پیشگیری و کاهش آسیب در بلایا

آشنایی با شیوه های پیشگیری و کاهش آسیب در بلایا

• این ارائه توسط ناهید توکلی (استادیار گروه مدیریت و فناوری اطلاعات سلامت، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان) و کامران محمدی جانباز لوفر (دانشجوی دکترای تخصصی سلامت در بلایا و فوریت ها) ارائه شده است.
• موضوع ارائه شامل اصول و مبانی مدیریت خطر حوادث و بلایا، و گروه سلامت در بلایا و فوریت ها است.

اهداف جلسه

• آشنایی با مفاهیم پیشگیری و کاهش آسیب در وقوع بلایا
• آشنایی با فعالیت‌های فاز پیشگیری و کاهش آسیب در چرخه مدیریت بلایا

چرخه مدیریت بلایا

• اجزای مهم چرخه مدیریت بلایا عبارتند از:
  • فاز آمادگی
  • فاز پیشگیری و کاهش آسیب
  • فاز پاسخ
  • فاز بازیابی

فاز آمادگی

• تدوین برنامه آمادگی فوریت انجام می شود.
• افزایش ظرفیت انجام می شود.
• آموزش و تمرین های مختلف انجام می گیرد.
• هشدارهای اولیه صادر می گردد.
• تدوین سامانه فرماندهی حادثه ICS انجام می شود.

فاز پیشگیری و کاهش آسیب

• تحلیل خطر
• تهیه نقشه خطر
• تدوین برنامه عملیاتی و اجرایی (EOP)
  • اقدامات کاهش مخاطره (الف) و اقدامات سازه ای و غیر سازه ای (ب) صورت می گیرد.

فاز پاسخ

• ارزیابی موقعیت و آسیب ها
• انتقال منابع
• تدوین برنامه عملیاتی فوریت (IAP)
• جستجو و نجات
• خدمات سلامت
• فرماندهی و هماهنگی
• توزیع اطلاعات

فاز بازیابی

• ارزیابی مجدد آسیب ها انجام می شود.
• بازسازی زیرساخت ها (آب، برق، گاز، مخابرات و ...) انجام می شود.
• ادامه خدمات سلامت
• ارائه تجهیزات مکمل و حمایتی

مدیریت و کاهش خطر بلایا در نظام سلامت

• فرآیندی منظم برای بهره‌مندی حداکثری از ظرفیت‌های سازمانی، اجرایی و مهارتی است.
• هدف اصلی کاهش پیامدهای سوء سلامتی مخاطرات طبیعی و انسان‌ساخت در سطح جامعه، تسهیلات و منابع سلامت از طریق پیشگیری از مخاطرات و کاهش آسیب‌پذیری است.

کارکردهای فاز پیشگیری و کاهش آسیب

• تحلیل مخاطره
• ارزیابی خطر
• کاهش آسیب پذیری سازه ای و غیر سازه ای و عملکردی
• افزایش ظرفیت
• مشارکت در ارزیابی خطر در جامعه
• جلب همکاری سایر بخشها به منظور اجرای برنامه های پیشگیری و کاهش آسیب بلایا با رویکرد سلامت همگانی

تفاوت پیشگیری (Prevention) و کاهش آسیب (Mitigation)

• سوالی برای بحث و تبادل نظر

Prevention پیشگیری

• به اقداماتی گفته می شود که برای از بین بردن علل ریشه ای انجام می شود تا افراد را در برابر بلایا آسیب پذیر کند
• به دنبال حذف خطرات (خطر مرگ مصدومیت از بین رفت دارایی ها و ...) هستیم
• اهداف پیشگیری عبارتند از: جلوگیری از وقوع بلایا و یا کاهش احتمال وقوع آن و کاهش پیامدهای مخرب بلایا و سوانح غیر قابل اجتناب

مثال های پیشگیری

• کاربری زمین: عدم ساخت و ساز روی گسل
• ایمنی سیستم برق رسانی

مثال های بیشتر پیشگیری

• اقدامات پیشگیری جهت کاهش احتمال زمین خوردن سالمندان
  • نصب میل گرد محافظ در کنار توالت و حمام.
  • قرار دادن لرزه گیر در وان یا کف حمام.
  • نصب نرده های محکم در راه پله ها.
  • اطمینان از وضعیت نور راه پله
  • حذف اشیای زاید از محل عبور سالمندان و همچنین، حذف هر عاملی که می تواند منجر به لیز خوردن سالمندان شود.

