Ponolohiya at Ponemang Segmental

Ponolohiya o Palatunugan

• Ang ponolohiya o palatunugan ay ang pag-aaral ng mga tunog ng wika, kabilang ang mga ponema, paghinto, pagtaas-pagbaba ng tinig, diin, at pagpapahaba ng tunog.

• Ang ponema ay pinakamaliit na yunit ng tunog na may kahulugan at nagbabago sa kahulugan ng mga salita. Ito ay hango sa Ingles na "phoneme" na nagmula sa "phone" (tunog) at "-eme" (makabuluhan).

Ponemang Segmental

• Mayroong 21 ponema sa Filipino: 16 katinig at 5 patinig.

• Ang 16 katinig ay: /b, k, d, g, h, l, m, n, ŋ, p, r, s, t, w, y, ?/

• Ang 5 patinig ay: /a, e, i, o, u/

• Ang ʔ ay isang pasara o impit na tunog, at kumakatawan sa saglit na pagpigil ng hangin.

• Ang ŋ ay kumakatawan sa titik na /ng/.

Diptonggo

• Ang diptonggo ay isang kombinasyon ng patinig at isang malapatinig na w o y.

• Halimbawa ng mga diptonggo: aw, ew, iw, ow, uw, ay, ey, iy, oy, at uy.

Klaster (Kambal-katinig)

• Ang klaster ay binubuo ng dalawang magkasunod na katinig sa isang pantig.

• Maaaring makita ang klaster sa inisyal, midyal, at pinal na pantig ng salita.

Pares Minimal

• Ang pares minimal ay dalawang salita na magkaiba ang kahulugan ngunit magkatulad ang bigkas maliban sa isang ponema sa magkatulad na posisyon.

• Halimbawa ng mga pares minimal: misa-mesa, oso-uso, apo-abo, ilog-irog, iwan-ewan, pari-pare, pantay-panday.

Ponemang Malayang Nagpapalitan

• Ang ponemang malayang nagpapalitan ay magkaibang ponema na matatagpuan sa magkatulad na kaligiran ngunit hindi nagpapabago sa kahulugan ng mga salita.

• Karaniwang nangyayari ang pagpapalitan sa mga ponemang patinig na /i/ at /e/, /o/ at /u/, at ponemang katinig na /r/ at /d/.

• Halimbawa ng mga ponemang malayang nagpapalitan: lalake-lalaki, abogado-abugado, doon-roon.

Ponolohiya o Palatunugan

• Ang ponolohiya o palatunugan ay ang pag-aaral ng mga tunog sa wika.
• Pinag-aaralan dito ang mga ponema (tunog), paghinto (juncture), pagtaas-pagbaba ng tinig (pitch), diin (stress), at pagpapahaba ng tunog (prolonging/lengthening).
• Ang "pono" ay nagmula sa Ingles na nangangahulugang "TUNOG" at ang "lohiya" ay nangangahulugang "PAG-AARAL".

Ponema

• Ang ponema ay ang pinakamaliit na yunit ng tunog na may kahulugan sa wika.
• Ang mga ponema ay nagmumula sa Ingles na salitang "phone" (tunog) at "-eme" (makabuluhan).
• Ang mga ponema ay "nakapagpapabago ng kahulugan" kapag pinagsama-sama upang bumuo ng mga salita.

Ponemang Segmental

• Ang Ponemang Segmental ay mga makahulugang tunog na may katumbas na letra para mabasa at mabigkas.
• May 21 ponema sa Filipino: 16 katinig at 5 patinig.

Katinig

• Pangunahing pangkat ng mga katinig: /b, k, d, g, h, l, m, n, ŋ, p, r, s, t, w, y, ?/
• /ʔ/ kumakatawan sa pasara/impit na tunog o saglit na pagpigil sa hangin.
• /ŋ/ kumakatawan sa titik na /ng/.

Patinig

• Pangunahing pangkat ng mga patinig: /a, e, i, o, u/

Diptonggo

• Ang Diptonggo ay tumutukoy sa pinagsamang tunog ng patinig at malapatinig na w at y.
• Halimbawa: aw, ew, iw, ow, uw, ay, ey, iy, oy at uy.

Klaster (Kambal-katinig)

• Binubuo ng dalawang magkasunod o magkakabit na katinig sa isang pantig.
• Maaaring makita sa inisyal, midyal, at pinal na pantig ng salita.

Inisyal (Unahan)

• Halimbawa: drama, blusa, gripo, dyaryo, plano

Midyal (Gitna)

• Halimbawa: iskwater, eskwela, sumbrero, biskwit, kumpleto

Pinal (Hulihan)

• Halimbawa: nars, tsart, kard, iskawt, rekord

Pares Minimal

• Pares ng salita na magkaiba ng kahulugan ngunit magkatulad sa bigkas maliban sa isang ponema sa magkatulad na posisyon.
• Halimbawa:
  • misa - mesa
  • oso - uso
  • apo - abo
  • ilog - irog
  • iwan - ewan
  • pari - pare
  • pantay - panday

Ponemang Malayang Nagpapalitan

• Magkaibang ponemang matatagpuan sa magkatulad na kaligiran ngunit hindi nagpapabago sa kahulugan ng mga salita.
• Karaniwang nangyayari sa mga ponemang patinig na /i/ at /e/, /o/ at /u/, at ponemang katinig na /r/at/d/.
• Halimbawa:
  • lalake - lalaki
  • abogado-abugado
  • doon-roon