Қазақстан тарихы: ежелгі адамдар

• Қазақстан тарихы – Қазақ халқының және Қазақстан мемлекетінің өткені мен бүгінін зерттейтін ғылым.
• Қазақстан тарихының хронологиялық шеңбері өте кең, адамзаттың пайда болуынан бастап қазіргі кезеңге дейінгі уақытты қамтиды.
• Тарих ғылымы Қазақстанның байырғы дәуірін, көшпелі империялар кезеңін, қазақ хандықтарының қалыптасуын, Ресей империясының отарлау саясатын, Кеңестік дәуірді және тәуелсіз Қазақстанның қалыптасуын зерттейді.

Қазақстан аумағындағы ежелгі адамдар

• Қазақстан жерінде адамдар палеолит дәуірінде пайда болған.
• Ең көне ескерткіштер Шақпақата, Арыстанды және Қараүңгір үңгірлерінде табылды.
• Неандертальдықтардың іздері Қазақстанның оңтүстігінен табылған.
• Қазақстан аумағында кроманьондар мезолит дәуірінде пайда болған.
• Неолит дәуірінде Қазақстанда егіншілік пен мал шаруашылығы дами бастады.
• Энеолит дәуірінде мыс өндіру қолға алынды, бұл қоғамның дамуына үлкен әсер етті.
• Қола дәуірінде Қазақстанда Андронов мәдениеті гүлденді.
• Андроновтықтар мал шаруашылығымен, егіншілікпен және металлургиямен айналысқан.

Қазақстан аумағындағы көшпелілер

• Темір дәуірінде Қазақстан аумағында сақтар, үйсіндер мен қаңлылар өмір сүрді.
• Сақтар – жауынгер халық болған, олардың мәдениеті өте жоғары дамыған.
• Үйсіндер мен қаңлылар – мемлекеттік құрылымдары бар ірі тайпалық одақтар болған.
• Түркі қағанаты – VI ғасырда Орталық Азияда құрылған ірі мемлекет.
• Түркілер көшпелі мал шаруашылығымен айналысқан және темір өндіруді жақсы меңгерген.
• Қарлұқ қағанаты – VIII ғасырда Түркі қағанатының орнына құрылған мемлекет.
• Оғыз мемлекеті – IX-XI ғасырларда Сырдария бойында өмір сүрген.
• Қимақ қағанаты – VIII-XI ғасырларда Қазақстанның солтүстік-шығысында өмір сүрген.
• Қарахан мемлекеті – X-XII ғасырларда Орталық Азияда билік құрған.
• Қыпшақ хандығы – XI-XIII ғасырларда Дешті Қыпшақ даласында үстемдік еткен.

Моңғол шапқыншылығы

• XIII ғасырда Қазақстан аумағын Шыңғыс хан бастаған моңғолдар жаулап алды.
• Моңғол шапқыншылығы Қазақстанның экономикасы мен мәдениетіне үлкен зиян келтірді.
• Алтын Орда – Шыңғыс хан империясының ыдырауынан кейін құрылған мемлекет.
• Ақ Орда – Алтын Орданың құрамындағы Қазақстан аумағындағы бөлік.
• Әбілқайыр хандығы – XV ғасырда Ақ Орданың орнына құрылған мемлекет.
• Ноғай Ордасы – XV ғасырда Алтын Орданың ыдырауынан кейін пайда болған мемлекет.

Қазақ хандықтарының құрылуы

• XV ғасырдың ортасында Жәнібек пен Керей хандар Әбілқайыр хандығынан бөлініп, Қазақ хандығын құрды.
• Қазақ хандығының құрылуы қазақ халқының этникалық және саяси бірігуінің бастауы болды.
• Қазақ хандығының алғашқы астанасы Қозыбасы қаласы болды.
• XVI-XVIII ғасырларда Қазақ хандығының аумағы кеңейіп, саяси ықпалы артты.
• Қазақ хандарының ішіндегі ең көрнектілері – Қасым хан, Хақназар хан, Тәуке хан және Абылай хан.
• XVII-XVIII ғасырларда қазақтар жоңғарларға қарсы азаттық күресін жүргізді.
• Аңырақай шайқасы – 1729 жылы қазақтардың жоңғарларға қарсы шешуші жеңісі.

Ресей империясының отарлауы

• XVIII ғасырда Қазақ хандығы Ресей империясының құрамына кіре бастады.
• Кіші жүз 1731 жылы Ресейдің қол астына өтті.
• Орта жүз 1740 жылы Ресейдің құрамына енді.
• Ұлы жүз XIX ғасырдың ортасында Ресейге қосылды.
• Ресей империясы Қазақстанда отарлау саясатын жүргізді, жергілікті халықтың құқықтарын шектеді.
• XIX ғасырда Қазақстанда ұлт-азаттық көтерілістері болды.
• Исатай Тайманұлы мен Махамбет Өтемісұлы бастаған көтеріліс (1836-1838).
• Кенесары Қасымұлы бастаған көтеріліс (1837-1847).

Кеңестік дәуір

• 1917 жылы Ресейде Қазан төңкерісі болды.
• 1920 жылы Қазақ Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасы (Қазақ АКСР) құрылды.
• 1936 жылы Қазақ АКСР Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы (Қазақ КСР) болып өзгертілді.
• Кеңес үкіметі Қазақстанда индустрияландыру және коллективтендіру саясатын жүргізді.
• 1930 жылдары Қазақстанда ашаршылық болды, миллиондаған адам қырылды.
• Қазақстанға басқа республикалардан көптеген адамдар көшірілді, бұл демографиялық өзгерістерге әкелді.
• Екінші дүниежүзілік соғыс жылдарында Қазақстан майданға көп көмек көрсетті.
• 1950-1960 жылдары Қазақстанда тың жерлерді игеру науқаны жүргізілді.
• 1986 жылы Алматыда Желтоқсан оқиғасы болды.

Тәуелсіз Қазақстан

• 1991 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан тәуелсіздігін жариялады.
• Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев болды.
• Қазақстан нарықтық экономикаға көшу және демократиялық қоғам құру жолына түсті.
• Қазақстан халықаралық ұйымдарға мүше болды, әлемдік қауымдастықта өз орнын алды.
• Қазақстан – көпұлтты және көпконфессиялы мемлекет.
• Қазақстанда ұлтаралық және дінаралық келісімді сақтауға баса назар аударылады.
• Астана – Қазақстанның жаңа астанасы (1997 жылдан бастап).
• Қазақстанның экономикасы мұнай мен газға негізделген.
• Қазақстан – Орталық Азиядағы ең дамыған мемлекеттердің бірі.

Қазақстан тарихы – қазақ халқының өткені мен бүгіні. Қазақстан жерінде адамдар палеолит дәуірінде пайда болған. Ең көне ескерткіштер Шақпақата, Арыстанды және Қараүңгір үңгірлерінде табылды.