Psikolojiye Giriş ve Tarihi

Psikolojiye Giriş

• Psikoloji, ruh ve bilim anlamına gelen "psyche" ve "logos" kelimelerinden türemiştir.
• Bireylerin duyguları, düşünceleri, davranışları ve zihinsel süreçlerini inceler.
• İnsanın neden, niçin ve nasıl davrandığını araştırır.
• İnsanların birbirleriyle, fiziksel çevreleriyle ve kendileriyle olan ilişkileri psikolojinin konusunu oluşturur.
• Sürekli gelişme ve çevreye uyum sağlama süreçlerini kapsar.

Psikolojinin Tarihi ve İlgili Bilimler

• Bir bilim olarak psikolojinin başlangıcı 1879 yılında Wilhelm Wundt tarafından Almanya'nın Leipzig şehrinde kurulan ilk "Psikoloji Laboratuvarı" ile kabul edilir.
• Wundt, psikoloji biliminin resmi akademik bir disiplin olarak kurucusudur.
• Wundt'un laboratuvarı, duyumlar, algı, dikkat ve heyecanlar gibi temel çalışma alanlarını kapsıyordu.
• Leipzig'deki laboratuvar, dünyanın dört bir yanından psikoloji araştırmacıları için bir cazibe merkeziydi.
• Psikolojinin kökleri felsefeye dayanmakta olup, günümüzdeki haliyle oldukça yeni bir bilimdir.
• Psikolojinin ilgili olduğu bilim dalları arasında felsefe, fizyoloji, sosyoloji, tıp, antropoloji, siyaset, ekonomi ve coğrafya yer alır.

Psikolojinin Alanları

• Deneysel Psikoloji: Bilgiye ulaşmak için deneysel yöntemleri kullanır.
• Gelişim Psikolojisi: Bireylerin doğumdan ölüme kadar olan gelişim ve değişimlerini inceler.
• Eğitim Psikolojisi: Bireylerin nasıl öğrendiği sorusunu araştırır.
• Klinik Psikoloji: Davranış ve ilişkilerdeki sorunları ve bunların tedavilerini ele alır.
• Din Psikolojisi: Dinin insan üzerindeki etkilerini inceler.
• Endüstri Psikolojisi: Çalışma ortamındaki insan davranışlarını ve verimliliği artırma yollarını araştırır.
• Fizyolojik Psikoloji: Bedensel yapının ruhsal durumla ilişkisini inceler.
• Sosyal Psikoloji: Bireylerin grup içindeki davranışlarını ve birbirlerini etkileme biçimlerini inceler.
• Adli Psikoloji: Sanıkların, tanıkların psikolojik durumlarını ve cezaevi psikolojisini inceler.

Psikolojinin Yöntemleri

• Yöntem, bilimde belirli bir sonuca ulaşmak için izlenen planlı yoldur.
• Psikolojide kullanılan temel yöntemler betimsel, deneysel ve istatistiksel yöntemlerdir.

Betimsel Yöntem

• İncelenen herhangi bir olgu veya durumun tanımlanmasını sağlar.
• "Nesne" terimi, insan veya hayvan davranışını ifade eder.

Betimsel Yöntem Türleri

• Doğal Gözlem: Organizmanın doğal ortamına müdahale etmeden, var olan durumun saptanmasıdır; film, fotoğraf makinesi gibi araçlar kullanılır.
• Sistematik Gözlem: Daha pratik bilgi elde etmek amacıyla kullanılır; kamuoyu araştırmaları veya reklamların tüketici davranışlarına etkisi gibi konuları inceler.
• Test Geliştirme: Testler ve ölçekler aracılığıyla sistematik gözlemi daha duyarlı hale getirir; örneğin, üniversiteye giriş sınavlarındaki "Akademik Yetenek Testi" sonuçları.
• Klinik Yöntemler: Özel kişi ve durumlara tanı koyma ve iyileştirme amaçlı kullanılır; görüşmeler, anketler, olay incelemeleri ve çeşitli testler (zekâ, kişilik vb.) içerir.

Deneysel Yöntemler

• Bir değişkenle ilgili olarak, sonuçları etkileyebilecek koşulların deneyci tarafından kontrol edildiği bilimsel yöntemdir.
• Bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişkiyi inceler.
• Bağımlı Değişken: Bağımsız değişkendeki değişime bağlı olarak durumu değişen değişkendir.
• Bağımsız Değişken: Bir deney durumunda, deneycinin değiştirdiği ve bağımlı değişkendeki değişmelere neden olduğu düşünülen değişkendir.
• Deneylerde kontrol grubu (koşulları sabit tutulan) ve deney grubu (koşulları değiştirilen) kullanılır.

İstatistiksel Yöntemler

• Psikolojide elde edilen verilerin çoğu sayısaldır.
• İstatistiksel yöntemler, bu sayısal bilgilerin anlamını ve geçerli sonuçlarını belirlemede kullanılır.
• İstatistiksel yöntemler gözlenen farkların değerini, sınamasını ve korelasyonlarını hesaplar.
• Başlangıçta bireysel farklılıkların incelenmesinde kullanılmasına rağmen, günümüzde hemen her alanda uygulanır.

