Sociale Ongelijkheid: Betekenis en Meting

Sociale Ongelijkheid: Betekenis

• Sociale posities in een samenleving worden ongelijk gewaardeerd op basis van status of rijkdom.
• Dit leidt tot een hiërarchie van sociale posities, wat sociale ongelijkheid veroorzaakt.
• Sociale ongelijkheid gaat over ongelijke verdeling enerzijds en over ongelijke waarden en behandeling anderzijds.
• Sociale ongelijkheid is de ongelijke verdeling van economisch, cultureel of sociaal kapitaal.

Meten van Sociale Ongelijkheid

• Sociale ongelijkheid is breed en kan vanuit verschillende standpunten worden benaderd.
• De twee belangrijkste concepten zijn inkomens- en vermogensongelijkheid, en kansenongelijkheid.

Inkomens- en Vermogensongelijkheid

• Inkomensongelijkheid verwijst naar de ongelijke verdeling van het nationaal inkomen onder de bevolking.
• Vermogen is breder en omvat iemands totale bezit aan geld en goederen.
• De Gini-coëfficiënt meet deze ongelijkheden: 0 staat voor perfecte gelijkheid en 1 voor extreme ongelijkheid.
• De werkelijkheid ligt tussen 0 en 0,5; in de Gini-index is dit 0% - 50%.
• Er is een verband tussen inkomen en vermogen, maar het is niet perfect; inkomensongelijkheid in België is bijvoorbeeld niet hoog, maar vermogensongelijkheid wel.

Kansenongelijkheid

• Resultaten bij inkomens- en vermogensongelijkheid zijn een gevolg van kansen bij geboorte, gemaakte keuzes en toeval.
• Gelijke kansen zijn moeilijk te meten, maar de meeste samenlevingen streven ernaar.

Armoede

• Kansenongelijkheid en inkomensongelijkheid kunnen elkaar versterken.
• Kansenongelijkheid: Moeilijke start kan leiden tot minder kansen op onderwijs en vaardigheden, wat de inkomenspositie verkleint.
• Inkomensongelijkheid kan worden doorgegeven aan volgende generaties.
• Beide concepten leiden tot armoede in een deel van de samenleving.
• Jan Vrancken definieert armoede als een netwerk van sociale uitsluiting op meerdere gebieden.
• Armoede scheidt mensen van aanvaarde leefpatronen, waardoor een kloof ontstaat.

Buiten- en Binnenkant van Armoede

• Buitenkant van armoede omvat materiële aspecten zoals kleding en huisvesting.
• Binnenkant van armoede omvat menselijke aspecten zoals schaamte en eenzaamheid.
• Er is een verschil tussen generatiearmoede, die wordt doorgegeven, en nieuwe armoede, waarbij mensen verzeild raken in armoede.

Aspecten van Armoede

• Gebrek aan geld/inkomen is een veelvoorkomend kenmerk, vaak met grote schulden (gas, elektriciteit, gezondheid, school).
• Er wordt vaak bespaard op noodzakelijke voeding, wat nadelig is voor de weerstand tegen ziektes en de ontwikkeling van kinderen.
• Slecht geïsoleerde huizen leiden tot financiële problemen en sociale isolatie, en kunnen gezondheidsproblemen veroorzaken (bijv. astma).
• Arme mensen missen vaak gezondheidszorg, wat leidt tot slechte gezondheid, langdurige ziektes en mentale problemen (bijv. depressie).
• Jongeren uit arme gezinnen verlaten vaker vroegtijdig school, en wie geen diploma heeft, heeft meer kans op armoede.
• Werk levert inkomen, sociale contacten en waardering op; wie geen of slecht betaald werk heeft, wordt sneller geconfronteerd met sociale uitsluiting (77% van arme kinderen hebben ouders zonder werk).

Kringloop of Web van Armoede

• Armoede beïnvloedt verschillende aspecten van het leven en is een complex fenomeen.
• Justitie, vrije tijd, gezin, hulpverlening en sociale contacten spelen ook een rol.
• Sociale uitsluiting is het middelpunt; mensen kunnen niet volwaardig deelnemen aan de samenleving.
• Armoede is een netwerk van problemen die elkaar versterken.

Klovenmodel

• Bart Demyttenaere onderscheidt vijf kloven tussen armen en rijken.
• Gevoelskloof: negatieve gevoelens, gebrek aan eigenwaarde, wantrouwen.
• Kenniskloof: gebrek aan informatiekanalen, achterstand in de technologische wereld.
• Vaardigheidskloof: gebrek aan fundamentele vaardigheden (geld, kinderen, huishouden, administratie).
• Positieve krachten kloof: armen hebben veel solidariteitsgevoel, vechtlust en behouden hun gevoel voor humor.
• Structurele kloof: systematische uitsluiting van belangrijke levensdomeinen (huisvesting, onderwijs, cultuur, werk).

