Psihologija - Testovi i Teorije

Predmet studija

• Predmet studija je Opća psihologija
• Predmet se predaje na Pedagoškom fakultetu Univerziteta u Sarajevu.
• Predavač je Prof. dr. Daniel Maleč.
• Obuhvata Odsjek Predškolski odgoj i Edukacija i rehabilitacija.

Psihološke škole i pravci

• Strukturalizam

  • Osnovao Wilhelm Wundt 1879. godine u Leibzigu.
  • Predmet proučavanja su strukture psiholoških procesa i pojava.
  • Analiziraju se mehanizmi nastanka kompleksnih pojava iz jednostavnijih.
  • Dominantne metode: eksperimenti i introspekcija.

• Gestaldt psihologija

  • Wolfgang Köhler, Kurt Kofka i Max Wertheimer su osnivači.
  • Predmet proučavanja su cjeline (gestalts) ili cjeloviti mentalni procesi.
  • Odnosi dijelova su važniji od samih dijelova.
  • Psihičke pojave imaju nadsumaran karakter.
  • Istraživanja se odnose na percepciju i mišljenje (rješavanje problema)
  • Dominantne metode: eksperiment i posmatranje (opažanje).

• Biologistički pravci

  • Nastali su uz psihijatriju i medicinu.
  • Predmet proučavanja su mozak i nervni sistem.
  • Naglašeni su mentalni poremećaji.
  • Dominantna metoda: klinički individualni metod (observacija i intervju jednog slučaja).

• Psihoanalitički pravci

  • Predmet proučavanja: nesvjesni i podsvjesni procesi.
  • Ključne metode: intervju.
  • Klinički ili individualni pristup.
  • Terapijska svrha je naglašena.
  • Sigmund Freud je osnivač.
  • Kasnije grananje i nastajanje psihodinamskih pravaca, npr. Yung sa pojmom kolektivnog nesvesnog i arhetipovima.

• Funkcionalizam

  • William James je osnivač u SAD.
  • Iako je počeo sa eksperimentalnim pristupom, fokus mu je više na filozofiji i epistemologiji.
  • Predmet proučavanja: funkcije ili svrhe psiholoških procesa i tok svijesti.
  • Istraživao je nastanak emocija.

• Ruska refleksologija

  • Behterev, Sečenev i Pavlov su glavni zagovornici.
  • Predmet proučavanja: refleksne reakcije, procesi u nervnom sistemu.
  • Istraživanje digestije kod pasa dovelo je do istraživanja učenja.
  • Dominantno korišten metod: eksperiment.

• Behaviorizam

  • Watson, Thorndyke, Skinner, Dollard, Muller i drugi su predstavnici.
  • Predmet proučavanja: vanjski opažljivo ponašanje.
  • Psihologija treba da napusti mentalističke pojmove.
  • Istraživanje: operatnog i klasičnog uslovljavanja.
  • Eksperiment je jedini validan naučni metod.

• Psihosocijalni/sistemski pravci

  • Predstavnici: Lev Vygotsky, Jurij Bronfenbrenner, kasnije Bandura, Ajzen.
  • Psihološki procesi se moraju istraživati u društvenom kontekstu.
  • Istraživanje interakcija psihičkog i društvenog na više nivoa (mikro, mezo, makro).
  • Metodologija je heterogena od opservacija, preko praćenja, do eksperimenta.
  • Doprinos u razvoju ekološke i socijalne psihologije.

• Kognitivizam

  • Jean Piaget, Edouard Claparede, George Kelly, Campione, Brown i Sternberg su predstavnici.
  • Fokus na kognitivnim procesima.
  • Dominantne metode: testovi, eksperiment i procesne analize.
  • Doprinos općoj, razvojnoj i kognitivnoj psihologiji.