استراتژی های پیشگیرانه

• استانداردهای ساخت و ساز شامل قوانین ساخت و ساز بناها و ساختمانها و لحاظ استانداردهای مربوط به مخاطرات زلزله، سیل، طوفان آتش سوزی انفجارات و غیره است
• قوانین توسعه مقررات مربوط به مکان یابی ممنوعیت ساخت و ساز و یا کاهش تراکم ساختمان ساخت و ساز در نواحی آسیب پذیر (مسیر رودخانه ها و زلزله خیز) و یا جا به جایی خانواده ها و محل سکونت آنها از مسیر خطر است.
• اتخاذ سیاستهای مالیاتی و پولی مثل افزایش مالیات و عوارض ساخت و ساز در مناطق پر خطر
• خودداری از احداث زیر ساختهایی مانند جاده شبکه آب و فاضلاب و گاز و سایر خدمات عمومی در مناطق پرخطر جهت کاهش جذابیت
• استقرار مراکز آموزشی پایگاههای آتش نشانی و سایر ساختمانهای عمومی در جای مناسب و ایمن

اقدامات قانونی

• مدیریت کاربری زمین
• حفاظت از فضای سبز
• اجتناب از خدمات دهی به مناطقی با خطر بالا
• کنترل تراکم جمعیت
• قوانین کاربری ساختمان
• تولید، استفاده، حمل و نقل و دفع مواد خطرناک
• مقررات و استانداردهای ایمنی
• مقررات استفاده از منابع طبیعی
• مقررات مرتبط با مدیریت آب های سطحی
• مقررات حفاظت از محیط زیست
• مقررات اطلاع رسانی عمومی

آموزش و فرهنگ سازی و افزایش درک خطر جامعه

• تغییر دانش نگرش و عملکرد
• ایجاد فرهنگ پیشگیری کار آسانی نیست، زیرا منافع آن در آینده ای دور قرار دارد و منافع ملموس نیستند.
• ارتقای سطح آگاهی عمومی و درک خطر مردم از طریق اطلاع رسانی در مورد مخاطرات مختلف

راهکارهای آموزش و فرهنگ سازی

• پوشش رسانه ای و نقش اساسی رسانه های جمعی در شکل گیری دیدگاه و درک خطر راجع به مخاطرات
• تدوین ساز و کارهای موثر اطلاع رسانی برنامه های آموزشی برای کودکان و مدارس و دانشجویان

Mitigation کاهش آسیب

• تعریف ۱: کاهش و محدود ساختن اثرات سوء مخاطرات و بلایا است.
• تعریف ۲: طیف گسترده اقدامات انجام شده قبل از وقوع یک رویداد که منجر به کاهش بیماری، جراحت و مرگ می شود و همچنین از دست دادن اموال را محدود می کند.
• تعریف ۳: اقدامات سازه ای و غیرسازه ای که برای محدودسازی آثار ناگوار مخاطره های طبیعی و مخاطره های فناورزاد یا انسان ساخت اجرا می شوند.
• اثر بخش ترین فاز مدیریت بلایا است.
• به اقدامات بلند مدت و به خط مشی و تصمیم گیری بلند مدت نظر دارد
• نتایج پیشگیری فورا قابل لمس و مشاهده نیست، و درجه موفقیت بیانگر وقایعی است که اتفاق نیفتاده است و نتایج مطلوب اقدامات مربوط به عدم وقوع هست

