Politieke Besluitvorming en Internationaal Recht

Hoofdstuk 12: Machtsverhoudingen in de wereld - Paragraaf 1

• Nederland heeft een uitgesproken buitenlands beleid, mede vanwege grote handelsbelangen.
• Dit uit zich in deelname aan verdragen en organisaties zoals de EU, NAVO en de VN.
• De internationale rechtsorde is vastgelegd in artikel 90 van de Grondwet. Voorbeelden hiervan zijn het Internationaal Gerechtshof van de VN in Den Haag.
• Het Nederlandse buitenlandbeleid wordt gekarakteriseerd door het 'dominee en de koopman' model.
  • De 'dominee' benadrukt mensenrechten en democratische waarden.
  • De 'koopman' vertegenwoordigt de Nederlandse handelsbelangen.
• De oriëntatie op het buitenland was decennialang Atlantisch, Europees en multilateraal, maar krijgt steeds meer kritiek.
• Nederland draagt graag bij aan internationale vredesmissies en wil meepraten, meedenken en meebetalen aan collectieve acties.

Paragraaf 1: De positie van Nederland

• Na WOI en WOII werd internationale samenwerking opgezet om interstatelijke conflicten te voorkomen.
• Dit gebeurde door het sluiten van allianties en samenwerkingsverbanden (NAVO, EU).
• Daarnaast werd er gestimuleerd dat er internationale samenwerking plaatsvond (bedrijven, NGO's).

Paragraaf 1: Internationaal recht

• Veel staten hebben verdragen getekend die hun soevereiniteit beperken.
• Voorbeelden hiervan zijn het Vluchtelingenverdrag van 1951 en het Internationaal Gerechtshof in Den Haag.
• Het Internationaal Strafhof is opgericht om misdaden tegen de menselijkheid te vervolgen.
• De soevereiniteit van staten wordt beperkt door de rechten van de mens, internationale organisaties en het internationaal recht.

Paragraaf 2: Besluitvorming bij samenwerking

• Er zijn verschillende vormen van besluitvorming bij samenwerking:
  • Unanimiteit: Een besluit wordt alleen aangenomen als alle actoren ermee akkoord zijn. Iedereen beschikt in dit geval over een veto.
  • Gewone meerderheid: Een besluit wordt aangenomen als er een meerderheid voor is. Een meerderheid kan een tweederde meerderheid of de helft plus een zijn.
  • Gekwalificeerde meerderheid: Een besluit wordt aangenomen al er een meerderheid voor is en die meerderheid voldoet aan bepaalde eisen of kwalificaties.

Paragraaf 2: Vormen van samenwerking

• Enkele belangrijke internationale organisaties zijn het Internationaal Monetair Fonds (IMF), de Wereldbank en de Wereldhandelsorganisatie (WTO).
• Deze organisaties fungeren als multilaterale vormen van intergouvernementele samenwerking.
• Landen kunnen daar nog wel bilaterale of multilaterale handelsafspraken overheen leggen.

Paragraaf 2: De Verenigde Naties

• Bijna alle landen werken samen in de VN bij internationaal recht, wereldwijde veiligheid, het bevorderen van mensenrechten, ontwikkeling van wereld economie en onderzoek naar maatschappelijke en culturele ontwikkelingen.
• De VN heeft gezag, maar weinig macht omdat lidstaten onafhankelijk en soeverein zijn.
• Lidstaten zijn niet gelijkwaardig in rijkdom, militaire macht, status en invloed.
• Twee belangrijkste onderdelen van de VN zijn de Algemene Vergadering en de VN-Veiligheidsraad.
  • De Algemene Vergadering bestaat uit alle VN lidstaten en kan resoluties aannemen die echter niet bindend zijn;
  • De VN-Veiligheidsraad heeft vijftien leden, waaronder vijf permanente leden (VS, VK, Rusland, Frankrijk en China). De Raad kan besluiten afdwingen en sancties opleggen, zoals boycot.
  • De permanente leden hebben een veto.

Paragraaf 2: De NAVO

• De NAVO is een militair bondgenootschap. Nederland, VS, VK, Turkije en Duitsland zijn lid van de NAVO.
• De doelstelling van de NAVO was (initieel) de verdediging tegen de Sovjet-Unie.
• Een aanval op een NAVO-lidstaat betekent oorlog met alle NAVO-lidstaten, daarom kan het bondgenootschap als heftige conflict oplossing fungeren.
• De NAVO treedt op buiten het verdragsgebied en helpt de VN.

Paragraaf 2: Relatie tussen EU en de NAVO

• De relatie tussen de EU en de NAVO is complex en lastig.
• Sommige bondgenoten richten zich wel meer op trans-Atlantische relaties dan op continentaal Europese relaties, wat tot spanning leidt.
• Er zijn dilemma's verbonden aan collectieve actie, zoals het reserveren van 2% van het BBP voor defensie.