• Humanistički i egzistencijalistički pravci

  • Predstavnici: Carl Rogers, Viktor Frankl i Abraham Maslow.
  • Fokus na svjesnim kognitivnim procesima, emocijama, slobodnoj volji i razvojnim potencijalima (u predmetu psihologije).
  • Veliki doprinos psihologiji ličnosti, kliničkoj psihologiji i terapiji.
  • Koristi fenomenološke metode.

Psihološke discipline

• Fundamentalne discipline:

  • Opća psihologija
  • Razvojna psihologija
  • Socijalna psihologija
  • Psihometrija
  • Psihopatologija
  • Zoopsihologija
  • Neuropsihologija
  • Fiziološka psihologija
  • Psihologija ličnosti
  • Metodologija
  • Kognitivna psihologija
  • Ekološka psihologija

• Primijenjene psihološke discipline:

  • Psihologija rada
  • Klinička psihologija
  • Edukacijska psihologija
  • Psihologija reklame i marketinga
  • Sportska psihologija
  • Zdravstvena psihologija
  • Psihologija ishrane

Metode i tehnike istraživanja u psihologiji

• Metode: generalni načini i algoritmi
• Tehnike: konkretni postupci primjene metoda
• Metodologija: i metode i tehnike
• Nauka je sistematsko proučavanje pojava i procesa u univerzumu.
• Izvori spoznaja: Lična iskustva i generalizacije, Tradicija, Autoriteti, Mnijenje, Naučna saznanja
• Metode i tehnike istraživanja u psihologiji: Introspekcija, Posmatranje/Opažanje, Eksperiment, Test, Intervju, Fokus grupe, Sociometrijska metoda, Skale za mjerenje stavova.
• Osnovni elementi nauke su: Definiran predmet proučavanja, Definirane metode proučavanja predmeta, Sistem spoznaja o predmetu nauke, Sistem teorija koje tumače procese, Jezik nauke, pojmovi, definicije, terminologija
• Epistemološki principi: Sistematičnost, Sukcesivnost, Objektivnost, Pouzdanost, Provjerljivost, Generalizibilnost, Replikabilnost, Javnost.
• Mjerenje: Pridavanje brojčanih oznaka svojstvima objekata.
• Varijabla: Rezultat mjerenja nekog atributa na skupini entiteta.
• Statistike: Centralna tendencija (aritmetička sredina, medijan, mod), Varijabilnost (raspon, prosječno odstupanje, standardna devijacija, varijanca), Kovarijabilitet (kovarijanca, koeficijent korelacije)
• Većina psihičkih svojstava se raspodjeljuje prema normalnoj raspodjeli.

Organske osnove psihičkog života

• Nervni sistem: Osnovne gradivne jedinice (neuroni i glija ćelije)
• Anatomija i struktura nervnog sistema
• Funkcionalna i anatomska podjela nervnog sistema: Centralni(mozak i kičmena moždina), Periferni(somatski i autonomni)
• Autonomni sistem: simpaticki i parasimpatički
• Elementi neurona: Nukleus, Tijelo ćelije, Dendriti, Aksoni, Mijelinski omotač
• Sinapsa: Mjesto spoja dvije nervne ćelije (presinaptički element, sinaptička pukotina, postsinaptički element)
• Neurotransmiteri: Kemijski spojevi koji prenose nervni impuls. Vrste: Acetil-holin, Nor-adrenalin, Serotonin, Dopamin, GABA.
• Endokrini sistem(žlezde sa unutrašnjim lučenjem): Hipofiza, Nadbubrežna žlezda, hipotalamus, štitnjača, paratiroide, Pankreas, Jajnik, Testisi

Osjećaji

• Fizička i efektivna sredina: Izvori energije (Fotička, Mehanička, Hemijska, Termička)
• Djelovanje podražaja na osjetne organe izaziva osjetne procese
• Senzorni modalitet i senzorni kvalitet
• Pojam akromatske i kromatske boje
• Psihofizika: Istraživanje odnosa intenziteta podražaja i intenziteta osjeta, Klasična psihofizika, Teorija detekcije signala, Tri praga osjeta (Apsolutni, Diferencijalni, Terminalni)

