Suç Davranışı Gelişimsel Teorileri

Suç Davranışını Açıklayan Teoriler: Gelişimsel Olanlar

• Gelişimsel teoriler, suç davranışının kökenlerini ve gelişimini anlamaya odaklanır.

Trent Örneği

• Trent, anaokulundayken diğer çocukları itmek ve öğretmenlerine karşı gelmek gibi davranışlar sergiliyordu.
• İlkokulda zorbalığa başladı, 8 yaşında hırsızlık yapmaya başladı.
• Ortaokulda alkol ve uyuşturucu kullandı.
• Lisede şiddet içeren davranışları nedeniyle okuldan uzaklaştırıldı ve 16 yaşında okulu bıraktı.
• 19 yaşında soygundan suçlu bulundu.

Gelişimsel Yaklaşım

• Her birey, özellikleri erken yaşta belirlenebilen gelişimsel bir yol izler.
• Gelişimsel bakış açısı, yaşam seyrini risk faktörleriyle dolu bir yol olarak değerlendirir.
• Okul başarısızlığı, alkol kötüye kullanımı ve çocukluk mağduriyeti gibi risk faktörleri, suçluların geçmişinde sıkça rastlanan deneyimlerdir.
• Bazı çocuklar suça erken yaşta yönelirken, bazılarında bu eğilim yetişkinliğe yaklaşırken azalır.
• Bazı çocuklar antisosyal davranışları erken yaşta gösterirken, bazıları ergenlik dönemine kadar beklemez.
• Bazı bireylerde ise hiç suç davranışı görülmez.
• Suç davranışının kökeninin her zaman çocuklukta aranmaması gerektiğine dikkat etmek önemlidir.
• Gelişimsel araştırmalar, bazı bireylerin yetişkinlikte suça başladığını ve çocukluk deneyimlerinin bu durumu bazen öngörebildiğini bazen ise öngöremediğini belirtir.

Kümülatif Risk Modeli

• Birden fazla risk faktörüne maruz kalmak, antisosyal davranış geliştirme olasılığını artırır.
• Yoksulluk bilinen bir risk faktörü olsa da, tek başına antisosyal davranışlara neden olmaz.
• Kümülatif Risk (KR) modeli, yeterli koruyucu faktörlerin olmaması durumunda risk faktörlerinin birikiminin olumsuz sonuçlara yol açtığını belirtir.
• KR modeli ayrıca, bir çocuğun maruz kaldığı risk faktörü sayısı arttıkça, zihinsel sağlık sorunları, bilişsel bozukluklar ve davranışsal problemlerin de artabileceğini öngörür.
• Çoklu risklere maruz kalmak, tek bir riske maruz kalmaktan daha büyük bir etkiye sahiptir. Erken gelişim döneminde çoklu risklerle karşılaşan çocukların belirlenmesi, en çok müdahale hizmetlerine ihtiyaç duyanları ortaya çıkarır.
• Koruyucu faktörler, risk faktörlerinin etkisini azaltabilir.
• Suç oranının yüksek olduğu bölgelerde büyüyen birçok çocuk, olumsuz faktörlere rağmen, aile sevgisi ve öğretmenlerin teşvikiyle başarılı yetişkinler olabilir.

Gelişimsel Basamak Modeli

• Bu model, araştırmacıların antisosyal davranışlara ve özellikle saldırganlık ve şiddete bakış açısını değiştirmiştir.
• Dinamik basamak modeli, risk faktörleri arasındaki etkileşimi ve bu etkileşimin gelişim boyunca sonuçlar üzerindeki etkisini vurgulayan bir modeldir.
• Basamak modeline göre, bir kişinin gelişimsel becerileri veya eksiklikleri, yaşam seyri boyunca sonraki beceri veya eksiklikleri etkiler ve belirler.
• "Kartopu" terimi, basamak etkisini tanımlamak için kullanılır.
• Hem basamak hem de kümülatif modeller, erken olumsuz deneyimlerin çocukların gelişimini etkileyebileceğini ve akran ilişkileri, sosyal beceriler, akademik başarı gibi normal gelişimsel süreçleri engelleyebileceğini savunur.
• Gelişimsel basamak modeli, olumlu basamakların geliştirilmesine odaklanır.
• Hem kümülatif risk hem de gelişimsel basamaklı modeller, gelişimde belirli dönemlerde müdahale ve önleme çalışmalarının önemini vurgular.
• Etkili ebeveynlik eğitimleri ve okul sonrası destek programları müdahale örnekleridir.
• Destekleyici bir aile ortamı koruyucu bir faktördür.
• Her gelişim döneminde yeni riskler ortaya çıkabileceği için, çocukluktan ergenliğe geçiş sürecinde önleme ve müdahale çalışmalarının devam etmesi önemlidir.