Gevolgen van Sociale Ongelijkheid

• Sociale ongelijkheid is moreel bedenkelijk en onderzoek toont aan dat te grote ongelijkheid negatieve gevolgen heeft.

Sociale Structuur: Sociale Groepen

• Sociale structuur is een vorm van georganiseerd samenleven.

Sociale Positie

• Sociale positie is iemands plaats binnen een groep of samenleving.
• Sociale positie kan tijdelijk of levenslang, en verworven of toegewezen zijn.
• Verworven positie wordt verkregen door inspanning.
• Toegewezen positie is inherent aan de persoon.
• De positie set is het geheel van sociale posities op een gegeven moment.

Sociale Rol en Rolgedrag

• Sociale rollen zijn de verwachtingen die rolpartners hebben over de positie die iemand vervult.
• Rolpartners zijn individuen die onderling verbonden zijn.
• Rolgedrag is hoe iemand zich gedraagt op basis van positie en rol.
• Sociale controle is de controle of iemands rolgedrag overeenkomt met de sociale rol; dit kan formeel of informeel zijn.
• Mensen nemen soms een voorbeeld aan anderen (rolmodellen) bij de invulling van sociale rollen, vaak onbewust.
• Jongeren spiegelen zich vaak aan rolmodellen tijdens hun identiteitsontwikkeling, wat zowel positief als negatief kan zijn.
• Er bestaan diepgewortelde en stereotiepe verwachtingen tegenover bepaalde sociale posities (rolpatronen).

Machtsstrijd en Emancipatie

• Verschillen in rolopvattingen kunnen leiden tot een machtsstrijd binnen een relatie.
• Emancipatie is het ontdoen van een rolpatroon en verwerven van nieuwe rechten, met als doel gelijke rechten en behandeling.

Rolspanning en Rolconflict

• Een role set kan rolconflicten veroorzaken.
• Intern rolconflict: onmogelijk om aan alle verwachtingen binnen één sociale positie te voldoen.
• Het is moeilijk om een balans te vinden tussen verschillende sociale rollen.
• Extern rolconflict: De verwachtingen van meerdere sociale posities zijn tegenstrijdig.
• Rolverwarring: niet weten hoe zich te gedragen doordat er geen gepast rolgedrag gekozen kan worden.

Sociale Status en Sociaal Aanzien

• Aan elke sociale positie is een sociale status verbonden: de waardering van anderen.
• Een hogere positie geeft meer macht.
• Sociale positie en macht beïnvloeden iemands status.
• Sociaal aanzien is de erkenning voor het vervullen van een sociale rol, en kan losstaan van de sociale positie.

Sociale Stratificatie

• De sociale structuur is gelaagd of gestratificeerd; groepen worden in lagen ingedeeld.
• Er bestaat ongelijkheid tussen de lagen, waardoor er een hiërarchie of maatschappelijke rangorde ontstaat.

Factoren van Sociale Stratificatie

• Factoren die sociale stratificatie bepalen zijn leeftijd, geslacht, gezondheid, migratiegeschiedenis, sociaal-economische status (SES) (beroep, inkomen, sociale status, opleidingsniveau).

Soorten Stratificatie

• Er bestaan verschillende soorten stratificatie systemen, afhankelijk van de maatschappij.
• In een traditionele landbouwmaatschappij is er sprake van een standenmaatschappij.
• Een klassenmaatschappij ontstond rond de industriële samenleving.

Standenmaatschappij

• De standenmaatschappij had drie standen, bepaald bij geboorte.
• De standen waren erfelijk, en men trouwde binnen de eigen stand.
• De standenmaatschappij kwam rond de middeleeuwen en eindigde in de 18e eeuw.
• Men kwam toen tot het besef dat alle mensen van nature gelijk zijn; de Franse Revolutie droeg hieraan bij.

Standen

• Clerus: geloof was belangrijk, kerk had invloed en macht.
• Adel: recht op grondbezit, macht en rijkdom; adellijke titels werden doorgegeven.
• Boeren, handelaars, ambachtslui: geen rechten, maar konden opklimmen door militaire daden, rechten te kopen of toe treden tot de geestelijke.

Klassenmaatschappij

• Twee klassen ontstonden in de industriële maatschappij.
• Economische verschillen bepaalden ongelijkheid.
• Trouwen tussen klassen was mogelijk, maar kwam zelden voor.
• Kapitalisten/bourgeoisie bekleedden de hoogste positie door familie achtergrond, hard werk, opleiding en vermogen.
• Ongeschoolde arbeiders hadden arbeid voor hun loon.
• Ze bezaten geen productiemiddelen.

Huidige Maatschappij

• Dankzij de sociale zekerheid konden veel lagere klassen in de 20e eeuw opklimmen.
• De middenklasse is steeds groter geworden.
• Vandaag bepaalt SES iemands status, maar het is moeilijk om van klasse te veranderen.

