संस्कृत लिपि एवं व्याकरण

Sanskrit is traditionally written in several scripts, the most common being:
- Devanagari: Used for modern Sanskrit texts and is the most widely recognized script.
- Other scripts: Grantha, Bengali, Malayalam, Kannada, and others.
Devanagari consists of 47 primary characters, including:
- 14 vowels and 33 consonants.
The script is written from left to right and is an abugida, where each character represents a consonant with an inherent vowel.

Sanskrit grammar is highly systematic and structured, primarily codified by Panini in the 4th century BCE.
Key features of Sanskrit grammar:
- Eight cases (vibhaktis) for nouns, including nominative, accusative, genitive, etc.
- Three genders: masculine, feminine, and neuter.
- Three numbers: singular, dual, and plural.
- Verb conjugation based on tense, mood, voice, person, and number.
- Extensive use of prefixes and suffixes to modify meanings.

Sanskrit literature spans various genres, including poetry, drama, philosophical texts, and scientific treatises.
Notable works include:
- Upanishads: Philosophical texts exploring spiritual concepts.
- Puranas: Mythological texts detailing history and cosmology.
- Kāvya: A form of classical poetry, exemplified by works like "Shakuntala" by Kalidasa.
The literature is characterized by rich metaphors, diverse themes, and intricate stylistic devices.

Two major Sanskrit epics:
- Mahabharata: One of the longest epic poems in the world, detailing the Kurukshetra War and the fates of the Kaurava and Pandava princes; includes the Bhagavad Gita.
- Ramayana: An epic narrative of Lord Rama, his wife Sita, and his battle against the demon king Ravana; attributed to Valmiki.
Both epics explore moral dilemmas, duty (dharma), and the human condition.

Sanskrit has a well-defined phonetic system with 16 vowel sounds and 33 consonant sounds.
The phonetic structure includes:
- Short and long vowels, which can change meaning.
- Consonants categorized by place and manner of articulation (e.g., dental, retroflex, palatal).
The pronunciation of Sanskrit is precise and is considered crucial for the correct conveyance of meanings in texts.

संस्कृतं बहुनां लिपीनां लेख्यं अस्ति, यत्र प्रमुखं देवनागरी अस्ति, यः आधुनिकसंस्कृत-ग्रन्थेषु उपयोग्यते।
अनेका लिपयः अस्ति: ग्रन्थ, बङ्गाली, मलयालम, कन्नड इत्यादयः।
देवनागरी ४७ प्रधानपदानि धारयति, यत्र १४ स्वराः च ३३ व्यञ्जनानि च सम्मिलन्ति।
अयं लेखनपद्धतिः बायवाज्ञा (left-to-right) अस्ति च प्रत्येकं अक्षरं व्यञ्जनं सहेन स्वकः स्वरः त्यजति।

संस्कृतव्याकरणं अत्यधिकं व्यवस्थापितं च संरचितं अस्ति, यत् पाणिनिना चतुर्धातुं कालापेक्षया प्रवृत्तमस्ति।
प्रमुखं विशेषताः:
- नाम्नां अष्टविभक्तयः, योजनां, कर्मणां, सम्बन्धस्य इत्यादि।
- त्रिव्यक्तयः: पुल्लिङ्गं, स्त्रीङ्गं, नपुंसकलिङ्गं।
- त्रिकं गणं: यज्ञ, द्वै, बहुवचनम्।
- क्रियापदनां लक्षणं काल, मनोभिलाषा, वाच्यं, पुरूषः, तथा गणे उपवर्तते।
- अर्थपरिवर्तनाय उपसर्गाणां च प्रत्ययाणां च विस्तृतं उपयोगं अस्ति।

संस्कृतसाहित्यं प्रमुखजन्येषु प्रविभक्तं अस्ति जले। यत्र काव्यं, नाटकं, दार्शनिकानि, तथा वैज्ञानिकपुस्तकम् इत्यादयः समाविष्टाः सन्ति।
प्रमुखं कार्याणि:
- उपनिषदः: आत्मिकविचारानां दार्शनिकग्रन्थाः।
- पुराणानि: पुरातनवृत्तान्तानां च विश्ववृत्तिः च।
- काव्यः: "शकुंतला" इत्यस्मिन् कालिदासस्य कार्यद्वारा प्रदर्शितं काव्यशास्त्रम्।
साहित्यं समृद्धं उपमेभ्यः, विविधविषयेषु, नीतीन् च विषदं संवृत्तं अस्ति।

द्वौ प्रमुखविषये संस्कृतमहाकाव्याणि सन्ति:
- महाभारतम्: विश्वस्य दीर्घतमस्य काव्यांशः, कुरुक्शेत्रयुद्धं च कौरव-पाण्डवपुत्राणां भाग्याणां विवरणं।
- रामायणम्: भगवानरामस्य, सुतस्य च, रावणस्य सङ्घर्षस्य काव्यात्मककथा, या वाल्मीकिना लेखिता।
एषौ महाकाव्ये धर्मस्य नैतिकसंशयाणां च विमर्शं जनयन्ति।

संस्कृतं सुस्पष्टं ध्वनिविज्ञानं अस्ति, यत्र १६ स्वरध्वनयः च ३३ व्यञ्जनध्वनयः सन्ति।
ध्वनिमुद्राणे:
- क्षणिकः दीर्घः स्वरः च अर्थं परिवर्तनं करोति।
- व्यञ्जनानि स्थान तथा प्रकारद्वारा वर्गीकृतानि।
- संस्कृतस्य उच्चारणं सुस्पष्टं अस्ति, यः ग्रन्थेषु अर्थसंप्रेषणस्य सन्दर्शनीयं अस्ति।