Sosyal Çevresel Risk Faktörleri

• Yoksulluk
• Akran reddi ve antisosyal akran ilişkileri
• Olumsuz okul öncesi deneyimler
• Yetersiz okul sonrası bakım
• Akademik başarısızlık

Yoksulluk

• Yoksulluk, toplumun ortalama yaşam standardını sürdürmek için gerekli temel kaynaklara erişimde yetersizlik olarak tanımlanır.
• Kötü ekonomik koşullarda yaşayan çocuklar ve gençler hem suçlu hem de mağdur olma riski taşırlar.
• Yoksul bölgelerde yaşayan ve düşük gelirli ailelere sahip okul öncesi çocuklar suç işlemeye veya mağdur olmaya daha yatkındır.
• Yoksullukla ilişkili faktörler arasında sosyal izolasyon, aile sorunları, ayrımcılık, sınırlı sosyal destek, güvensiz yaşam koşulları, yetersiz beslenme ve işsizlik yer alır.

Akran Reddi ve Antisosyal Akranlarla Birliktelik

• Akranlar tarafından reddedilmek, antisosyal davranışlara katılmanın en güçlü göstergelerinden biridir.
• İlkokulda akranlar tarafından sosyal olarak reddedilmek, ergenlik döneminde suç ve antisosyal davranışlar için önemli bir risk faktörüdür.
• Çocuklar, farklılıklarından dolayı akranları tarafından reddedilebilirler.
• Örneğin, otizm spektrumundaki çocuklar sosyal etkileşimlerde zorlandıkları için akranları tarafından dışlanabilirler.

Okul Öncesi Deneyimler

• Ev dışı bakımın iyileştirilmesinin çocuklar üzerinde uzun vadeli olumlu etkileri vardır.
• Yüksek kaliteli okul öncesi bakım alan düşük gelirli çocuklar, okulda daha başarılı ve daha sosyal davranışlar sergilerler.

Okul Sonrası Bakım

• Kaliteli okul sonrası bakım, antisosyal davranışların gelişimi ile yakından ilişkilidir.
• Erken yaşlarda denetimsiz okul sonrası bakıma maruz kalan çocuklar, ergenlik döneminde davranış sorunları açısından yüksek risk altındadır.

Akademik Başarısızlık

• Erken akademik başarısızlık, çeşitli riskleri artıran bir dizi olumsuz olaya yol açabilir.
• Akademik başarısızlıkla ilişkili faktörler şunlardır:
  • Okulu bırakma
  • Davranış bozuklukları
  • Akran reddi
  • Madde kullanımı

Ebeveyn ve Ailevi Risk Faktörleri

• Tek ebeveynli aileler
• Olumsuz ebeveynlik tarzları
• Ebeveyn gözetiminin eksikliği
• Ebeveynlerde patolojik durumlar
• Kardeş etkisi

Psikolojik Risk Faktörleri

• Bağlanma sorunları
• Empati eksikliği
• Bilişsel ve dil becerilerinde eksiklikler
• Zeka geriliği ve suçluluk eğilimi
• DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu)
• Dürtü kontrol bozukluğu
• Karşı gelme bozukluğu

Biyolojik Faktörler

Psikofizyolojik Faktörler

• Otonom sinir sistemi uyarılma teorisine göre, kronik suçlular çeşitli durumlarda düşük düzeyde otonom uyarılma gösterir.
• Düşük uyarılma seviyeleri, korkusuzluğa neden olabilir ve antisosyal davranışlara eğilimi artırabilir.
• Suçlular, yakalanma ve cezalandırılma konusunda daha az endişe duyarlar.
• Suçun belirli yönlerini heyecan verici ve zorlayıcı bulurlar.
• Mizaç, genetik ve biyolojik faktörler tarafından belirlenen bir ruh hali eğilimidir ve suç davranışı için önemli ipuçları sağlayabilir.
• Mizaç, bireyin sosyal çevreye nasıl yaklaştığını ve etkileşim kurduğunu etkiler.
• Mizaç, antisosyal davranış olasılığını etkileyebilir, ancak doğrudan belirleyici değildir.