Percepcija

• Organizacija podražaja u smislene cjeline (lik i pozadina)
• Principi grupiranja podražaja: Princip blizine, Princip sličnosti, Princip simetričnosti, Princip zatvorenosti, Princip zajedničke destinacije, Princip istovremenog kretanja, Princip dobre forme.
• Konstantnost opažanja: Konstantnost oblika, Konstantnost veličine, Konstantnost boja, Konstantnost svetlosti
• Faktori opažanja: Vanjski (intenzitet, prostornost, trajanje, strukturiranost), Unutrašnji (motivacija, znanje, iskustvo, emocije)
• Pogrešna opažanja: Iluzije, Halucinacije

Pažnja

• Začetak pažnje je u refleksu orijentacije i odbrambenom refleksu
• Dimenzije pažnje: Opseg, Intenzitet, Trajanje
• Karakteristike pažnje: Vigilitet, Fleksibilnost, Tenacitet, Fluktuacija
• Faktori pažnje: Vanjski (intenzitet, prostornost, promjene, trajanje i prekid podražaja, kretanje, kontrast) , Unutrašnji (motivacija, iskustvo, predznanja, emocionalna stanja)

Pamćenje

• Kriteriji podjele pamćenja: Prema vrsti sadržaja (senzorno, perceptivno, motoričko, simboličko; neverbalno, verbalno), Prema vremenu zadržavanja (senzorno, kratkoročno, dugoročno).
• Kratkoročno pamćenje (KP) ili radna memorija (RAM), Maksimalni kapacitet KP
• Dugoročno pamćenje: Proceduralno, Deklarativno (Semantičko, Epizodičko)
• Pamćenje prema vremenskoj perspektivi: Prospektivno i Retrospektivno
• Prema uloženom naporu: Nenamjerno i Namjerno
• Pojave koje prate pamćenje: Transfer (pozitivni i negativni), Zaboravljanje, Reminiscencija
• Uzroci zaboravljanja: Potiskivanje, Negativni transfer ili interferencija, Postepeno osipanje tragova pamćenja, Nemogućnost dosjećanja
• Negativni transfer: Retroaktivna inhibicija, Proaktivna inhibicija
• Metode za ispitivanje pamćenja: Metoda reprodukcije, Metoda rekognicije, Metoda uštede, Metoda rekonstrukcije, Metoda opsega pamćenja.
• Poremećaji pamćenja: Kvalitativni (Konfabulacije, Paramnezije), Kvantitativni (Amnezije, Hipomnezije, Hipermnezije)