انواع بیمه حوادث

• بیمه حوادث انفرادی
• بیمه حوادث گروهی
• بیمه حوادث شغلی (ویژه کارکنان ،شرکتها کارخانه ها و سازمانهای اداری و ...)
• بیمه حوادث تحصیلی
• بیمه حوادث خانواده
• بیمه حوادث گروهی کوتاه مدت
• بیمه حوادث نوروزی (ارائه شده توسط برخی شرکتهای بیمه گر)
• بیمه آتش سوزی

راهبردهای چرخه مدیریت بحران

• پیشگیری (Prevention) = حذف خطر
• کاهش خسارت (Mitigation) = کاهش خطر
• انتقال خطر بیمه

مراحل کاهش خسارت (Mitigation)

• کاهش آسیب پذیری
• افزایش ظرفیت
• افزایش تاب آوری

مراحل دیگر

• شناسایی و اولویت بندی مخاطرات

ارزیابی آسیب

• ارزیابی آسیب پذیری (سازه ای غیرسازه ای و عملکردی)
• ارزیابی ظرفیتها شناسایی ظرفیتها، ظرفیت سازی، تاب آوری
• تحلیل خطر (ارزیابی خطر مدیریت خطر)

برنامه ریزی برای کاهش آسیب

• ارزیابی خطر و ارزیابی جامعه در معرض خطر
• هدف گذاری بررسی و انتخاب اقدامات مناسب برای رسیدن به اهداف
• تصویب اجرا، ارزشیابی و بازنگری دوره ای برنامه

ارزیابی خطر (Analysis Risk)

• در ارزیابی خطر، تعیین می‌شود که یک جامعه یا سازمان با چه درجه‌ای از آسیب‌پذیری می‌تواند به حیات خود ادامه دهد.
• اگر خطر موجود غیرقابل پذیرش باشد، باید بر اساس مطالعات و داده‌های حاصل از ارزیابی خطر، اقدام پیشگیرانه انجام شود.
• با تدوین برنامه پیشگیرانه، می‌توان آسیب‌پذیری موجود را کاهش داد.

الزامات ارزیابی خطر

• شناسایی مخاطرات در گام اول
• ارزیابی احتمال وقوع و شدت و آثار ناشی از هر کدام از مخاطرات شناسایی شده
• شناسایی زیرساختها و مردم در معرض خطر
• ارزیابی آسیب پذیری و نقاط ضعف جامعه
• ارزیابی توانمندیها و ظرفیتها و نقاط قوت جامعه
• تخمین خسارات و تلفات احتمالی

احتمال وقوع مخاطرات (Probability)

• احتمال وقوع مخاطره در یک فاصله زمانی مشخص در آینده
• برآورد ممکن است کمی (با آمار و ارقام) یا کیفی (در قالب لیکرت) باشد.
• پیش بینی از طریق:
  • مطالعات علمی
  • تجارب قبلی
  • لحاظ تغییرات محیطی
  • مطالعه تکرار پذیری مخاطرات

ارزیابی خطر سازه ای

• مهم ترین عامل مرگ در بلایای طبیعی در ایران تخریب ساختمانهای غیر مقاوم است.
• سازه هر ساختمان عبارت است از: دیوارها سقف ها و ستونها
• لازم است مقاومت سازه هر ساختمان در برابر مخاطرات مهم به خصوص زلزله، سیل و طوفان توسط یک فرد متخصص سنجیده شود و توصیه میشود این کار سالانه تکرار شود.

ارزیابی خطر غیرسازه ای

• علاوه بر تخریب ساختمان‌های غیرمقاوم عوامل غیرسازه‌ای از علل مرگ و مصدومیت ناشی از بلایای طبیعی در ایران هستند.
• عوامل غیرسازهای در یک ساختمان عبارتند از:
  • هر بخشی غیر از سقف، دیوار و ستون، به عبارت دیگر تمام لوازم و اشیای مورد استفاده در ساختمان: شیشه ها دربها تاسیسات آب برق و گاز است

