Podcast
Questions and Answers
Қазақ тіліндегі сөздерді топтастыру мәселесі әр кезеңде әр түрлі шешілген, бұл мәселеде ғылымда әр түрлі пікірлер болған. Осыдан келіп, оның себебін анықтау қажеттігі туады? Бұл сұраққа жауап беру неліктен маңызды?
Қазақ тіліндегі сөздерді топтастыру мәселесі әр кезеңде әр түрлі шешілген, бұл мәселеде ғылымда әр түрлі пікірлер болған. Осыдан келіп, оның себебін анықтау қажеттігі туады? Бұл сұраққа жауап беру неліктен маңызды?
Қазақ тілі бай тіл, сөздік қоры алуан түрлі және сөздердің даму дәрежесі де ерекшелікке толы. Ғылым дамыған сайын сөздерді таптастыру теориясы да айқындалып, ол теорияның ғылыми негізі қаланып, сөздерді ғылыми негізге таптастыру жүзеге асады. Бұл сөздері таптасудағы өзгерістердің себептерін анықтауға көмектеседі.
Зат есімдердің жалпы мағынасы жағынан бір-бірінен қалай ерекшеленеді?
Зат есімдердің жалпы мағынасы жағынан бір-бірінен қалай ерекшеленеді?
Зат есімдердің бәрі заттық ұғым сияқты жалпы мағынаны білдіргенімен, іштей зат есім сөздер нақты мағыналары жағынан бір-бірінен ерекшеленеді. Мысалы, қыз, жігіт, жар, баға, сұлулық, арман деген зат есім сөздер қолданылған.
Қазақ тіліндегі сөздерді топтастырудың екі негізгі жолы қандай?
Қазақ тіліндегі сөздерді топтастырудың екі негізгі жолы қандай?
- Сөздерді 3 топқа бөлу (correct)
- Сөздерді әр түрлі жеке-жеке сөз таптарына бөлу (correct)
- Түбір сөздің жасалу жолына қарай бөлу
- Морфологиялық құрамына қарай бөлу
Адамзат атаулары қандай сұраққа жауап береді?
Адамзат атаулары қандай сұраққа жауап береді?
Жалпы есім дегеніміз не?
Жалпы есім дегеніміз не?
Көмекші есімдер дегеніміз не?
Көмекші есімдер дегеніміз не?
Зат есімдер қандай тұлғада қолданылады?
Зат есімдер қандай тұлғада қолданылады?
Көмекші есімдерге тән кеңістік мәнінің мейлінше айқындала, саралана түсуі қандай септіктерде ?
Көмекші есімдерге тән кеңістік мәнінің мейлінше айқындала, саралана түсуі қандай септіктерде ?
Көмекші есім дегеніміз не?
Көмекші есім дегеніміз не?
Көмекші есімдер қазақ тілінде көп.
Көмекші есімдер қазақ тілінде көп.
Зат есімдер қандай ұғымға қатысты ойды білдіру үшін қолданылатын сөздер?
Зат есімдер қандай ұғымға қатысты ойды білдіру үшін қолданылатын сөздер?
Зат есімдер құрамы жағынан қандай болады?
Зат есімдер құрамы жағынан қандай болады?
Flashcards
Сөз таптары
Сөз таптары
Сөздерді топтастыру, олардың грамматикалық қызметі мен құрылымына қарай бөлу.
Сөз таптарының шығуы
Сөз таптарының шығуы
Сөз таптары тілде ерте заманнан бері қалыптасып, даму үстінде.
Сөз таптарының дамуы
Сөз таптарының дамуы
Сөз таптарының саны мен анықтамасы уақыт өте келе ғылыми зерттеулер нәтижесінде өзгеріп отыруы мүмкін.