Klassen

• Hoge klasse: ambtenaren, administratieve beroepen, professionals (bijv. artsen).
• Middenklasse: lagere ambtenaren, administratieve beroepen; hoger (leerkrachten) en lager (postbodes).
• Arbeidersklasse: ongeschoolde handarbeiders.
• De huidige maatschappij is een meritocratische samenleving: iedereen kan in principe opklimmen, maar afkomst speelt nog steeds een rol en er is een toename van kansarmoede.

Sociale Mobiliteit

• Een gevolg van sociale stratificatie: mensen kunnen bewegen tussen posities.
• Niet elke samenleving maakt dit mogelijk; het hangt af van de open- geslotenheid.
• Open samenleving: vlot stijgen en dalen.
• Gesloten samenleving: sociale positie ligt vast bij geboorte.

Soorten Mobiliteit

• Er zijn vier soorten mobiliteit: horizontale, verticale, intragenerationele, en intergenerationele mobiliteit.
• Horizontale mobiliteit: nieuwe sociale positie met dezelfde SES (bv. leraar die dezelfde vakken op een andere school geeft).
• Verticale mobiliteit: veranderen van sociale positie (bv. van leraar naar directeur).
• Intragenerationele mobiliteit: verandering binnen iemands leven (bv. door een scheiding veel geld verliezen).
• Intergenerationele mobiliteit: sociale positie vergelijken met die van vorige of volgende generatie (je papa die prof is versus jij als kleuteronderwijzer).

Definities van Emoties

• Emotie: Een korte, intense reactie op een belangrijke prikkel, ook van gedachten of herinneringen.
• Stemming: Langduriger, minder intens, oorzaak vaak onduidelijk ("humeur").
• Affectief: Term voor het ervaren van emoties of stemmingen (geluk, woede, afkeer).
• Temperament: Blijvende geneigdheid om bepaalde emoties te ervaren (vurig temperament).
• Arousal: De mate van activiteit van het zenuwstelsel.

Componenten van Emotie

• Er bestaan drie soorten componenten van emotie: subjectieve, fysiologische- en gedragscomponenten
• Subjectieve Component: gedachten en gevoelens over de emotie.
• Fysiologische Component: lichamelijke reacties zoals hartslag en ademhaling.
• Gedragscomponenten: De expressie van de emotie (gezicht, lichaamstaal).

Basisemoties volgens Ekman

• Er zijn zes basisemoties die wereldwijd herkenbaar zijn aan dezelfde gezichtsuitdrukkingen: verdriet, walging, woede, blijdschap, angst en verrassing.

Functies van Emoties

• Wetenschappers onderscheiden drie functies van emoties: adaptieve, sociale en cognitieve functie.
• Adaptieve functie: Emoties sturen gedrag om te helpen overleven en zijn sterk verbonden met fysiologische componenten.
• Darwin stelde dat emoties niet alleen storend zijn, maar ook een functie hebben.
• Angst kan de kans op overleving verhogen.
• Afkeer van stom gedrag zorgt ervoor dat we die niet meer herhalen.
• Bij bedreiging zijn er drie reacties: vecht-en-vlucht-reactie, verstijving en tend-and-befriend-reactie.

Sociale Functie

• Emoties bevorderen sociale relaties als communicatiemiddel.
• Emoties beïnvloeden anderen en helpen gedrag af te stemmen op de situatie.
• Het "still face experiment" toont aan dat baby's reageren op emotionele reacties van verzorgers.
• Blozen is een betrouwbaar signaal en maakt mensen meer vergevingsgezind.

Emotionele Intelligentie

• Daniel Goleman introduceerde het begrip emotionele intelligentie voor het vermogen om efficiënt met emoties om te gaan.

Aspecten van Emotionele Intelligentie

• Het herkennen en begrijpen van emoties bij zichzelf en anderen is cruciaal.
• Non-verbale signalen zijn belangrijk.
• Empathie is nodig om emoties te verklaren.
• Reguleren van emoties: zelf kunnen bijsturen en onder controle houden van je emoties.
• Expressie van emoties: emoties gepast tonen.
• Een hoge EQ bevordert sociale relaties en succes op de werkvloer.

Empathie

• Empathie is het vermogen om zich in te leven in een ander.
• Het is noodzakelijk voor emotionele intelligentie; de ander voelt zich begrepen.
• Emotionele besmetting is een subvorm van empathie; onbewust emoties overnemen.
• Oorzaken: spiegelneuronen en facial feedback hypothesis.

Omgaan met Eigen Emoties:

• Emotie regulatie: de emoties controleren op een gepaste manier.
• Het onderdrukken van emoties zorgt voor meer negatieve gevoelens, herbeoordelen is beter.