Paragraaf 2: Europese Unie

• De EU is een multilaterale supranationale organisatie.
• Lidstaten moeten besluiten van de EU uitvoeren.
• De EU telt steeds meer aangesloten leden.
• In de 21ste eeuw is er meer kritiek op de bureaucratie en het opleggen van regels door de EU, zonder dat rekening gehouden zou worden met burgers wensen..
• Een voorbeeld is Brexit.
• De EU heeft belangrijke instellingen, waaronder:
  • Europese Raad: regerenleiders van de lidstaten die de koers van de EU bepalen;
  • Europese Commissie: dagelijks bestuur van de EU met één commissaris per lidstaat;
  • Europees Parlement: gekozen door de inwoners en maakt wetten en controleert de commissie.
• Het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie hebben een rol in het vaststellen van wetten, controleren van de Commissie en het goedkeuren van de begroting.

Paragraaf 3: Geopolitiek

• De strijd om macht en invloed in en over delen van de wereld noemen we geopolitiek.
• Militaire, economische, demografische, historische en politieke aspecten, oppervlakte, poliiteke organisatie en cultuur van landen spelen een rol.
• Verschillende theorieën over nationaal statengedrag bestaan, waaronder realistische, liberale, politiek-psychologische, marxistische en sociaalconstructivistische theorieën.

Paragraaf 3: Realistische theorieën

• Realisten gaan ervan uit dat staten in een machtsstrijd zijn.
• De belangrijkste machtsmiddelen van staten zijn:
  • Militaire macht
  • Hulpbronnen (geld, olie, etc.)
  • Informatie
• Voor staten speelt de ‘veiligheidsdilemma’ een rol; zij streven naar meer macht om hun veiligheid te vergroten.
• Vrede kan ontstaan door hegemonie van een dominante grootmacht, machtssevenwicht of militair bondgenootschap tegen gemeenschappelijke vijanden.

Paragraaf 3: Liberale theorieën

• Idealisten leggen de nadruk op de gemeenschappelijke belangen van staten in plaats van de tegenstellingen.
• Staten zijn wederzijds afhankelijk.
• Interdependentie: gebeurtenissen in het ene land hebben effect in andere landen.
• De versterking van internationaal recht en supranationale afspraken bevordert samenwerking en vrede tussen staten.

Paragraaf 3: Marxistische theorieën

• De nadruk ligt op de structuur van de wereldeconomie.
• Er is structurele ongelijkheid tussen rijke en arme landen.
• De machtspositie van arme staten wordt uitgebuit door bedrijven en consumenten in rijke staten.
• Problemen tussen staten worden verklaard door conflicten over hulpbronnen.

Paragraaf 3: Sociaalconstructivisme

• De theorie gaat uit van de belevingswereld van mensen met staten als onderdeel van de sociale werkelijkheid.
• Het beeld van werkelijkheid bepaalt het handelen.
• Beslissingen worden gemaakt op wat mensen als juist ervaren.

Paragraaf 3: Politiek-psychologisch

• Politieke en psychologische factoren beïnvloeden het gedrag van staten.
• Politieke leiders en andere sleutelfiguren bepalen vaak het gedrag van een staat.
• Opvattingen, misvattingen, attitudes en eerdere ervaringen beïnvloeden de manier waarop staten omgaan met elkaar.
• Groepsdenken kan beslissingen beïnvloeden.

Paragraaf 4: Paradigma's over macht en conflict

• Verschillende paradigma's bieden verschillende perspectieven op conflict, samenwerking, macht en gezag.
• Intrastatelijke conflicten: conflicten binnen staten die vaak een internationaal karakter krijgen (bv. Syrië).
• Interstatelijke conflicten: conflicten tussen staten die vaak opgelost worden door overleg /onderhandeling en diplomatie.
• Conflicten kunnen latent of manifest zijn.
• Machtsverschillen spelen een belangrijke rol.

Paragraaf 4: Functionalisme-paradigma

• De maatschappij wordt gezien als een organisme van delen die elk een eigen functie vervullen.
• Conflicten worden als bedreiging ervaren voor de maatschappij en moeten daarom voorkomen worden.
• Conflicten zijn symptomen van een slecht functionerende samenleving of systeem.

Paragraaf 4: Conflict-paradigma

• Conflicten worden als normaal gezien op basis van belangentegenstellingen.
• Conflicten zijn motoren voor sociale verandering;
• Verschillende opvattingen over de bron van conflicten bestaan (bv Marx; ongelijk verdeling welvaart / Huntington: verschillen in culturen)

Paragraaf 4: Sociaalconstructivisme-paradigma

• De nadruk ligt op de handelingen en interacties van mensen in conflicten en samenwerking.
• Men moet zich interesseren in de betekenis die verschillende actoren aan bepaalde handelingen toekennen (bv China en Tibet).