Адамзат зат есімдері
Адамзат зат есімдері
Signup and view all the flashcards
Ғаламзат зат есімдері
Ғаламзат зат есімдері
Signup and view all the flashcards
Жалпы зат есімдер
Жалпы зат есімдер
Signup and view all the flashcards
Жалқы зат есімдер
Жалқы зат есімдер
Signup and view all the flashcards
Көмекші есімдер
Көмекші есімдер
Signup and view all the flashcards
Зат есімі
Зат есімі
Signup and view all the flashcards
Зат есімнің лексика-грамматикалық сипаты
Зат есімнің лексика-грамматикалық сипаты
Signup and view all the flashcards
Зат есім мағынасы
Зат есім мағынасы
Signup and view all the flashcards
Түбір
Түбір
Signup and view all the flashcards
Туынды сөз
Туынды сөз
Signup and view all the flashcards
Біріккен сөздер
Біріккен сөздер
Signup and view all the flashcards
Қос сөздер
Қос сөздер
Signup and view all the flashcards
Тіркесті сөздер
Тіркесті сөздер
Signup and view all the flashcards
Қысқарған сөздер
Қысқарған сөздер
Signup and view all the flashcards
Зат есімнің түрлену жүйесі
Зат есімнің түрлену жүйесі
Signup and view all the flashcards
Жекеше
Жекеше
Signup and view all the flashcards
Көпше
Көпше
Signup and view all the flashcards
Тәуелдік категориясы
Тәуелдік категориясы
Signup and view all the flashcards
Септік категориясы
Септік категориясы
Signup and view all the flashcards
Зат есімнің тәуелденуі
Зат есімнің тәуелденуі
Signup and view all the flashcards
Зат есімнің септелуі
Зат есімнің септелуі
Signup and view all the flashcards
Зат есімнің жіктелуі
Зат есімнің жіктелуі
Signup and view all the flashcards
Сын есім
Сын есім
Signup and view all the flashcards
Сын есімнің мағыналық топтары
Сын есімнің мағыналық топтары
Signup and view all the flashcards
Сын есімнің шырай категориясы
Сын есімнің шырай категориясы
Signup and view all the flashcards
Жай шырай
Жай шырай
Signup and view all the flashcards
Салыстырмалы шырай
Салыстырмалы шырай
Signup and view all the flashcards
Күшейтпелі шырай
Күшейтпелі шырай
Signup and view all the flashcards
Study Notes
Сөз таптары, сөз таптарының шығуы мен дамуы
- Сөздердің мағынасы мен грамматикалық құрылымы түрлі-түрлі
- Сөздерді топтастыру тіл білімі ғылымында Аристотельдің есім мен етістік деп бөлгенінен басталған
- 1914 жылы А.Байтұрсыновтың «Тіл құрал» оқулығында сөздерді атауыш сөздер мен шылау сөздер деп бөлген
- Бұл оқулықта зат есім, сын есім, сан есім, есімдік зат есімдерге, ал үстеу, демеу, жалғаулық, одағай сөздер шылау сөздерге жатқызылған
- Ахмет Байтұрсынов 1915 жылы сөз таптарын 9 топқа бөлген
- Зат есім, сын есім, сан есім, есімдік, етістік, үстеу, демеу, жалғаулық, одағай
- Қ.Жұбанов сөздерді мүшелі мен мүшесіз деп екі топқа бөліп, мүшелі сөздерді түбір мен шылау деп бөлген
- Ғалым сөздердің 8 тобын анықтаған
- 1952 жылы А.Ысқақов еліктеуіш сөздерді қосып, сөз таптарының санын 9-ға жеткізді
- 2002 жылы «Қазақ грамматикасында» модаль сөздер қосылып, сөз таптарының саны 10-ға жетті
Зат есімнің лексика-грамматикалық сипаты
- Зат есім сөздің жалпы заттық мағынасын білдіреді, бірақ нақты мағыналары әр түрлі
- Қыз, жігіт, жар секілді зат есімдердің мәнін ұстауға болады, ал баға, сұлулық, арман сияқты сөздерді тек оймен түсінуге болады
- Зат есімдер адамды немесе адамнан басқа заттарды білдіре алады
- Зат есімдер грамматикалық сұрақтарға жауап ретінде (қандай зат?) ажыратылады.
- Зат есім сөздерді мағыналық топтарға бөлуге болады (адам атаулары, жануар атаулары, зат атаулары т.б.)
Адамзат зат есімдері мен ғаламзат зат есімдері
- Адамзат зат есімдері адамдарды білдіреді (мысалы: әке, шеше, ата, ана)
- Ғаламзат зат есімдері адамнан басқа барлық заттар мен құбылыстарды білдіреді (мысалы: ағаш, көл, көше)
Жалпы және жалқы зат есімдер
- Жалпы зат есімдер әртүрлі заттарға жалпы атау береді (мысалы: қалам, қарындаш)
- Жалқы зат есімдер жеке заттарға ғана қолданылады (мысалы: Нұрлан, Астана)
- Жалқы зат есімдер адамдардың, құбылыстардың немесе заттардың өзіндік атаулары болып табылады.
Көмекші есімдер
- Көмекші есімдер заттардың кеңістіктік орнын, жағдайын білдіреді (мысалы: алды, арты, іші, сырты)
Зат есімнің құрылымы
- Зат есімдер түбір сөздер, туынды сөздер, біріккен сөздер, қос сөздер, қысқарған сөздер немесе күрделі құрылымдар болуы мүмкін
- Зат есімнің жіктелуі түрлері: жекеше, көпше, тәуелді, септік және жіктік жалғауларына байланысты болады.
Сын есімнің лексика-грамматикалық сипаты
- Сын есім заттардың, құбылыстардың қасиеттерін сипаттайды.
- Сіздер зат есімдердің мағынасын түрлеріне бөлуге (негізгі, туынды, біріккен, қос) болады
- Сын есім мағынасы: түс, келбет, мінез, көлем, кеңістік, және уақыт.
- Шырай (жіктелуі): жай, салыстырмалы, күшейтілген
- Заттардың сапалық белгілерін білдіретін сын есімдерді жіктеу үшін пайдаланылатын жүйелерге қарап зерттеушілер сын есімдерді лексика және семантикалық топтарға, ситагмалық топтарға, синонимика және антонимикалық топтар
Studying That Suits You
Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.