Çevresel Faktörler

• Nörotoksinlere maruz kalma (kurşun, civa)
• Yetersiz beslenme
• Hamilelikte alkol ve madde kullanımı
• Beyin gelişimsel anormallikleri
• Hormonal dengesizlikler
• Travmatik beyin hasarı

Öğrenme ve Durumsal Faktörler

Davranışsal Yaklaşım (Watson, Skinner, Pavlov)

• Klasik ve edimsel koşullanma prensiplerini temel alır.
• İstenen davranışları ödüllendirerek (pozitif pekiştirme) veya istenmeyen davranışları cezalandırarak (pozitif ceza) davranışları şekillendirmeyi amaçlar.
• İstenmeyen bir uyarıcıyı ortadan kaldırarak davranışın tekrarlanma olasılığını artırma (negatif pekiştirme) veya istenen bir uyarıcıyı ortadan kaldırarak davranışın azalmasını sağlama (negatif ceza) yöntemlerini kullanır.

Sosyal Öğrenme Teorisi

Beklenti Teorisi

• Bir kişinin performans düzeyinin, belirli bir davranışın belirli bir sonuca yol açacağına dair beklentisine dayandığını savunur.
• Örneğin, şiddet uygulayan bir kişi, bu davranışın bir kazanç sağlayacağına inanarak şiddeti seçebilir.
• Seri katiller, tanrı tarafından görevlendirildiklerine ve bu nedenle cinayet işlemeleri gerektiğine inanabilirler.
• Çocuklarına fiziksel olarak kötü davranan bir ebeveyn, bu davranışın çocuklarının itaat etmesini sağlayacağını düşünebilir.
• Kocasını zehirleyen bir kadın, yaşam koşullarında iyileşme arayışında olabilir.

Sosyal Öğrenmenin Taklit Yönleri (Bandura)

• Başkalarını gözlemleyerek davranışları öğrenmeyi vurgular.
• Bandura, gözlemsel öğrenmeyi sosyal öğrenme sürecine dahil etmiştir.
• Modeller ne kadar önemli ve saygı duyulan kişilerse, davranışlarımız üzerindeki etkileri o kadar büyük olur.
• Gözlemci, modelin bir davranıştan ödül aldığını görürse, o davranışı taklit etme olasılığı artar.

Farklandırıcı İlişkilendirme-Pekiştirme Teorisi (Aker)

• Suç davranışlarının, bireylerin sosyal çevreleriyle olan etkileşimleri aracılığıyla öğrenildiğini savunur.
• Çoğu sapkın davranışın, Skinner'ın edimsel koşullanma ilkelerine göre öğrenildiğini ve klasik koşullanmanın ikincil bir rol oynadığını belirtir.
• Antisosyal davranışların, akran grupları tarafından verilen sosyal takviyeler sonucu gelişme olasılığı yüksektir.

Çatışma Temelli Suçluluk

• Ödül üreten davranışlar engellendiğinde, organizmaların davranışları daha enerjik hale gelir.
• Bu durum, aversif bir iç uyarılma durumundan kaynaklanır.

Durumsal Kışkırtıcılar ve Suç Davranışı

• Otoritenin etkisiyle suç davranışı sergilenmesi.
• Otorite figürleri, bireylere kendi ilkelerine aykırı olsa bile belirli eylemleri yapmalarını empoze edebilir.
• Kelman ve Hamilton (1989), bu durumu itaatsizlik suçu olarak tanımlamışlardır.

Ahlaki Geri Çekilme (Bandura)

• Bireylerin, "doğru" olmadığını bildikleri eylemleri neden yaptıklarını açıklamak için kullanılır.
• Ahlaki geri çekilme, bireylerin kendi ahlaki standartlarından uzaklaşarak zararlı davranışları haklı çıkarma sürecidir.
• Ergenler arasında yapılan araştırmalar, ahlaki geri çekilmenin yaşla birlikte azalma eğiliminde olduğunu ve antisosyal davranışlardaki düşüşle ilişkili olduğunu göstermektedir.