Қазақ хандығының құрылуы

Study Notes

Құрылу уақыты: 15 ғасырдың басы, 1465-1466 жылдар.
Негізін қалаушылар: Жәнібек пен Керей.
Алғышарттары:
- Монғол шапқыншылығынан кейінгі қазақтардың этникалық және саяси бірігуі.
- Әбілқайыр ханның билігіне қарсы күрес.
Мақсаты: Қазақ халқының тәуелсіздігін сақтау, қуатты мемлекет құру.

Басқару жүйесі:
- Хан (мемлекет басшысы) - саяси билікті орталықтандырған.
- Билер - жергілікті басқару, құқық қорғау, халықтың мүддесін қорғау.
Әскери құрылым:
- Жайық, Тобыл, Іле, Шу өзендерінде негізделген әскери жасақтар.
- Жорықтар мен соғыстарда қазақ халқының бірлігін арттыру.
Экономикалық негіз:
- Мал шаруашылығы, сауда, көшпелі өмір.

Жәнібек хан:
- Қазақ хандығының біріктірушісі, алғашқы хан.
Керей хан:
- Жәнібекпен бірге ханды негіздеген, халықтың қолдауын алған.
Абылай хан:
- 18 ғасырда хандықты нығайту, Ресеймен және Қытаймен дипломатиялық қарым-қатынас орнату.
Тәуке хан:
- "Жеті жарғы" заңдар жинағын шығарған, хандықты ортақ басқару жүйесіне енгізген.

Құрылу уақыты: 15 ғасырдың басы, нақтырақ 1465-1466 жылдары.
Негізін қалаушылар: Қазақ хандығын Жәнібек және Керей хан негіздеді.
Алғышарттары:
- Монғол шапқыншылығынан кейін қазақтардың этникалық және саяси бірігу процесі басталды.
- Әбілқайыр ханның билігіне қарсы күрес жүргізілді.
Мақсаты: Қазақ халқының тәуелсіздігін сақтау және қуатты мемлекет құру болды.

Басқару жүйесі:
- Хан – мемлекеттің басшысы, саяси билікті орталықтандырған.
- Билер – жергілікті басқару, құқық қорғау және халықтың мүддесін қорғау үшін жауапты.
Әскери құрылым:
- Жайық, Тобыл, Іле, Шу өзендерінде әскери жасақтар құрылды.
- Жорықтар мен соғыстар қазақ халқының бірлігін арттыруда маңызды рөл атқарды.
Экономикалық негіз:
- Мал шаруашылығымен айналысу, сауда – көшпелі өмірдің басты элементтері.

Жәнібек хан: Қазақ хандығының біріктірушісі және алғашқы ханы.
Керей хан: Жәнібекпен бірге ханды негіздеген, халықтың қолдауын алған көшбасшы.
Абылай хан: 18 ғасырда хандықты нығайту мен Россия және Қытаймен дипломатиялық байланыстар орнатуда маңызды рөл атқарды.
Тәуке хан: "Жеті жарғы" заңдар жинағын шығарды, хандықты ортақ басқару жүйесіне енгізді.

Құрылу мерзімі: 15 ғасырдың ортасы, 1465-1466 жылдар.
Алтын Орда құлдырауы нәтижесінде қазақ тайпаларының бірігуі басталды.
Көшпелі өмір салтының дамуы хандықтың қалыптасуына ықпал етті.
Жәнібек хан және Керей хан – Қазақ хандығының негізін қалаушылар.
Хандық құрамына Орта жүз, Ұлы жүз, Кіші жүз тайпалары енгізілді.
Мақсаты: Қазақ халқының саяси бірлігін қамтамасыз ету және сыртқы қауіптерден қорғау.

Хан – мемлекет басшысы, әскери және саяси жетекші.
Ханның өкілеттіктеріне заң шығару, соғыс жариялау, дипломатиялық қатынастар орнату кіреді.
Сұлтандар – ханның туыстары, билік жүргізуші элита, облыстарды басқаруға жауапты.
Би – ауыл, ру, тайпа басшы, халықтың дәстүрлі құқықтарын қорғаушы.
Қазы – сот органының өкілі, құқықтық мәселелерді шешумен айналысады.
Жиналыстар: ру басшылары мен сұлтандар маңызды мәселелерді талқылайды.
Мәслихат – хандықтың ішкі және сыртқы саясатын анықтайтын кеңес.