Paragraaf 4: Rationele-actor-paradigma

• De nadruk ligt op hoe personen of groepen met elkaar omgaan.
• Er wordt een focus gelegd op vernieuwing en verandering.

Paragraaf 4: Meten van macht

• Besluitvormingsmethode: macht wordt gemeten aan de invloed op besluitvormingsprocessen.
• Positiemethode: macht wordt gemeten aan de positie van mensen in de besluitvormingsprocessen.
• Uitkomstenmethode: macht wordt gemeten aan de bronnen van macht en invloed.

Paragraaf 4: Paradigma's over globalisering

• Functionalisme paradigma: globalisering leidt tot toenemende afhankelijkheid;
• Conflict paradigma: vraagstuk van globalisering tot nieuwe vormen van ongelijkheid;
• Sociaal-constructivisme paradigma: focus op betekenisverlening van belangengroepen;

Paragraaf 5: Globalisering, opkomende staten

• De wereld is op cultureel en economisch gebied steeds nauwer verbonden door globalisering.
• Problemen in zwakke staten kunnen spill-over effecten genereren naar andere landen.
• De grens tussen interne en externe veiligheid is vager geworden, met problemen als grondstoffenschaarste, misdaad, onwettige immigratie en drugshandel.
• Globalisering leidt tot: vloeiende grenzen en uitbreiding van terrorisme.

Paragraaf 5: Spanningen binnen de EU

• Spanningen neemt toe binnen de EU door conflicterende strategieën.
• Gebrek aan economische solidariteit tussen rijke en armere staten.
• Onenigheid over vluchtelingenopvang.
• Het respecteren van de beginselen van de rechtsstaat is een conflict punt.

Paragraaf 5: Culturele gevolgen globalisering

• Amerikanisering: het overnemen van de westerse levensstijl neemt toe.
• Dit leidt tot tegenstellingen tussen moderniteit en traditie.
• Globalisering hoeft niet altijd aan westerse modellen te voldoen.

Paragraaf 5: Universalisme en relativisme

• Globalisering leidt tot spanning over culturele grenzen, duidelijk te zien bij migratie, integratie en Europese eenwording.
• Cultuuruniversalisten benadrukken universele waarden en moeten beschermd worden.
• Cultuurrelativisten betogen dat andere culturen als uniek beschouwd moeten worden, zonder ze te beoordelen naar de normen van de eigen cultuur.

Paragraaf 5: Ideologieën over globalisering en milieu

• Verschillende ideologieën hebben visies op globalisering en milieu.
• Globalisering biedt kansen en mogelijkheden voor wereldwijd handelen en sociale zekerheid.
• Duurzaam ondernemen is goed voor zowel milieu als economie.

Paragraaf 5: Internationaal en multinationaal

• Andere actoren (NGO's, IGO's, MNC's) hebben invloed op machtsverhoudingen in de wereld.
• MNC's (Multinationale Corporation) kunnen de handelingen van staten beïnvloeden (bijv. door investeringen te doen of lagere belastingen te eisen).
• Voor staten is het gunstig om MNC's te huisvesten, als dit leidt tot werkgelegenheid en belastinginkomsten.

Paragraaf 5: (Onder)ontwikkeling van staten

• Er zijn verschillende theorieën over de ontwikkeling van rijke en arme staten.
• Evolutionistische theorieën: richten zich op proces van modernisering (uitgangspunt is gedachtegoed van Darwin)
• Afhankelijkheidstheorieën: gaan uit van de afhankelijkheid van staten en de structurele ongelijkheid in het wereldsysteem (neokolonialisme).

Paragraaf 5: Fragiele staten

• Fragiele staten zijn vaak te vinden op plaatsen met een koloniale geschiedenis.
• Er zijn vaak problemen met de trias politica.
• Er is vaak gebrek aan objectiviteit in de bureauacratie.
• Vroeger werden deze staten gesteund door de VS en de Sovjet-Unie.
• Deze steun viel na 1989 weg, wat leidde tot veel burgeroorlogen.

Paragraaf 5: Kenmerken van fragiele staten

• Een staat is fragiel als de interne rechtsorde niet gehandhaafd kan worden, waardoor de staat geen geweldsmonopolie heeft.
• Belangrijke openbare diensten kunnen niet geleverd worden (bv medische zorg, onderwijs, etc.).
• Deze kenmerken leiden tot een lage soevereiniteit van een staat.

Paragraaf 5: problemen bij fragiele staten

• Buitenlandse actoren hebben vaak belangen bij het voortbestaan van fragiele staten (bvb, om winst te maken);
• Fragiele staten kunnen een bedreiging vormen voor de veiligheid in de regio.
• Een probleem is de aanwezigheid van vluchtelingenstromen;
• Fragiele staten kunnen een kans voor machtsuitoefening vormen.

Afsluiting van het boek

• Succes en veel plezier met de vervolgreis gewenst door het Seneca team.