راه کارهای کاهش آسیب پذیری غیرسازه ای

• حذف عامل مثال: حذف یک شی دکوری غیر ضروری
• جابه جا کردن عامل مثال: جابه جا کردن یک گلدان یا شی سنگین از بالای کمد قرار دادن اشیای سنگین و خطرناک در طبقات پایینی کابینت ها برداشتن تخت بچه از کنار یک شیشه بزرگ
• محکم کردن عامل در جای خود: مثال محکم کردن کمدها یا بوفه دکوری به دیوار نصب قفل به درب کابینت ها لمینت کردن شیشه ها

مثالهایی دیگر برای کاهش آسیب ‌پذیری غیر‌سازه ‌ای

• تغییر شکل عامل: تغییر دربها به گونه‌ای که همواره به بیرون باز شوند گیر کردن در پشت در بسته باعث مرگ و زیر آوار ماندن بسیاری از هموطنان عزیزمان شده است.
• نصب سامانههای هشدار :اولیه مانند نصب هشدار دهنده های دود آتش در منزل و اطلاع داشتن خانوار در برنامه هشدار اولیه مخاطرات مهم آب و هوایی مانند سیل و توفان
• تعمیر تاسیسات: بررسی فرسودگی سیم های برق، لوله ها و شیرهای گاز و تعمیر آن ها

ترسیم نقشه خطر (Mapping Risk)

• شامل ارائه اجزای تشکیل دهنده خطر (احتمال وقوع و پیامد) در قالب نقشه فیزیکی منطقه با درج اعداد مرتبط با یک مخاطره خاص یا دسته ای از مخاطرات است.
• نقشه های خطر از اجزای پایه‌ای مدیریت بلایا بوده، و ابزاری برای کاهش اثر بخش پیامدهای ناگوار بلایا محسوب می شوند.
• با تهیه این نقشه ها میتوان به برنامه ریزی و آمادگی قبل از وقوع مخاطرات پرداخت تا هنگام پاسخ بتوان منابع کافی را به مناطقی با بالاترین درجه خطر اعزام نمود و احتمال بروز مشکلات پیش بینی نشده را به حداقل رساند

رسم نقشه خطر بلایا

• رسم نقشه خطر بلایا در واقع یک روش آموزشی برای برنامه ریزی برای مقابله با خطر بلایاست.
• در بسیاری از کشورها از جمله ژاپن برای جلب مشارکت اعضای خانواده در برنامه ریزی برای آمادگی در برابر بلایا بسیار مؤثر بوده است
• رسم نقشه خطر بلایا را به یک موضوع سرگرم کننده و در عین حال جدی برای خانواده تبدیل شود
• در حین رسم این نقشه از مخاطرات تهدید کننده و نحوه محافظت از خود بیشتر آگاه میشوید
• ۱- اول مخاطره مورد نظر را انتخاب کنید.
  • مثلا زلزله ، سیل ، آتش سوزی و انتخاب کنید.
• ۲- نقشه خطر را رسم کنید.

مشخص کردن نقشه خطر در مورد زلزله

• فرض کیند سقف محل مورد نظر بیمارستان محل کار دانشکده یا (خانه خود را برداشته اید و از بالا به خانه نگاه میکنید با خطوط ساده:
  • ۱- دیوار دور خانه را مشخص کنید.
  • ۲- درب ورودی را مشخص کنید.
  • ۳- دیوارهای اتاق‌ها، هال و پذیرایی آشپزخانه و سایر نقاط خانه را مشخص کنید.
  • ۴- جای اجسام بزرگ مانند یخچال فریزر قفسه‌ها و ..... و اجزایی که در اثر زلزله ممکن است سقوط کنند را مشخص کنید.
  • ۵- نقاط پرخطر را با علامت ضربدر قرمز رنگ (×) مشخص کنید.
  • ۶- نقاط کم خطر را با علامت ضربدر زرد رنگ (x) مشخص کنید.
  • ۷- نقاط امن برای پناه گرفتن را با علامت بعلاوه سبز رنگ (+) مشخص کنید.

پیوست ها

• نحوه ی ارزیابی ریسک خطر و ایجاد نقاط امن
• نمونه ای از نقشه خطر
• اطلاعات نحوه ی ایجاد نقشه خطر برای زلزله، سیل
• منابع