worden uitgewerkt

Herhaling: Fonemen en Allofonen

• Fonemen: contrastieve klanken in de fonologie van een specifieke taal, identificeerbaar via minimale paren.
• Allofonen: niet-contrastieve klanken in de fonologie van een taal, die in complementaire spreidingsgebieden voorkomen, of variabele varianten afhankelijk van de spreker.
• Beiden kunnen klinkers óf medeklinkers zijn.

Huiswerk

• (Afbeelding met voorbeelden van woorden in een taal)
• Voorbeelden woorden in een taal met hun uitspraken

Herhaling: Hoe beschrijf je klinkers?

• Positie van de tong (voor, midden, achter)
• Hoogte van de tong (hoog, halfhoog, halflaag, laag)
• Gerondheid (rond, ongerond).

Klinker-systemen

• Afbeelding van klinker-systemen met verschillende kleuren voor talen met verschillende klinker aantallen
• Uitleg van de kleuren op de grafiek: Rood: 3 klinkers, Blauw: 5 klinkers, Geel: 7 klinkers, Groen: Nederlands klinker systeem
• Sommige taal-klinker systemen zijn symmetrisch

Klinker-systemen

• In veel taal-klinker systemen is het symmetrisch; aantal voorklinkers is gelijk aan aantal achterklinker, en gelijk aan hoogte
• Talen met 3 klinkers gebruiken vaak /i, u, a/
• Talen met 5 klinkers gebruiken vaak /i, e, a, o, u/
• Talen met 7 klinkers gebruiken vaak /i, e, a, o, u/ of /i, 1, e, a, o, u, u/ (symmetrisch)
• Talen met 9 klinkers gebruiken vaak /i, 1, e, ɛ, a, ɔ, o, u, u/ (symmetrisch)

Obstruenten, Sonoranten, Nasale klinkers, Coronals

• Obstruenten: Lucht wordt tegengehouden (stemloos of stemhebbend); altijd medeklinkers
  • Stops (p, t, k, b, d, g)
  • Fricatieven (f, φ, θ, s, ∫, x, v, β, z, 3, γ)
  • Affricaten (t∫, dз)
• Sonoranten: Lucht wordt niet tegengehouden (meestal stemhebbend); klinkers, halfklinkers en medeklinkers
  • Klinkers
  • Halfklinkers/glijklanken (j, w)
  • Liquida/vloeiklanken (l, r)
  • Nasalen (m, n)
• Tabel met obstruenten, sonoranten, en klinker-classificaties (+bijbehorende tabel voor Nederlands)

Orale en Nasale klinkers

• Orale klinkers: Lucht gaat alleen via de mond naar buiten
• Nasale klinkers: Lucht gaat via de mond en neus naar buiten
• Voorbeelden in Frans en in Afrikaanse talen (Ikwere, Nigeria, Khoekhoe, Namibië)

Nasale klinkers (Verspreiding in Afrika)

• Afbeelding met een kaart van verspreiding van nasale klinkers op het Afrikaanse continent
• Inhoud is een studie van de spreiding van contrastieve nasale klinkers (voorbeeldanalyse van 150 talen in Afrika)

Coronale medeklinkers

• Vorming met voorste deel van tong (opgeheven van neutrale positie), dentalen, alveolairen, postalveolairen en palato-alveolairen
• Kleine inspanning, makkelijk om plaatsen bij te voegen (bvb. /ks/ in extra/gecombineerde consonanten),
• In Arabisch = zonneletters (in tegenstelling tot maanletters).

Coronale medeklinkers (belangrijk in Bantoe-talen)

• Voorbeeld uit Kisolongo (Angola), gebruikt voor 'vallen' met een voorvoegsel (suffix -idi)
• Zie ook voorbeeld uit (Kiyaka, DRC) over pick vs. destroy: imbricatie (combinatie van elementen).

Fona-typen

Drie fasen van het spreken

• Initiatie: luchtstroomstart (longen en onderste luchtpijp)
• Fonatie: luchtstroom krijgen van 'toon' (stembanden trillen, strottenhoofd)
• Articulatie: luchtstroom onderverdeeld in klinker- en medeklinker klanken (bovenste luchtpijp/mondholte en neusholte)

Krakende stem (creaky voice)

• Type van stemtechniek (vocal fry, laryngealisatie)
• Spreker gaat lager en met een krakende/rapsende stem (ruwe stemkwaliteit, verlaagde toon)
• Voorbeeld: jonge, stedelijke vrouwen in Amerika (bijv. Kim Kardashian)
• Slecht voor stembanden

Breathy voice

• Type van stemtechniek (hoge ademhalingsstroomsnelheid en losse trilling van stembanden)
• Combineert stemhebbendheid en fluisteren (verlagend effect op toon van lettergreep)
• Voorbeeld in Hindi fonetische context

Breathy voice - Voorbeelden in Bantoe-talen

• Details van Bantoe-talen (in de tabel), waarbij vooral details over de verschillende bronnen in de tabel staan

Natuurlijke fonologische klassen

• Complementaire distributie niet willekeurig, maar geconditioneerd door natuurlijke fonologische klassen
• Voorbeeld: [ɛ] komt voor na palatale medeklinkers (Amhaars)
• Palatale medeklinkers vormen een natuurlijke fonologische klasse

Fonotaxis

• Regels over combinaties en volgorde van fonemen (taalspecifiek)
• Voorbeelden: Nederlands /sp, st, sx/
• Voorbeeld Engels: [str] is mogelijk, maar [sfl] niet

Fonotaxis: Lettergreepstructuren (Nederlands)

• Onstet – Nucleus – Coda (bvb. /buk/ 'boek', /stul/ 'stoel')

Fonotaxis: Taalspecificiteit

• Nederlands: consonant-clusters, coda-consonanten, nucleus is altijd een klinker
• Swahili: Geen consonant-clusters, geen coda-consonanten, nucleus kan klinker of medeklinker zijn

Vocalische consonanten

• In talen waarbij consonanten de nucleus kunnen vormen
• Voorbeelden van nasalen in Swahili, trills in Sanskrit, fricatieven in talen als Lendu (tsś 'koe', dzz 'zwart')

Fonotaxis: Engels en Frans

• Engels en Frans hebben een vrije lettergreepstructuur, waaronder consonant clusters na klinkers.
• Bantoe-talen hebben een strikte lettergreepstructuur (CVCV), geen consonant-clusters en codaconsonanten
• Fonotactische verschillen kunnen problemen opleveren bij lenen van vreemde woorden

Fonotaxis: Weergave aanpassingen

• Aanvullende weergave van aanpassingen in Lontomba (bv. epenthese=linker invoeg voor een betere fonetische uitspraak)

Fonotaxis: Afrikaanse talen

• Meestal eenvoudige lettergreepstructuren (bepaalde consonanten en klinker combinaties)
• Voorbeelden in Zulu (S42) en Lusoga (JE16) met hun specifieke lettergreepstructuren

Oefenen

• De cursus eist dat je oefeningen doet om fonemen en klanken beter te begrijpen en uit te spreken
• Er zijn oefeningen voor pulmonische en niet-pulmonische klanken
• Er zijn oefeningen met klinker-categorieën

IPA Symbolen typen

• IPA symbolen zijn te vinden op online platforms

Deze quiz onderzoekt de concepten van vocalische consonanten, lettergreepstructuren, en klinkersystemen in verschillende talen. Antwoorden worden vereist over het identificeren van kenmerken van medeklinkers en het koppelen van termen aan hun beschrijvingen. Test je kennis over de structuren die de basis vormen van Bantoe-talen en andere taalsystemen.