Učenje

• Definicija učenja: Laička(sticanje znanja), Psihološka(trajna i stabilna promjena ponašanja),
• Učenje prema mehanizmima učenja: Jednostavne forme(Mehaničko učenje, Klasično uslovljavanje), Kompleksne forme(Operatno ili instrumentalno uslovljavanje, Učenje putem pokušaja i pogrešaka, Opservacijsko ili vikarijsko uslovljavanje, Učenje imitacije, Učenje identifikacijom, Učenje uviđanjem), Neke pretpostavljene oblike ranog učenja (Imprinting, Habituacija, Senzitizacija, Ekspozicijsko učenje)
• Elementi klasičnog uslovljavanja: Bezuslovna draž, Bezuslovna reakcija, Neutralna draž, Uslovna draž, Uslovljena reakcija
• Zakonitosti klasičnog uslovljavanja: Pavlov, Princip dodira (uparivanja), Princip kontingencije
• Klasično uslovljavanje-načini davanja bezuslovnog podražaja: Povremeno u pravilnim intervalima, Povremeno u nepravilnim intervalima, Stalno
• Klasično uslovljavanje-prateće pojave: Uslovljavanje višeg reda, Diskriminacija, Generalizacija, Eksperimentalna neuroza, Razvijanje averzivnih reakcija, Razuslovljavanje (Postepena desenzibilizacija, Metoda nespojivih odgovora)
• Operatno uslovljavanje-elementi: Razlikovanje operatnog i respodentnog ponašanja, Potkrepljenje, Nagrade, kazne i negativno potkrepljenje, Skinnerovi ogledi sa pacovima
• Učenje putem pokušaja i pogrešaka: Varijanta instrumentalnog uslovljavanja, Thorndike, Principi frekventnosti, efekta i recentnosti
• Opservacijsko ili vikarijsko uslovljavanje: Uključenost viših kognitivnih procesa, Anticipacija nagrade ili kazne, Bandura, Eksperimentalno agresivno ponašanje
• Učenje imitacijom: Usvajanje globalnih ali površnih obrazaca ponašanja, Nema očiglednih posljedica, Emocionalna vezanost ima moderatorski efekt
• Učenje identifikacijom: Usvajanje površnih obrazaca ponašanja, unutrašnji procesi i osobine, važna emocionalna vezanost za model, odbrambena i razvojna ili anaklitička identifikacija
• Učenje uviđanjem: Usvajanje složenih reakcija, Uključeni viši kognitivni procesi, Koller
• Faze učenja u uviđanju: Preparacija, Inkubacija, Iluminacija, Verifikacija

Inteligencija i sposobnosti

• Teorije inteligencije: Spearman, Thurstone, Philip Vernon, Cattel i Horn, Donald Hebb, Guilford
• Spearman: DV faktor, Edukcija korelata, Edukcija relacije,
• Thurstone 7 primarnih faktora: Verbalno razumijevanje, Verbalna fluentnost, Senzorni faktor, Perceptivni faktor, Numerički faktor, Memorija, Logički rezoniranje
• Philip Vernon: Hijerarhijska teorija (G faktor, verbalno-edukativni, praktično-mehanički, verbalne, numeričke, spacijalne, mehaničke i praktično-manipulativne sposobnosti)
• Cattel i Horn(Fluidna i Kristalizirana inteligencija)
• Donald Hebb(Inteligencija A, B, C)
• Guilford(Trodimenzioni model)
• Razvoj testova za mjerenje inteligencije: Simon-Binetova skala, Stanford-Binetova skala, Armijski Alfa i Beta testovi, Ravenove Progresivne Matrice, Wechsler-Bellevue skala, WAIS, WISC, WPPSI, Free-Culture Fair test, SAT, Purdue test, Sternbergov test Triarhičnih sposobnosti, KBT
• Vrste testova sposobnosti: Prema vremenskom ograničenju i težinskoj primjerenosti (brzine i snage), Prema načinu primjene (grupni i individualni), Prema faktorskoj strukturi (opći i specijalni), Papir-olovka i manipulativni testovi

Mišljenje

• Definicija mišljenja: Proces, Produkt
• Mišljenje kao aktivan proces: Slobodno asociranje, Snovi i mentalne predodžbe, transformacija sadržaja, Apstrakcija, Generalizacija, Klasifikacije i operacije, Kombinacije
• Mišljenje kao proces rješavanje problema, Reproduktivni i Produktivni aspekt
• Determiničke tendencije: Usmeravanje suvislog govora,
• Vrste mišljenja: Konvergentno i divergentno
• Metode mišljenja: Algoritmi, Heuristike
• Faktori koji opstruiraju mišljenje: Funkcionalna rigidnost, Mentalni set tendencija
• Mišljenje u širem smislu: Snovi, mašta, dnevne fantazije, slobodne asocijacije.
• Poremećaji mišljenja: Formalni (ubrzano, usporeno, dezorganizirano, ljepljivo ili viskozno, raspad pojmova, perseveracija, verbigeracija), Sadržajni (grandiozne ideje, ideje proganjanja, depresivne ideacije, hipohondrijske ideacije)