Psikoloji Ekolleri

• Yapısalcılık (Edward Titchener): Zihinsel tecrübelerin basit unsurlarının veya olayların birleşimi olarak incelenmesini savunur. Titchener, Wundt'un laboratuvarında çalışmıştır.
• İşlevselcilik (William James): Zihnin ne yaptığı veya nasıl çalıştığı sorularını inceler; zihnin çevreye uyum sağlamasıyla ilgilenir. James, Wundt ve Titchener'i eleştirmiştir.
• Davranışçılık (John B. Watson): Psikolojinin bilinç, ruh gibi kavramlardan uzaklaşıp, gözlemlenebilir ve ölçülebilir davranışlar üzerinde çalışması gerektiğini savunur. Küçük Albert deneyi ile bilinir.
• Gestalt Ekolü: Zihni atomlara ayırarak inceleme anlayışına karşı çıkar; yaşantıların bölünemez bütünler olduğunu ve öğeler arasındaki ilişkilerin dikkate alınması gerektiğini savunur.
• Psikanaliz (Sigmund Freud): Bilinçaltının davranışları yönlendirdiğini ve insanların akıl ve mantıktan ibaret olmadığını savunur.
• Hümanistik Psikoloji: 1950'lerde psikodinamik ve davranışçı yaklaşımlara tepki olarak ortaya çıkmıştır; insanların varoluşlarının bilincinde, doğal olarak iyiye yönelen ve seçim yeteneğine sahip varlıklar olduğunu savunur.
• Bilişsel Yaklaşım: 1970'lerde davranışçılığın eleştirisi olarak ortaya çıkmıştır; zihinsel süreçlerin (düşünme, hatırlama, problem çözme) incelenmesi gerektiğini savunur.
• Evrimsel Psikoloji: Davranışların ve zihinsel süreçlerin kökenlerini araştırarak, bunların evrim sürecinde ne gibi uyumsal üstünlükler sağladığını inceler; tarihsel, antropolojik ve evrimsel biyolojik verilerden yararlanır.

Psikanaliz Teorisi

• Sigmund Freud tarafından geliştirilen psikanaliz, klinik çalışmalar sonucunda ortaya çıkmış bir tedavi tekniğidir.
• Psikanalizin 4 temel kaynağı şunlardır: temel güdüler (cinsellik ve saldırganlık), psişik determinizm, enerji ilkesi ve bilinçlilik.
• Freud'a göre bilinçlilik; bilinç, bilinç öncesi ve bilinç dışı olmak üzere üçe ayrılır.
• Kişiliğin yapısı; id (alt benlik), ego (ben) ve süperego (üst benlik) olmak üzere üç temel bileşenden oluşur.
• İd: Doğuştan gelen dürtülerin toplamı, haz ilkesiyle hareket eder.
• Ego: İd'i denetim altında tutmaya çalışır, gerçeklik ilkesiyle hareket eder.
• Süperego: Toplumsal kuralları ve ahlaki değerleri içerir.
• Freud'un Psikoseksüel Gelişim Dönemleri:
• Oral Dönem (0-1 yaş)
• Anal Dönem (1-3 yaş)
• Fallik Dönem (3-6 yaş)
• Latens Dönem (6-12 yaş)
• Genital Dönem (12-18 yaş)

Savunma Mekanizmaları

• İnsanların tehlike, engellenme veya çatışma durumlarında, bilinç dışı olarak benliklerini korumaya yönelik yaptıkları savunmalardır.
• Başlıca savunma mekanizmaları arasında ödünleme, yansıtma, yön değiştirme, neden bulma, özdeşim kurma, yüceltme, bastırma, karşıt tepki geliştirme, gerileme, saplanma ve inkar bulunur.
• Ödünleme: Engellenen isteklerin yerine başka davranışlarla tatmin sağlanması.
• Yansıtma: Kendi güdü, düşünce ve duygularını başkalarına yükleme.
• Yön Değiştirme: Engellenen öfkenin daha güvenli bir hedefe yöneltilmesi.
• Neden Bulma: Kabul edilemeyecek davranışları haklı gösterme.
• Özdeşim Kurma: Başarılı bir kişiyle kendini bir tutarak doyum sağlama.
• Yüceltme: Bastırılmış dürtülerin sosyal açıdan kabul edilebilir kanallara yöneltilmesi.
• Bastırma: Uygun görülmeyen duygu ve düşüncelerin bilinçten uzaklaştırılması.
• Karşıt Tepki Geliştirme: Hoşlanılmayan davranışların yerine tam tersini sergileme.
• Gerileme: Gelişimde daha ilkel davranışlara dönme.
• Saplanma: Gelişimde bir noktaya takılıp kalma.
• İnkar: Acı veren bir durumu kabul etmeme.
• Çarpıtma: Olumsuzluğun nedenini farklı anlama ve değerlendirme.

Bireysel Psikoloji (Alfred Adler)

• Aşağılık duygusu, evrensel bir insan deneyimidir ve yaratıcılığın kökenini oluşturur.
• Aşağılık Kompleksi: Organ eksikliği, aşırı korunma/şımarma veya ilgisizlik sonucu ortaya çıkabilir.
• Yaşam Biçimi: Erken çocukluk dönemindeki etkileşimlerle geliştirilir ve kişinin tüm davranışlarını etkiler.
• Yaşam Stili Çeşitleri: Yönetici tip, pasif tip, kaçınan tip ve sosyal yararlı tip.
• Doğum Sırası: Kardeşler arasındaki dinamikler kişiliği etkiler; ilk çocuk, ikinci çocuk, en küçük çocuk ve tek çocuk farklı özelliklere sahip olabilir.
• Adler'e göre insanların yüzleşmek zorunda olduğu üç temel sorun şunlardır: toplum, iş ve aşk.
  • Toplum: Uyumlu ilişkiler kurabilme.
  • İş: Sorumluluk alıp topluma katkıda bulunma.
  • Aşk: İşbirliği ve eşitlik temelinde ilişki kurabilme.